МАРИЙ ТӰНЯ ФИНН-УГОР ТӰНЯ

Родо-тукым кыл: Эстон уна-влаклан Унчо кундем моткоч келшен

Морко районысо Унчо кундемыште илыше-влак финн-угор калыкым чӱчкыдынак унам ыштат. Теве кодшо арняште тушко Эстоний гыч 33 еҥан делегаций толын ыле. Тудым  Эстонийысе «Фенно-Угрия» учрежденийын пашаеҥже Яак Прозес вуйлатен. 

— Морко мландыште тылзе ончыч лийынам. Тунамат нылле наре еҥым конденам ыле. Ме Морко, Оршанке мландыште, Йошкар-Олаште эртаралтше Пеледыш пайремыште лийынна, — каласкала Яак. — Тӱнямбалне ме изи чотан калык улына. Сандене калыкнан шкешотан ойыртемжым арален кодышаш улына. А финн-угор калык-влакын вожышт, йылме культурышт  – тиде мемнан калыкынат ик эн кугу ойыртемже. Ме шкенан вожнам огына пале гын, ончыкылыкна огешат лий, вет пушеҥгат вож деч посна огеш иле.

Эстон ден марий калык-влак коклаште кыл шукертак пеҥгыдемын. А ты гана Унчо кундемыш толшо-влак шкеныштым кум пачаш пиаланлан шотлат. Нуно марий калыкын йӱлаже, тӱвыраже, ялыште илыше-влак нерген веле огыл, поснак марий-влакын пӱртӱс дене икоян улмыштым ужаш, тидым шижаш лӱмынак толыныт.

— Пӱртӱс Юмылан кумалмаш – тиде ойыртемалтше йӱла. Тудо Урал гыч касвел марте илыше калыкын ты марте аралалт кодын огылла чучеш. Унчо кундемыште тудо моткоч кумдан эрта. Тушко кажне гана тӱрлӧ кундемыште илыше-влак погынат. А мемнан дене тиде чыла мондалтын, — ойла Яак. – Ме финн-угор калыкнан акрет годсо, XV-XVI курымласе, йӱлаж дене палыме лийына. Тыге меат шкенан калыкнан акрет йӱлажым уэмден кертына. Тидын шотышто родо-тукым калык дене кылым кучымо моткоч полша.

Яак Прозес Марий Эл Республикыш 1990 ийлате толаш тӱҥалын. Шкенжын ойлымыж почеш, марий кундемыште иктаж витле гана лийын да чылаж годымат тудо делегацийым вуйлата. Шкежак шукыж годым кусарыше сомылым шукта. Тудын йолташыже-влакат Марий мландыште шукын улыт.

— Эстон але вес калыкын толмыжо Унчо кундемланат пайдале, вет турист-шамыч верысе калык дене вашлийын мутланыме деч посна моткоч шуко арверым оксала налын каят, — воштылале эстон уна. — Тыге Эстонийыште илыше-влакат родо-тукым калыкнан йӱлаже, тӱвыраже, ыштыш-кучышыжо дене палыме лийыт да кушкын толшо шкенан тукымлан тидын нерген каласкалат. Лач тыге калыкнан эртыме корныжо, илышыже дене палыме лияш йӧн уло.

Эстон уна-влаклан Унчышто Тошто марий сурт-печым ончен савырнаш оҥай лийын. Нуно тошто арверым кучен, савыркален, чиен онченыт, войзалтыныт.

Шлань ялысе «Акреттӱр» студийын пашаеҥже-влакын тӱрлен шинчымыштымат  моткоч тӱткын онченыт. Нунын эсогыл выставкылан ямдылыме вургемыштымат налаш кумылан лийыныт.

— Акрет марий тӱран, кышкывуй дене келыштарыме шовычым шукертак налаш шоненам. Ӱдыр-шамыч пеш арун, яндарын тӱрлат. Шке пашаштым сайын палат, — палемдыш Эстоний гыч толшо сӱретче Маргарита.

Ӱяҥге воштыр гыч тодын ышташ туныктымо мастер-классат оҥайын эртен. Ты гана нуным тусо мастар Иван Гавриловын Миша эргыже корзиҥгам ышташ туныктен.  

Унчо кундемыш турист-влак шукынрак толышт манын, мом ышташ кӱлеш? Тидын шотышто Яак Прозес тыгерак вашештыш:

— Тышке уна-влак такшымат моткоч шукын толыт. Нунылан тыште чылажат оҥай. Эшеат ешаралтыт гын, мутат уке, сай, но тыгодым верысе калыкынат шке пашаже уло манмым мондыман огыл. Верысе администраций вуйлатыше Иван Михайлович Евсеевын палемдымыж почеш, лишыл жапыште Унчышто унагудым ыштен шуктышаш улыт. Чын, тудо кӱлешан, но мемнан делегаций гыч шукыжлан еҥ дене илаш келша.

— Тыге ме марий калыкын йӱлаже, тӱвыраже дене утларак палыме лийын кертына. Мутлан, мемнан толмашеш озавате Римма Петрова мыланна поян ӱстелым поген. М-м-м, коҥгаште кӱэштме мелнажак могай тамле,  — ойлат Людмила Кокк ден Петр Изелли. — А марий ялыште лияш моткоч сай, поснак Шора эҥер воктене купельыште чывылалт лекме пеш келшен. Калыкшат тыште моткоч поро шӱлашан, пашаче кумылан.

—  Тошто калыкын вургемжым тоштерыште веле огыл ужын кертына, ялыште илыше-влак шкештат марий вургем дене коштыт. Тидыже мылам моткоч келша, — палемден Эстонийысе сӱретче-влак ушемын еҥже Пират Румвольт. — Пӱртӱсшат тыште пеш сылне.

Унчо кундемыште чынже денак акрет марий калыкын тӱвыраже, йӱлаже, ыштыш-кучышыжо аралалт кодын да тидлан кушкын толшо тукымымат изинекак кумылаҥдат. Сандене тушто уна-влакым эреак куанен вашлийыт, поянлыкна нерген каласкалат да порын ужатат.

Алевтина Байкова.

М.Скобелевын фотожо.

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий