Кодшо арнян Волжский районысо Кугу Корамас школышто «Чоткар тукым» йоча этнослёт лийын. Тудо Марий Эл Республикын Тӱвыра, печать да калык-влакын пашашт шотышто министерствыжын кугыжаныш целевой программыже негызеш икымше гана эртаралтын.
Ончыч школ мучко экскурсий лие, ты кундемыште шочын-кушшо талешке-влак дене палдарышт. Выставкымат ончышна, историй да тошто илыш дене кылдалтше тоштерат жаплан ожнысо илышыш «пӧртылтыш». Чоткар талешке презентаций площадке шукыштлан оҥай лийын.
– Тыгай мероприятийым йӱлаш пуртыман, ончыкшым республик кӱкшытаным ышташ кӱлеш, а Корамас школым ты шотышто рӱдер семын палемдаш. Верысе историй, чынжымак, поян, а чолга талешке-влак дене кугешныман. Сандене марий калыкын мудреч улмыжым шотыш налын, йӱлам шуен, икте-весым пагален, умылен, полшен Чоткар семынак патыр лийын илышаш улына. А йоча-влак мемнан ончыкылыкна улыт. Тек чоткар мландеш шочын-кушшо ӱдыр-рвезе-шамычын уш-акылышт эшеат пӱсемеш, шинчымашышт келгемеш, – мане школ директор В.Микаковалан книга-пӧлекым кучыктымыж годым В.М.Васильев лӱмеш Йылмым, сылнымутым да историйым шымлыше марий институтын директоржо Е.Кузьмин.
Ӱдыр-рвезе-шамыч уна-влакым культур программышт дене куандареныт. «Чоткар тукым» ансамбль художественный номерым ончыктен. Тыгак сӱрет сымыктыш, марий тӱр да пу гыч пӱчкедыме дене мастер-класс-влак шукыштлан келшеныт.
«Иктыш ушнен, келшен илыза!»
Юлсер кундемын пагалыме да жаплыме патырже – тиде Чоткар. Тиде шонен лукмо лӱм огыл. Тудо чынжымак VXIII курымышто Кугу Корамас кундемыште илен. Шочмо верже – Кабаксола ял. Легенде почеш (мутат уке, тушто шонен лукмыжат уло) Чоткар – Элнет эҥер воктене илыше нужна сонарзе Шуматын эргыже. Тудо пеш писын кушкын. Вич ияшак, онарле капым поген, ачаж дене пырля сонарыш коштын. Шкетын маска дене вашпижын. А кунам Чоткар капым поген шуктен, тудын вийже дене ӱчашен кертше иктат лийын огыл. Шӱдӧ ияш пушеҥгым вожге шупшын луктын. Тудын вийжылан чыланат ӧрыныт да Чоткар патыр манын лӱмденыт. Тудо пеш поро кумылан лийын: незер калыкым чаманен. Чоткар эше моткоч ушан улмаш. Шке калыкшым йӧратен, полшен, верысе калыкат тудым шке эргыж семынак йӧратен…
Калыкын иктыш чумыргымыжо да икоян улмыжо, неле пагытыште эрыкым арален кодымыжо Чоткарын лӱмжӧ дене кылдалтын. Садлан ме, уло марий калык, шкенан патырна-влакым жаплен да шарнен илышаш улына. А тидыже мыланна виян лияш полша.
2002 ийыште Кугу Корамас кундемыште Чоткар патырлан вуйым савыме верым палемдыме, шарнымаш кӱым пыштыме. Тудым Нурмучаш ял мучаште, Чоткарын каныме верешыже, шогалтыме. «Чоткарын шӱлышыжӧ – марийын чоныштыжо» манын возымо тушто. Тӱҥалтыште икмыняр ий почела «Чоткар тукым улына» кугу мероприятий эртаралтын, кызыт тудым шарналташ миен толыт. Тидым шотыш налын, теният ты кечын чапкӱ воктеке мийыме.
Тошто марий йӱлам ворандарен шогышо онаеҥ А.Фёдоров Марий калыклан Ош Поро Кугу Юмо деч пӱсӧ уш-акылым, поро серлагышым, тазалыкым йодо. Шке калыкшылан, 41 тушманым тошкалын, 41 сугыньым кидыш налын, Чоткар патыр семын иктыш ушнен, шке марий калык верч пеҥгыдын шогаш кӱштыш. Марий йӱлам, тӱвырам вияҥден колташ, тудым аралаш, марий йылме дене кутыраш манын палемдыш. Варажым уна-влак, тӱшкан чумырген, ты чапкӱ воктене шарнымашеш войзалтыч.
Волгыдо илыш верч
Марий национальный конгрессын районласе пӧлкалаштыже погынымаш эрта. Волжский районышто тудо этнослёт эртыме годым лийын.
Тушто тӱрлӧ йодышым каҥашеныт: ялым тӱзатымаш, президент грантыште участвоватлымаш, тӱвырам, йылмым, марий йӱлам аралымаш да моло нергенат. Йоча-влакым туныктымо йодышат ӧрдыжеш кодын огыл. «Тӱҥжӧ илышым тӱзатышаш, марий кумылан лийшаш, йочанам ты шӱлышеш куштышаш улына. Тидын шотышто самырык тукымлан кугурак-влак пример лийшаш улыт», – манын марий калык конгрессым вуйлатыше Е.Кузьмин.
Тыгай вашлиймаш у состав дене икымше гана эртаралтын. Ончычсо пашам иктешленыт да тенийсе паша планым ыштеныт. Конгрессын пашаштыже у шонымаш-влак темлалтыныт. Тыгодым калыкын шонымыжым шотыш налаш манын палемденыт. Эше шукырак еҥым пурташ, каҥашен, иктеш пашам ворандарен колташ кутырен келшеныт.
Волжский районысо пӧлкаш тений куд у еҥ ешаралтын. Погынымашыжат пайдалын эртен.
Е.Эшкинина.
Авторын фотожо.
