СОЦИАЛ ИЛЫШ

«Рия-рия шӱвыржым…»

«Рия-рия шӱвыржым…»

Олык Ипай лӱмеш кугыжаныш молодежный премий лауреат «Рия-Рия» муро да куштышо фольклор ансамбльым ыштымылан – 40 ий

2017 ий, февраль. Оласе кафеште «Рия-Рия» ансамбльын репертуарже гыч муро йоҥга. 20-40 ий эртен гынат, ончычсо участник-влак тудым чын мурат. Нуно чыланат вуйлатышыштым, искуствоведений доктор О.Герасимовым, 80 ияш лӱмгечыж дене саламлаш погыненыт. А теве кум йӱклан келыштарыме мурым шуйдарымеке, Олег Михайлович ыш чыте – кидышкыже гармоньым нале, тунам пуйто ончычсо грампластинкым чӱктышт – муро тунар яндарын лекте… Арам огыл шке жапыштыже композитор да хормейстер Виктор Данилов ансамбльысе ӱдыр-влак мурымашышт дене эн ончылно улыт манын каласен.

1977 ийыште Марий кугыжаныш университетын доцентше Юрий Андуганов музыковед Олег Герасимовлан вуз пелен марий ансамбльым чумыраш темлен. Юватылде, ӱдыр-врезе-влакым погаш тӱҥалыныт. Икмыняр кече гыч репетицийыш Ю.Андуганов толынат, «Рия-рия шӱвыржым…» мурым тунеммым колын. Тевыс! Ансамбльлан лӱмат келшен толеш.

40 ий ончыч ты коллективыш ушнышо-влак ту пагытым эн пиалан да волгыдылан шотлат. Вуз пелен шукертак вес ансамбль чумыргалтын. Лӱмжат весе. Но «Рия-риязе-влак» шкеныштым кызытат ик еш семын шижын, тунамсе пагытым порын шарнен илат. О.Герасимов ансамбль нерген книгалан материалым чумыра. Участник-влак деч шарнымашым вуча. А таче ме ик тыгай шарнымашым лудаш темлена.

С.Пехметова,

ансамбльын 1995-1998 ийласе старостыжо.

 

1980 ий, шыже пагыт. Студент еш, «Рия-Рия» ансамбль ушышто, чонышто мондалтдыме кышам коденыт. Ик кӱчык почеламут корныштыжо студент Славик Чендемеров возен: «Шуэш кай(ы)ме тылзыш чоҥешталын, шуэш кай(ы)ме кӧ пала гын, куш?» Лач тыгаяк шулдыраҥше пагытын тӱрлӧ йыжыҥжым шарналтен, 18 ияш мотор пагытыш «миен савырнена».

Ансамблыш логалаш мыланна шуко шокте гоч эрташ кӱлын. Тунам «рия-риязе» лияш чылалан пиал шыргыжалын огыл. Мемнам комиссий терген: художественный вуйлатыше Олег Герасимов, университет деч Юрий Андуганов да ансамбльысе чолга ӱдыр-рвезе-влак. Иктым кызытат шыргыжалын шарналтем. Пырля ик курсыш Маргарита Ушакова тунемаш пурен. Тудо мемнан деч кугурак ийготан лийын.  Комиссий еҥ-влак тудлан каласеныт: «Тый манеш-манешым ойлаш тӱҥалат гын, моси». Могай амаллан кӧра мемнан коклаштына тудо уке ыле — огына пале, а манеш-манешым Вячеслав Кольцов ден Стас Ивановлан ойлашышт логалын.

Ансамбль ешыш логалмеке, вес кугу тергымашым «Лесной» кафе гоч эртыме. Тыште шкем кучен, калык дене мутланен, канен моштымаш рашемын. Кушташ-мураш тунемме дене пырля дициплине, икте-весым пагалымаш, умылаш да полшаш тыршымаш койын. Кумылдымо еҥжат чон порылыкым, пагалымашым шижын.

Ансамбльыш 5 ий коштмо жапыште кушто гына лийме, мом гына ужмо, кӧ дене гына ужын мутланыме огыл. Кеҥеж каникулышто Пошкырт велне мемнам пӧрт еда илаш пуртеныт. Кечывалым пакчаштышт шӱкшакым кӱрынна, пареҥгым ураш полшенна але тӱшкан курык мӧрым погенна. А кастене — концерт, мурымаш-куштымаш, ӱдыр-каче модмаш. Ме, ӱдыр-влак, тусо рвезе-влакын деловой койышыштым утен каен воштылынна. Кастене ӱдыр дене пырля лийымышт годым комсорг пашашт, колхозлан полшымышт але иктаж-могай «запчастьым» достатлен кертмышт нерген ойлен шогеныт. Конешне, тыгай деловой качестван рвезетым вес кастеныже чолгарак ӱдыр уэш «запчастьым» кычылаш колтен кертын.

Южгунамже кечывалым концерт дене шудо ыштымашке мийыме. Калтаса район Шоръял олыкышто подеш шолтымо шыл шӱржӧ, концерт деч вара пӧлеклыме локама пеледышыже, олык мучко урзо дене поген кочмо снегыже… уэш да уэш студент жапыш пӧртылтат. Ансамбльыштына тиде ял гычак Витя Акиев лийын. Изаж ден еҥгаже лӱмешна шорыкым шӱшкылыныт, мелнам кӱэштыныт, мончаш олтен пуртеныт, самбареш чайым шолтен йӱктеныт. Аркаш Анисимовлан (Анаркузлан) чайже поснак келшен, мыняр чукырым йӱын, лач шкежак веле пала. Але теве Пыргында ден Ныргында яллаште гастроль жапым налаш. Концерт деч вара курыкышто мунчалтыме, трактор терыш шинчын, вес ялыш концерт дене кайыме, порананыште трактор почеш куржмо…

Эстоний деч вара илышым йӧршын вес семын, кумдан, ончаш тӱҥалме. 1983 ий. Поезд дене кайыме жапшак мом шоген. Чыланат ик купеш погынен кочмо, репетицийым эртарыме. Юрий Владимирович ден Олег Михайлович коклаштышт эре эстонла мутланаш тыршеныт. Тӱҥалтыште мыланна чылажак раш лийын огыл, но мӧҥгеш толмо годым мо нерген ойлымыштым мыняр-гынат умыленна. Эстонийыште пеш порын вашлийыныт. Тарту университетыште эстон академик Пауль Аристэ мемнан дене марла гына мутланен. А концертым Ванемуйне театрыште да моло вереат ончыктенна. Тарту олаште илымына, финн мочашке пурымына, тӱрлӧ экскурсийыш коштмына, дифицит сатум (дипломатым, вакшыш вургемым, мотор тувырым, кофтым, кемым, плащым) налын кертмына мемнам, марий студент-шамычым, чотак куандарен.

Ленинград оласе консерваторий. Калык йӱла дене кылдалтше номер-влакым ончыктенна: Рошто пайрем жапысе мужедмаш, «10-20-30-40-ым» куштымаш, Шернур сӱан. Выступлений деч вара мый декем япон академик лишемын да йодын: «Родо-тукым гай веле коят, кушечын улат?» Тидым колмеке, рия-риязе-влакет мыйым койдаренат нальыч: «Софи, ала тыйынак тукымет, пырля от кай?» Тиде олаштак икымше гана «ош йӱдым» ужынна.

Кеч-кушто лийынна гынат, ший оксан вургемна верч тургыжланенна. Эн чотшо Тамара Евдокимован ший аршашыже шинчаш логалын. Вет оксаже теҥгеаш лийыныт. Чыла вережат ме натуральный манме аршаш дене гына выступатленна.

Кужу корно эреак Москва гоч эртен. Да кажне гана «Огни Москвы» рестораныште але Олег Герасимовын темлыме Композитор-влак ушемын кафештыже кочмо. Тидыже чоныштына кугу пагалымашым шочыктен, еҥ коклаште шкем кучаш туныктен. Икана Ленинград гыч пӧртылмӧ годым Москва поездыш йӱд деч вара гына шичме, омо шуэш. Скорый поезд дене Москваш ондак толын шумо. Вуйлатышына-влак мемнам Москвасе консерваторийын Кугу залышкыже симфонический оркестрын концертшым ончаш пуртеныт. Филолог-шамыч тыгайым «нугыдо музыка» манына ыле. Концерт моткоч кужун шуйнен, калыкшат шагал лийын. Тиде жапыште икмынярынже маленат шуктеныт.

Эн чотшо «Молодогвардеец» агитпоезд шарналтеш. Сибирь кундем мучко кум арня поезд дене коштын, концертым ончыктымо, поездыштак илыме. Канаш шогалме жапыште кедр пӱкшым погымо. Тушто илыше марий-влак дене ака-шӱжарла, иза-шольыла мутланыме, вашла пӧлекым ыштыме. Кайымына годым шортын ужатеныт. Сибирьыштак концерт дене военный частьыш мийыме. Армий илыш шинчалан вик пернен. Кочмышт годым омса шеҥгелне кӱмыж-совла гына мурен. Мом кочмыштым ужын огынал, но кухньо гыч пеш писын строй дене лектыныт. Мыланна гын пукшымо кочкышышт пеш келшен да теммеш ситен. Салтак ден офицер-шамыч концерт мучко ӱдыр-влак ӱмбач шинчаштымат кораҥден огытыл.

Кеч-куштат йӧсын ойырленна: тушто эртарыме жаплан тунемынна, калыклан шӱмаҥынна. Кугешнылше, койышланыше лийме огыл, да сандене, очыни. Лач тидыжак калык деке мелын шогымынам ончыктен. Теве Валя Савельеван возымо шомакше (тудым кызытат аралем): «Милые, дорогие «РИЯ-РИЯ». Очень жаль с вами расставаться, но что же делать — ведь все еще впереди! А я желаю Вам  радости, бодрости, успеха, много счастья и смеха. Не болеть и не унывать. Всем вам земных благ. г. Тюмень. ОК ВЛКСМ «Молодогвардеец».

Карелийыште кугурак курсышто тунемме годым лийме. Тушто ик татлан эртыше курымыш пӧртылмыла чучын: чылажат ожнысо, тошто, но тунамак ару, чатка. Шкенам изиш поян семын шижынна.

Петрозаводскышто шуко ансамбль дене пырля кугу концертым шындена, а варажым эр волгыдо марте мурымына-куштымына. Малаш вич шагат эрдене вочмо гын, куд шагатлан кынелашат кӱлын. Чот омо шуын, вет самырыкын омыжо тамлырак. Мыят пыкше кынелынам. Кынелтен кертмыштлан, Кижи отром ужаш, тушто выступатлаш йӧным ыштымыштлан тачат таум ыштем. Вет тиддеч вара иллюстрациян посна книга савыкталтын.

Марий Элын чыла гаяк районыштыжо лийме. Кӧн кундемыштыже концерт, тудын родо-тукымжо деке унала пурымо. Шернур районышто Зоя Казанцеван мӧҥгыштыжӧ, Зоя Дудинан акажын суртыштыжо порын вашлийыныт, Шунсола ялыште ача-авамын суртышто коман мелна ден шоҥешталтше пура, Опинян ялыште Зина акамын перемечше, подкогыльжо, Советский районышто шӱшпык, куку муран Кундышӱмбал  ялыште Нина  акамын шӱрашан мелнаже, Торъял велне Кугу Мич, Звенигово район Нуктуж ялыште Тамаран тамле кочкышышт, Морко районышто Славик Кольцовын коважын уло чон кумыл дене ямдылыме сийже, Юра Никитинын аважын ресторанла ямдылыме кочкышыжо… чылыжат эсогыл кызытат шӱвылвӱдым луктеш.

Татарстан кундемысе Элнет ял. Тунам ме изирак курсышто тунемме. Тиде ялышке кӧ кузе моштен, туге миен: попутный машина, мотоцикл дене… Корнышто шогалтыме машина мыйымат ял марте иктаж 4-5 километрым намиен ыш шукто — вес велке кудале. Йолын ошкылаш логале. Кече чот шокшо, йӱмӧ шуын. Корнышто верештме вӱдым йӱмем дене черланенамат ыле. Но самырык годым кужун туешкаш жап уке. Кажне кас еда ял гыч ялыш бортан машина дене концертым ончыкташ кудалме, эрдене агытан муро дене малаш вочмо, сурт сомылкам ышташ полшымо. Кеч-кушто лийме гынат, эре шарныме — ме ончыкылык туныктышо улына. Школ, тоштер, библиотек да моло культур учрежденийым эртен каен огынал, кертме семын шымленна, ончыкылык пашаште кӱлеш лиеш манын шоненна.

Ансамбльын кажне участникше тудо жапыш угыч пӧртылаш тореш огыл шонем. Володя Кашков ден Анаркузын «зажигательно»  куштымышт, Славик Кольцов ден Стас Ивановын манеш-манешышт, Люба Волкован, Зоя Мамаеван, Тамара Евдокимован йӱксыла иймышт, Галя Петрован, Зоя Казанцеван, Люба Светлакован чон пытен мурымышт, Галя Дмитриеван шиялтыш дене шоктымыжо, Витя Акиевын пелйола тавалтымыже, Кугу Мич (Коля Соколов) ден Изи Мичын оҥай ситуацийышт, Юрий Никитинын шӱвыр почеш мурымыжо, рвезе-влак ансамбль да молат чӱчкыдын ушыш пурат. Ансамбль мыланем гын чот шуко мом пуэн. Эн ончычак чаткан ошкыл колташ, калык коклаште шкем кучен мошташ, кӱлеш годым пеҥгыдылыкым да чолгалыкым ончыкташ, шуко йолташым муаш, изиш да мурен да куштен мошташ, сем почеш шиялтыш дене шокташ тунемаш полшен.

Чонем коршта теве молан. Ансамбльын лӱмжым арален коден кертме огыл. Мыланна, ончычсо рия-риязе-влаклан, нигушко миен пураш. Татьяна Денисован мурымыж семын «Юмо пӱра гын, вашлийына» манаш веле кодеш.

София Никитина  (Ямбаршева),

«Рия-Рия» ансамбльын 1982-1985 ийласе старостыжо.

Снимкылаште:

«Рия-Рия» ансамбль. 1978 ий.

«Рия-Рия» ансамбль — Карелий Республикысе Кижи отрошто. 1984 ий.

(Фотом Никитинмыт еш альбом гыч налме.)

Опубликовать в Одноклассники