Еҥ-влакын лӱдыкшыдымылыкыштым аралыме пашаште, очыни, тыгай рвезе ден пӧръеҥ-шамычак ыштышаш улыт: «красивый, здоровенный» манме, таза да шуарыме капкылан. Осал пашам ыштыше але ышташ шонышо, тӱрлӧ тушман нуным ужынак лӱдшаш улыт. Теве кодшо кечылаште УФСИН-ын спецназыштыже пашам ыштыше кок еҥ дене мутланышым. Мо ӧрыктарыш: кокымшо ганаже вашлиймашке ваштарешем тугай кӱ-ӱкшӧ да топката веле огыл, а чо-отак топката капкылан пӧръеҥ толын шогале. Йӧра, шинчен мутланышна, уке гын, вуйым кавашкыла нӧлтен ончен, шӱем ноен пыта ыле дыр…
Алексей Ульянкинын спецназыште пашам ышташ тӱҥалмыжлан шушаш ийын 20 ий лиеш. Кызыт тудо – подполковник. А тунам улыжат 23 ияш лийын. Кок кӱшыл шинчымашым налын: Н.К.Крупская лӱмеш Марий кугыжаныш пединститутын спортфакшым да Управлений да право академийым пытарен.
— Алексей, молан Те лачшымак спецназым ойырен налында? Путыракат топката капкылда тидлан йӧным ыштен?
— Мый тыште але тушто огыл, а лачшымак ОМОН-ышто але УФСИН-ыште спецназыште пашам ышташ тӱҥалам манын, армий деч ончычак шканем палемденам. Молан манаш гын пашаште кажне кечын спорт дене заниматлаш, капкылым шуараш, шкем вияҥдаш йӧн уло. Тидыжак мыйым ик эн чот кумылаҥден. Тыште пашам ыштымем годымак мый рукопашный бой, армейский рукопашный бой, бокс, кучедалмаш дене утларак заниматлаш тӱҥалынам. А тиддеч посна – чот сай физподготовко деч посна – спецназыште пашам ышташ огешат лий.
— Чечняште Те мыняр гана лийында?
— Шотлен омыл.
— Тугеже, айста, кызыт шотлена.
— Айста. 2000-ше, 2002-шо, 2004-ше, 2005-ше, 2010-шо да 2013-шо ийлаште. Куд гана миенам, лектеш.
— Тиде элыште икымше гана лиймыда мондаш лийдыме шарнымашым коден, очыни?
— Да чыла нормально лийын. (Адакат тыгаяк вашмут… – авт.) Тунам кугураклан моткочак грамотный айдеме, шке пашаштыже профессионал Станислав Сергеевич Свириденко миен ыле. Санденак шке коклаштына ме тудым, пагален, «Человек-война» манынна. Тудо мемнам чот сайын ямдылен, шукылан туныктен. Мыйым да Чечняшке икымше гана мийыше моло боецымат вигак заданийлашке черет дене наледаш тӱҥалын, могайрак улмым, лӱдмым-укем терген. Мыйын шуктымо икымше заданий, мутлан, тыгай лийын: нефтеперегонный заводым йӱдым тергаш кӱлын.
— Террорист-влак улмо-уке шотышто?
— Чылт тыгежак каласаш огеш лий. Завод гыч нефтьым шолыштмо нерген увер лийын. А нефтьым кӧ шолыштеш? Кӧ «крыша» манме улеш. А тиде пашам кӧ шукта? Но мый тыланда чылажымак каласен ом керт.
— А терроризм сынан лӱдыкшӧ случай лийын?
— Чечняшке икымше гана мийыме годымак, 2000-ше ийыште, сайлымаш эртаралтын. Ме Толстой-Юртышто школышто йӱдым эртаренна. А сайлымаш кечын тушко пӱтырка пакетым конден шынденыт. Специалист-шамыч рончен ончалыныт – тушто кермыч киен. Кеч тудын олмеш террорист-шамыч чынже денак пудештарен кертше устройствымат пыштен кертыныт. Но тунам, пиалеш, мемнам тергаш, «мыскарам» ышташ веле шоненыт улмаш.
2005-ше ийыште Ханкала олаште боеприпасым, кочкышым, молым наҥгайыше колонным БТР дене ужатен коштыктенна. Икана кайыме годым лачшымак мемнан колонным пудештараш шонен, растяжке манме пудешт кертше устройствым корно воктене шогышо пушеҥге укшыш сакеныт улмаш. Разведчикна-шамыч молодец улыт. Колонно кайышаш корным нуно эрдене тергеныт да устройствым муын кораҥденыт.
— Тыгай годым садак лӱдыкшын чучын дыр? «Уке» маныда гын, ом ӱшане.
— Тыште, эрыкан илышыште, улмо годым тусо сар кайыме илыш нерген шонен, шучкын да лӱдмыла чучын. А тушко миен шумеке, лӱдмӧ ала-кушко йомын. Мутат уке, тусо илыш тысе деч ойыртемалтын. Но ме кугурак да опытанрак-влакын шкеныштым кузе кучымыштым онченна да тыгак ышташ тыршенна. Тургыжланымаш, ом шылте, лийын. Но тидым уто гана ончыкташ тыршыме огыл. Жап лийме годым бой деч ончыч але заданийыш кайыме годым шке семын Юмылан пелештыме. Но кокланже тидлан жап лийын огыл. Мыйын верч кажне гана авам Юмым сӧрвален. Сандене — нормально чыла. (Тыге мане да пӧръеҥ шӱлыкаҥме гай лие, шыпланыш. А вара, очыни, кумылжо тодылалтмым ончыкташ огыл манын, мутланымашым йӧршеш вес велыш савыралаш тыршыш. Но мылам тудым угыч тымарте мутланыме «корнышкак» пӧртылташ перныш. – авт.)
Паледа, кунам эн чот лӱдыкшын чучын? Кунам мӧҥгышкӧ пӧртылмешке икмыняр кече гына кодын. Тунам кажнынан илыше кодмо моткоч шуын!
А такшым гын тӱрлӧ еҥ-шамыч вашлиялтыныт. Ала-кӧжӧ чынже денак чот лӱдын да уш-акылжат южгунамже пудыранен. Тиде амал дене икте, мутлан, оружийым налын, икана йырже лӱйкалаш тӱҥалын. Пиалеш, иктымат ни сусыртен, ни пуштын огытыл. Юмылан тау, мемнан-влак коклаште лушкыдо койышан-влак лийын огытыл. Ме икте-весым арален налаш, ваш-ваш полшаш тыршенна. Ме чыланат икгаяк улмынам, чылаштымат мӧҥгыштӧ вучымым умыленна. Санденак иктаж заданийыш каяш кӱлмӧ годым иктат шылын кодаш тӧчен огыл. Мӧҥгешла, отряд гыч кажныже каяш кумылым ончыктен. Мутлан, 2000-ше ийыште Чечняш мийыме годым мемнан вераҥме зданийым ик жап кажне кечын йӱдвошт лӱйкалат ыле. Тиде шерымак темен пытарен. Икана кугуракна тидлан чотак шыдешкен да кӧ да кушеч лӱйкалымым тергаш шкеж дене пырля эше кӧн каяш кумылжо улмо нерген йодо. Тунамак пел отряд тарваныш. А молан пеле веле? Молышт постлаште службышто лийыныт. Чыланат тарванен кайышна. Но мыланна лекташ чарышт, а вуйлатышына-влак чылажымат рашемден пӧртыльыч. Тылеч вара арня наре жаплан лӱйкалымым йӧршын чарненыт ыле.
Штаб вуйлатыше мемнам шылталыме семын ойла ыле: «Марий-шамыч, кушко шӱшкылтыда? Ораде улыда мо?» А шкеже мыланна пеле йӱкын пелешта: «Но мый тендан дене бойыш каем ыле».
— Ынде чонланда келшыше сомыл нерген мутланымашке куснена. Ончыч Те террорист-шамыч ваштареш кучедалында, а кызыт утларак жапым йоча-влакым спортлан шӱмаҥдымылан ойыреда – регби дене тренер улыда. Мо дене тиде кылдалтын? Тыгай шонымаш кузе шочын?
— Медведево поселкышто «Медведи» регби клубым официально 2016 ий 1 июньышто почмо. А тылеч ончыч мый моло-влаклан тренер пашам шукташ полшенам. Эше институтышто тунеммем годымак шочмо Советский поселкыштем йоча-шамычым баскетбол дене тренироватленам. Икшыве-влак ик гана веле огыл сеҥышыш лектыныт.
Но ты вузышто шинчымашым погымем годымак ик кечын йолташем-шамыч регби дене модмым ончаш веле огыл, а вигак модаш ӱжыч. Тӧчен ончышым. Тӱҥалтыште нимом шым умыло, но тылеч вара садак тренировкыш кошташ тӱҥальым. Пел ий гычак регби дене республикын сборный командышкыже пуртышт. Тылеч вара спортын тиде видше мыйым пӱтынек авалтен. Пытартыш жапыште, чыным ойлаш гын, тӱҥ пашамым ыштыме годымат писынрак рвезем-шамыч деке кайышаш да тренировкым эртараш тӱҥалшаш ыле манын веле шонкалем. Чылаже мыйын 32 воспитанникем уло. Нуно тӱҥ шотышто 6-шо классыште тунемше рвезе-влак улыт. Кызытеш ӱдыр-шамыч дене пашам ом ыште. Но тӱҥалаш шонем.
Регбиште кучылталтше йӧн-влакым мый уэмдаш, шке гыч вашталтышым пурташ да йоча-шамычлан келшышым ышташ тыршем. Воспитанникем-влаклан жапым шукырак ойыраш йӧнем лийже манын, кызыт эсогыл лӱмынак дежурный частьыш пашаш кусненам. А тылеч ончыч спецназыште кугурак инструкторлан ыштенам.
Тыршымынан лектышыжат кояш тӱҥалын. Ӱмаште командына всероссийский таҥасымаште «В» лигыште сеҥышыш лектын. Шукерте огыл гына Красноярскыш тӱнямбал чемпионатыш миен толна. Тушто 24 команде коклаште кумшо верым сеҥен налынна. Казаньыште эртаралтше региональный таҥасымашлаште ик гана веле огыл призер лийынна.
Алексей дене мутланыме годым шижалте веле огыл, тудо Чечняште лийме, тушто мо ышталтме, мо гоч эрташыже логалме нерген каласкалаш веле огыл, уто гана шарналташат кумылжо уке манын каласыш. Тугеже тушто шуко ужаш да чытен лекташ логалын? Тыгай иктешлымаш шочеш.
Очыни, неле да шучко сар нерген шарналтен шонкален шинчаш жапше ынже лий манынак, Алексей Ульянкин йоча-шамыч дене пашам ышташ тӱҥалын. Арам огыл тидын нерген тудо чарныде каласкален кертеш. Адакшым пӧръеҥ тугай нӧлталалтше кумыл дене каласкалыш – тиде сомыл тудлан чынже дене моткочак келша, коеш! А чонжылан келшыше пашам ыштен, пайдаже шканже веле огыл. Тудо эше шкеж гаяк таза рвезе-шамычым куштышаш верч тырша. Тидыжак эн кӱлешан.
Любовь Камалетдинова мутланен.
Фотом УФСИН-ын пресс-службыж гыч налме.
