Звенигово межпоселенческий лудмывер «Культурная мозаика малых городов и сел 2014-2017 гг.» всероссийский грант-проект конкурсышто сеҥышыш лектын. Тудын пашаеҥже-влак шке кундемыштышт «Емельян Пугачёвын кышаж дене» турист маршрутым почаш шонат. Проектым илышыш шыҥдараш 700 тӱжем теҥге ойыралтшаш. Лудмывер вуйлатыше Ольга Майкован палемдымыж почеш, оксаже эше пурен огыл гынат, турист маршрутыш пуртымо объект-влакым олмыктымо да шотыш кондымо паша вийым налын.
Амал деч посна огыл проектым лач тыге лӱмденыт. Историк-влаклан ӱшанаш гын, Звенигово кундемыште Емельян Пугачев шке отрядше дене чынжымак лийын кертын. Тудо Тошто Озаҥ тракт воктенрак коштын. Волжский районышто верланыше Ваштар курыкысо кугу тумыш кӱзен, йырым-йырысе кумдыкым ончен, Озаҥыште мом ышталтымым эскерен, маныт. Ты тумыжым кызыт «Пугачёвын тумыжо» семын палена. Тудо 26 метр кӱкшытан да 1,59 метр лопкытан. Ик тӱшка шымлызе-влакын ойлымышт почеш, тудо 1500, весыштын ойлымышт почеш 1650 ийыште шочын. 1969 ийыште тумым исторический значениян чодыра обьектыш савыреныт. А Пугачев восстаний лиймылан 2000 ий темме амал дене 1974 ийыште пушеҥге воктеке шарнымаш кӱм пыштыме. Тушто тумын историйжат ончыкталтын. Но 2013 ийыште эртарыме шымлымаш почеш, ты тумо 1600 ийыште шочын. Тиде ийынак «Пугачёвын тумыжлан» «илыше пӱртӱсын памятникше» статусым пуэныт.
Емельян Пугачёвын Марий кундемыш могай амал дене толын лекмыж нерген ятыр легенде уло. Иктыштыже тудо Озаҥыш керылтмыж деч ончыч тушто лийын, маныт. Весышт, мӧҥгешела, Озаҥым сеҥен налын кертын огылат, шылын утлаш манын, ты чодыран кундемыш лупшалтын, ойлат. Но Царевококшайск гыч Озаҥыш тошто кугорно чынжымак лийын. Пугачёвын востанийышкыже ушнышо марий отряд-влак, чынжымак, тудын дене Озаҥышкат каен, мӧҥгешат пӧртылын, «Пугачевын тумыж» воктеке канашат шогал кертыныт, пеҥгыдемдат историк-влак.
Звенигово лудмыверын пашаеҥже-влакын тыршымыштлан кӧра ынде Емельян Пугачевын эртыме кундемла дене турист-влакат палыме лийын кертыт. Проект илышыш пурен шукта гын, 2018 ий июнь гыч нуно корныш лектыт. Маршрут Кокшайск посёлкым, Звенигово районысо Кугу Велыж ден Какшамарий яллам авалта. Кокшайскыште пеш поян краеведений тоштер уло. Тушто кызыт олмыктымо паша кая. Кугу Велыжыштат верысе калык ты проектым илышыш шыҥдарыме пашашке чолган ушнен. Турист обект-влакым шотыш кондымаште шке кумылын полша. Лишыл жапыште тушто кӱварым олмыктышаш улыт. Ольга Ивановнан ойлымыж почеш, проектлан тӱрысшӧ кок миллион теҥге кӱлеш. 130 тӱжем теҥгежым спонсор-влакын полшымышт дене муаш шонат. «Пугачёвын тумыжо» шогымо кумдыкшымат шотыш кондыман. Мутат уке, тыште «Марий чодра» национальный паркын полшымыж деч посна ок лий, вет тумо лач тудын кумдыкыштыжо кушкеш.
Тидын деч посна кызыт лудмыверын пашаеҥже-влак, проект дене келшышын, турист маршрутым почаш полшышо семинарлаш тунемашат коштыт. Тыгай семинаржым всероссийский конкурсым увертарыше-влак шкешт эртарат.
Светлана НОСОВА.
