16 февральыште Российысе финн-угор калык-влак ассоциацийын президиумжын заседанийже Йошкар-Олаште лийын. Ассоциацийым вуйлатыше Пётр Тултаев мер толкынын пашаж дене палдарен, вашлиймашым арамлан огыл Йошкар-Олаште эртарымым палемден. Тудын мутшо почеш, республикыштына йылмым, калык тӱвырам аралыме, вияҥдыме, шочмо йылмым школлаште туныктымо паша сайын виктаралтеш. Самырык тукымымат мер пашашке ушаш тыршат. Тӱрлӧ фестиваль-влак эртат. Заседанийыш погынышо-влаклан Марий Эл правительстве председательын икымше алмаштышыже М.Васютин республикым вуйлатыше А.Евстифеев лӱм дене салам мутым каласен.
Тиде гана заседаний Марий Элыште илыше финн-угор калык-влакын этнокультур ойыртемыштлан полышым пуымо йодышлан пӧлеклалтын ыле. Икымше доклад-влакым МарНИИЯЛИ-н директоржын алмаштышыже, филологий науко кандидат Л.Григорьева ден институтын вӱдышӧ шанче пашаеҥже, историй науко кандидат О.Орлова ыштеныт.
Людмила Яковлевна самырык шымлызе-влаклан полышым пуаш кӱлмым чон коржын палемден. Нунылан Российын да вес элын вӱдышӧ шымлыше тӧнежлаштышт стажировкым эрташ йӧным ыштыме нергенат йодын. Мордва правительстве пелен пашам ыштыше Гуманитарный науко НИИ-н вӱдышӧ пашаеҥже, педагогике науко доктор А.Каторова МарНИИЯЛИ-лан полыш кидым шуялтыме семын каласыш. Тудо институтлан кӱшыл квалификациян кадрым ямдылымаште полшаш темлен да республикнан науко кандидатше-влаклан докторлык пашам ямдылымаште, возымаште эҥертыш лийын кертмышт нерген ойлен. Тудо Йошкар-Олаште марий йылмым шочмо йылме семын туныктышо школ уке улмымат палемден каласен. Александра Михайловна тыгай школ ончыкыжым лиеш манын ӱшанен ойлен. Тудын мутшо почеш, йоча-влак, шочмо йылме урокыш кумылын коштышт манын, туныктымо программым оҥайракым ямдылыман, урокымат ойыртемалтшын эртарыман. Тунам икшыве ты предметым йӧраташ тӱҥалеш.
Ольга Орлова Марий Элысе йылме политике дене палдарен. Тудо школлаште шочмо йылмым туныктымо, марий йылме дене лекше теле- ден радиопередаче-влаклан эфир жапым мыняр ойырымым каласен. Марий Элын тӱвыра, печать да калык-влакын пашашт шотышто министрын алмаштышыже Г.Ширяева Марий Элыште илыше финн-угор калык-влакын тӱвыраштым аралымаште, вияҥдымаште могай пашам ыштыме дене палымым ыштен.
Марий Элын Образований да науко министрже Н.Адамова школлаште марий ден удмурт йылме-влакым туныктымо шотышто каласкален. Тудын докладше 30 январьыште «Марий ушем» мер организацийын эртарыме «Марий Эл Республикысе образовательный учрежденийлаште шочмо йылмым туныктымо паша опыт да законодательный базе» темылан пӧлеклалтше «йыргешке ӱстелыште» республикын Образований да науко министерствыжын общий да дошкольный образований управленийжым вуйлатыше Ольга Майкован ыштыме докладшым ушештарен. Наталья Васильевнан заседанийыш толмыж дене пайдаланен, погынышо-шамыч тудлан ятыр йодышым пуэныт. Нунын коклаште эн оҥайже тыгай лийыныт: «Республикыште марий йылмым шочмо йылме семын туныктышо школ-влакын процентышт мыняр?», «Национальный учебникым савыкташ республикысе кучем мом ышта?», «Пытартыш ийлаште марий йылмым туныктышо-влак кокла гыч мыняржым паша гыч колтеныт да нунылан паша верым муыныт мо?»
Наталья Адамова икымше йодышлан гына вашештен кертын. Тудын мутшо почеш, марий йылмым шочмо йылме семын туныктышо школ-влакын чотышт процент дене ончымаште кумло наре лиеш.
РФ АФУН-ын марий региональный пӧлкажын председательже, «Марий Эл» газетын тӱҥ редакторжын алмаштышыже С.Пехметова республикыштына национальный савыктышлаште улшо проблеме да нунылан полышым пуымо нерген докладым ыштен. Светлана Федоровна марий изданий-влакын кугу нелылыкыш логалмыштым палемден: «Марий газет-влак таче уверым пуышо веле огыл, тудо тыгак шочмо калыкын культур, йылме, йӱла ойыртемжым арален кодаш полшышо савыктыш улыт. Лачак журналист-влак кажне арнян районласе эн мӱндыр ялышкыжат миен шуыт, тусо калыкын чон ойгыжым, куанжым колыштыт, курымешлан газет лаштыклашке возен кодат. Адакше марий газетыште савыкталтше материал-влаклан кӧра тудо ятыр туныктышын пашаштыже кажне кечын кучылтмо кагазыш савырнен. Лачак марий савыктыш-влак шочмо йылмынан литератур нормыжым вияҥдат».
Национальный изданийлаште изи пашадарым налме, регистрацийым уэш эртен кертдыме (регистраций деч посна газетлан, журналлан Марий Эл деч ӧрдыжтӧ илыше марий-шамыч подпискым ыштен огыт керт), тусо пашаеҥ-влаклан илыме верым ойырыдымо йодышымат нӧлталме. Санденак марий журналист-шамыч республикнан кучемже йодмым колеш манын ӱшанат.
Ассоциацийын председательже Петр Тултаев, президиумын моло еҥжат национальный савыктышлан полшаш кӱлмӧ, тыгак заседанийыште ончымо моло йодыш шотыштат РФ АФУН-ын лӱмжӧ дене финн-угор регионласе правительствылаш темлымашан серышым колташ пунчалыныт.
Заседаний ныл шагат шуйнен, нойымашат шижалтын. Умбакыжым паша С.Чавайн лӱмеш книгагудышто «Российыште финн-угор сылнымутым савыктыме опыт» темылан пӧлеклалтше «йыргешке ӱстел» йыр шуйнен. Президиумын еҥже-шамыч финн-угор йылмыла дене савыкталтше книга-влакым республикысе книгагудылан кучыктеныт. Варажым нуно «Ме марий улына! 1918-ше ийысе марий калык толкын нерген» шанче-мер форумышто лийыныт.
Л.ШАБДАРОВА.
А.Иванован фотожо.
