Марий калыкын поян тӱвыраже, сымыктышыже, ойыртемалтше йӱлаже уло. Тудым тукым гыч тукымыш шуяш, ты пашалан самырык-влакым кумылаҥдаш да чылажымат арален кодаш манын, ме тӱрлӧ йӧным кучылтына. Ты шотышто Республикысе калык усталык да тӱвыра ден каныме паша шотышто шанче-методике рӱдер кугу пашам шукта. Тудым 18 ий чолга марий ӱдырамаш, шке пашажым сайын палыше Тамара Викторовна Дмитриева вуйлата. А 28 сентябрьыште Россий Федераций тӱвыран сулло пашаеҥже Т.Дмитриева 50 ияш лӱмгечыжым палемда. Сандене тудын дене вашлийын мутланаш амал лекте.
Йоча жап — эн сылне пагыт
Тамара Дмитриева Курыкмарий районысо Изи Сӧрмӓнгӓр ялеш шуко шочшан ешеш шочын-кушкын. Ты суртышто куд йоча юарлен. Тамара — нылымше икшыве. Тудын аваже мураш моткоч мастар лийын, а ачаже гармоньым шокташ йӧратен. Изинекак усталык шӱлышеш кушшо ӱдыр шкежат мураш-кушташ шӱман лийын. Ялыштышт клуб лийын огыл, сандене, верысе йоча-влак чумырген, уремыште концертым ончыктеныт. А тушко толшо кугурак ийготан-влак кажне изи падырашыжым йӧратен, вӱчкалтен. Вет нуно пашам ыштен нойышо коча-кова, ача-ава-шамычын кумылыштым сылне сем, куштымаш, мыскара дене нӧлтеныт.
— Ончыч телевидений кок каналым веле ончыктен. А тушто профессиональный куштышо-влакын программыштым чӱчкыдынак колтеныт. А мый, нуным ончен, йолташ-влаклан куштымашым шынденам. Молдова, грузин, марий, руш але эше вес калык-влакыным ончыктенна, — воштылалын шарналта йоча пагытшым Т.Дмитриева.
Чолга ӱдыр самодеятельный коллективыште монь мастарлыкым шуарен огыл, сандене чылажымат шке семынышт ыштеныт: туныктышо семынат, артистат лияшышт пернен.
— Ялна кугужак огыл, чылаже 45 сурт лийын. Но моткоч мотор вершӧрыштӧ верланен. Ончыч кажне суртышто вич-куд икшыве кушкын, сандене урем мучко модын куржталше-влак шукын лийынна, — палемда Тамара Викторовна. — Иктым чаманенна, ялыштына ны школ, ны клуб уке, мыланна, ньога-влаклан, вич меҥге торашке кошташ кӱлын. А урок деч вара мӧҥгӧ каяш вашкенна, ача-авалан полшаш шоненна.
Тыге Т.Дмитриева изинек усталык шӱлышлан шӱмаҥын да варажым, Виловат школыш тунемаш пурымекат, ты кумыланак кушкын. Чыла гаяк концертыште мастарлыкым ончыктен. Класс дене тӱрлӧ смотрышто лиймыжым кызытат порын шарна.
— Усталык шӱлышан йоча-влакым ончашат толыныт. Икана мыйым кӱсле дене шокташ, а вес гана Йошкар-Ола гыч Национальный школысо художественный пӧлкаж гыч сӱретчылан тунемаш каяш ойырен налыныт ыле. Но мылам ны тышкыже, ны тушкыжо каяш пиал шыргыжалын огыл: ачам ден авам мыйым, изи ӱдырым, шкешт деч торашке колтен огытыл, — ойла Тамара Дмитриева. — Тунамсе пагытыште Курыкмарий кундем гыч Йошкар-Олаш илаш, тунемаш толшо-шамыч пешыжак лийынжат огытыл. Шукынжо Казаньыш, Нижний Новгородыш, Чебоксарыш каеныт.
Профессиональный искусствыш — икымше ошкыл
Школышто тунемме годым Т.Дмитриева неле пагытышкат логалын: 1980-шо ийлаште Чебоксар ГЭС-ым почмеке, пеш шуко марий ял вӱд йымаке каен. Тиде туткарыш Курыкмарий районысо ял-влакат логалыныт. А тушто илыше-влакым тӱрлӧ ялыш колтеныт. Тунам Изи Сӧрмӓнгӓр ялышкат Казаковмыт еш илаш толын улмаш. Нунын Софья ӱдырышт Йошкар-Оласе музыкальный училищыште баян дене шокташ тунемын. А кеҥежлан ялышкыже толмыж годым Тамара тудын семӱзгарым шоктымыжым колышташ йӧратен. Самырык музыкант классикым веле огыл, курыкмарий сем-влакымат йоҥгалтарен. Тидак школышто тунемше ӱдырым баяным шокташ тунемаш каяш таратен. Тыге, кандашымше класс деч вара тудо культпросветучилищыш толын.
— Тушко пурен шогалмеке, куштымо класс шинчамлан вик пернен. Ӱдыр-рвезе-влак костюм дене чаткан шогеныт. Ик татыште чоныштем чыла савырнен: семӱзгар олмеш куштымаш пӧлкаш документым пуэнам, — шарналта Т.Викторовна. — Но такшым йот йылме факультетышкат тунемаш пураш шоненам, чот ямдылалтынам. Немыч, англичан йылме-влак пеш келшен.
Но усталык шӱлышан корным ойырен налмыжлан Тамара Викторвна нимынярат ок ӧкынӧ. Культпросветучилище деч вара Москосо культур университетымат тунем лектын. Вет тудлан изинекак марий куштымаш-влак веле огыл, нуным шымлаш, моло калыкын деч ойыртемжым кычалаш, сценыш лукташ да тиде пашалан весе-влакым туныкташ келшеныт.
Туныктышо – вуйлатыше
Моско вуз деч вара Тамара Викторовна Республикысе калык усталык да тӱвыра ден каныме паша шотышто шанче-методике рӱдерыш «Эрвел марий» ансамбльын балетмейстерже семын толын. Варажым хореографий жанр шотышто методистлан, калык усталык пӧлкан вуйлатышыжлан ыштен. Тидын годымак МарГУ-што да И.Палантай лӱмеш культур да искусство колледжыште туныктышылан ыштен. А кызыт тудо — рӱдер вуйлатыше, ынде 18 ий ты пашам шукта.
Мутат уке, ӱдырамашлан веле огыл, кызытсе саманыште кеч-кӧланат вуйлатыше лияш куштылгыжак огыл. 2000 ийла гыч Россий кундемыште пеш шуко реформо кая: административный, бюджетный, налоговый да молат. Закон почеш пашам ышташ, нимогай йоҥылыш ынже лий манын, чыла шымлен, тунем шогыман, уым кычалман да тыгодымак шке пашам ончыко виктарен наҥгайыман. А пытартыш жапыште эшеат нелырак ситуаций: окса уке, а пашам ышташ кӱлеш.
Калык усталык рӱдер идалык мучко моткоч шуко мероприятийым эртара. Республикысе олаласе, ялласе, посёлкыласе культур пӧрт-влакын, коллектив-шамычын пашаштым эскера, умбакыже культур учрежденийым вияҥдыме да ты пашашке моло-шамычымат кумылаҥдыме шотышто тырша.
— Кызыт у технологий вияҥеш. Еҥ-влак телефоныштым, планшетыштым але компьютерыштым коден, мемнан мероприятийыш толышт манын, кертмына семын толашена. Шканышт нунат иктаж пайдам налышт шонена.
Мӧҥгыштат, пашаштат — эре пырля
Тамара Викторовна тӱвыра аланыштак пелашым муын. Пошкырт кундемын эргыже, Борис Андреевич, дене тудо тӱвыра да сымыктыш колледжыште тунеммыж годым палыме лийын. Рвезе дирижёр-хор пӧлкаште тунемын. Икмыняр жап келшымеке, нуно ешым чумыреныт. А кызыт коктынат ик верыште пашам ыштат.
— Тыште нимо удажат уке. Ме ик пашамак шуктена, марий калыкын тӱвыраже, йӱлаже шотышто тургыжланена. Южгунамже пашаште веле огыл, мӧҥгыштат тиде йодышымак каҥашена, — палемда Тамара Викторовнан пелашыже.
17 ий Марий самырык театрыште пашам ыштымеке, Борис Андреевич Калык усталык рӱдерыш толын, любительский театр коллектив-влак дене пашам ышташ тӱҥалын. Нунын репертуарыштым уэмдыме, фестивальлашке ушнымо йодышым рашемда.
Тамара Викторовна ден Борис Андреевич Дмитриевмыт ик эргым, Андрейым, ончен-куштеныт, йол ӱмбак шогалтеныт. Тудат ача-аваже семын тӱвыра илышыш лупшалтын. Ешан.
— Изиж годым Андрей футболла модаш, куржталаш, ече дене кошташ йӧратен. Но йочаж годым ме тудым эре пеленна: спектакльлашке, концертышке — коштыктенна. Очыни, тыгай шӱлышан мероприятийлаште лиедымыже илышыжым усталык паша дене кылдаш шонен, — палемда ава. — Эше куд ияшыж годымак скрипке дене шокташ тунеммыже шумо нерген ойлен. Конешне, тиде мыйым моткоч ӧрыктарен. Но тиде жапыште Национальный президент искусство школышто куштымаш классым чумыреныт да меат тудым тушко колтышна. Тудлан чылажат келшен. Школ деч вара тӱвыра да сымыктыш колледжым, вараже Озаҥысе культур институтым тунем лектын. Шинчымашым погымо жапыште вич ий «Сайдаш», а вара куд ий «Казан» ансамбльлаште куштен.
А кызыт Андрей эргышт – Я.Эшпай лӱмеш Марий кугыжаныш филармоний пеленысе «Марий Эл» кугыжаныш куштышо ансамбльын солистше, тыгак И.Палантай лӱмеш тӱвыра да сымыктыш колледжыште туныктышо семын шкенжым терга.
«Ялышкем миен толам да вийым пуйто налам»
Паша – паша дене, но кажныже каныш жапым куанен вуча. Дмитриевмыт ешыштат тыгак, но культур аланыште тыршыше-влакын чылаж годым шонымо семын огеш лек. Жап лийме семын, нуно пӱртӱсыш лекташ тыршат. А отпуск жапыште, вуйлатыше, ава, шочмо Курыкмарий кундемышкыже миен толаш тырша.
— Ача-ава суртыштына нигӧ огеш иле гынат, тушко пурымеке, чоным куан кумыл авалта, вет тушто ача-ава пелен эн пиалан жапым иленам, юарлен модын куржталме пагытем эртен, лач тушто чылажат мылам лишыл да южшат тушто ю шӱлышан, — манеш Тамара Викторовна.
Тамара Викторовна Дмитриевам юбилейже дене меат алал кумылын саламлена да пеҥгыде тазалыкым, еш пиалым, усталык пашаште эшеат шуко сеҥымашым да чыла сайым тыланена.
Алевтина Байкова.
(Фотом еш альбомжо гыч налме.)
