Марий кундемыште шочын-кушшо, а кызыт Эстонийыште илыше да пашам ыштыше Алексей Алексеевым кинорежиссер семын палена. Чолга марий пӧръеҥ кажне кеҥежым шочмо мландышкыже толеш да ойырен налме темыж почеш кином сниматла. Тудлан марий калыкын йӱлаже нерген войзаш поснак келша.
«Чоныштем мурсескем»
Шукерте огыл А.Алексеев «Чоныштем мурсескем» кином ямдылен шуктен.
— Марий калыкнан талантан шочшыжо, композитор Иван Степанович Ключников-Палантай нерген, — палдара Алексей. — Кок ий ончыч тудын шочмо ялыштыже, Провой кундем Какшамарийыште, тыгак Эсмекплякыште лийынам. Композитор нерген шуко материалым погенам ыле. Тидын шотышто мылам Любовь Орлова, «Марий шӱшпык» ден «Олык сем» ансамбль-влак полшеныт.
Тиде кином автор ныл йылме: марий, эстон, англичан да руш — дене ямдылен.
«Ятас»
А тений кеҥежым Алексей Алексеев Пошкырт кундем Краснокам районысо Куяново ялыште ятас пайрем эртымым эскерен веле огыл, тудым войзен налын. Ирина ден Альберт Михайловмытын полшымышт дене материалым поген. — Ятас пайремым комбым шӱшкылмӧ жапыште палемдат. Комбым шӱшкылмеке, шылан лемым шолтат. Кӱын шумеке, шылым 33 ужашлан шеледен оптат. Ятасым кораҥден пыштат. Уна-влаклан тудым икте гыч пуэдат. Кажнылан ала-могай изи ужаш логалеш. Шыл моклакам кучен, чаркам перыме семын тудым пералтен кочкыт, — радамла Алексей. — Суртоза кугу уна семын мылам ятасым кучыктен. Тудым ме коктын кӱрлынна. Лун ик ужашыжым кече почеш, а весыжым кече ваштареш ӱстел йыр шинчыше-влаклан колтат. Кече почеш колтымыжо ты тӱняште илыше-влак сайын илышт манмым ончыкта, а кече ваштареш — вес тӱняште улшо-шамычым уштат. Тиддеч вара оза ден уна ятасым, порым шонен, авагашташке пыштат. Тидыже суртоза ден родыжо-влак иквереш келшен илышт манмым ончыкта. Вара ятас аракам пуат. Тидын дене мый кажне унам кече почеш сийлышаш да тыгодым нунылан лудышмурым шонен лукшаш улам. Мучаште суртоза ден озавате мылам да пелашемлан пӧлек шотеш шовыч ден кидшовычым кучыктеныт.
А.Алексеев молан лачшымак тиде пайрем нерген фильмым войзен кодаш шонен, шкеже тыгерак ойла:
— Ятас нерген ончычат колынам ыле, но… 26 апрельыште Марий Талешке кечылан Эстонийыш «Таныптӱр сем» ансамбль толын ыле. Участникше-влак йокма шотеш Таллин марий ушемлан да Тарту марий-влаклан комбо шылым конденыт. Таллин марий ушем дене ме Марий Талешке кечым палемденна ыле. Варажым кондымо сийым тамлымеке, «Таныптӱр сем» ансамбльын вуйлатышыже Ольга Исинбаева Яак Прозес дене ятасым катеныт. Мылам тунам тыгайым ужаш моткоч оҥайын чучын, сандене тиде тошто йӱлам войзен кодымемак шуын.
Алексейлан проектым возаш марий мландыштак шочшо, но кызыт Эстонийыште илыше да пашам ыштыше марий ӱдыр Анна Мишина полшен. А кином калык ончыко лукмаште, мутат уке, тудын вуйлатыме «Этномедий» кинокомпанийжын еҥже-влак Юри Муттика ден Михаил Божко тыршат.
Икманаш, Алексей Алексеев шочмо кундемже деч тораште ила гынат, марий мландыже, пашаче да акрет йӱлам пагалыше да арален кодышо калыкше нерген эреак порым шона да тидын нерген кином войза. Тыге тудо марий калык нерген кумда тӱня мучко каласкала.
А. Байкова.
(Фотом А.Алексеевын альбомжо гыч налме.)
