Совет кугыжанышын 1917-1991 ийлаште шыҥдарыме политикыже эл мучко атеизмым шарен толмо дене кылдалтын. Сар деч ончыч да сарын тӱҥалтыш ийлаштыже тидыже тӱҥ шотышто террор йӧн дене шыҥдаралтын, палемдат кызытсе историк-влак. Священнослужитель, монах, тыгак православий юмылан ӱшаныше-влакымат поктылыныт, репрессироватленыт, лӱен пуштеденыт, лагерьлаш колтеденыт. Тиде шучко жап нерген ме газетнан тачысе унаже, МарНИЯЛИ-н историй пӧлкажын изирак шанче пашаеҥже да Марий епархийын святой-влакым канонизироватлыме шотышто комиссийын членже Юрий Ерошкин дене мутланена.
— Пытартыш жапыште историк, шанчызе да православный юмылан ӱшаныше тыглай еҥ-влакат кугыжанышын черкым поктылмо пагытшым угыч ончен лектыт, шымлат. Тидын амалжым Те кузе умылтареда ыле?
— Большевик-влак, властьышке толмекышт, чынжымак, черкым поктылаш, ишыктылаш тӱҥалыныт. Тыгай сӱрет совет власть лийме пагыт мучко шуйнен манашат лиеш. Туге гынат мемнан элыште, республикыште илыше-влак кокла гыч шукынжо шке юмышт, черкышт деч торлен огытыл. Торешланашак тыршеныт. Тидын шотыштак 1937 ий телым эртарыме переписьым шарналташ лиеш. Сталинын темлымыж почеш тушко юмылан ӱшаныме нерген посна йодышым пуртеныт улмаш. Переписьын лектышыже почеш 41 миллион наре еҥ тунам православный верам кучымыжым ончыктен. Тудо саманыште тидыже шкалан шке колымаш приговорым лукмо дене иктак лийын. Черкыш кумалаш кайыше айдеме мӧҥгышкыжӧ пӧртылде йомын кертын. А священник-влакым эсогыл службым эртарымышт годымак арестоватлен кертыныт. Но еҥ-влак шке ӱшаныштлан ӱшанле кодыныт. Эсогыл илышлан лӱдыкшӧ лекмат тидым торен кертын огыл. Кызытат юмылан ӱшаныше-влак тунам православный верам кучышо-влак деч шукылан тунем кертмым шижыт.
— Молан вара нунын деч тунемаш лиеш?
— Юмым, лишыл еҥ-влакым йӧраташ, неле годым икте-весылан полшаш, эҥертыш лияш. Ӱмыр корнышто лекше неле пагытым сырыме деч посна чытен лекташ, поро ден осалым ойыраш, чон денак шоя ваштареш лияш тунемаш, шкем ондалаш огыл. Да чыла тидыжлан юмылан ӱшанымаште вийым муаш тыршаш кӱлеш.
— Шке вералан ӱшанле лийме примержымат ала кондеда?
— Историйыште тыгай примерже ятыр лийын. Мутлан, Юрино районышто Копорулиха селасе Свято-Никольский черкыште протоиерей Иоанн Громов служитлен. Черкыжым Хрущев вуйлатыме жапыште шалатеныт. 1930 ийыште тудым икымше гана арестоватлаш мийыме годым тюрьмашкыже Козьмодемьянск марте йолын вӱден наҥгайыман улмаш. Ӱдыржын шарнымашыже почеш, Иоанн йодын: «А те мо мыйым ужатен каеда? Огеш кӱл, мый шке миен шуам. Тюрьмашке пуртышт манын кагазым гына пуыза». Вара тудо чынжымак тушко миен да каласен: «Арестантым пуртыза». Тиде историйыште теве мо ӧрыктара: конвоир-влак батюшкан тюрьмашке миен шумыжо шотышто коктеланен огытыл, вигак келшеныт. Туге тудо ӱшандарышын ойлен кертын, лектеш. Протоиерейым тунам кум ийлан арестоватленыт гын, 1937 ийыште эше ик гана тюрьмаш шынденыт. Туштак илышыже кӱрылтын.
Кумданрак — «Марий Эл» газетын
2018 ий 27 апрельыште лекше номерыштыже лудын кертыда.
Светлана Носова мутланен.
