Параньга район Усола ял илемыш Олор, Тошкемнур, Кугунур, Сидыр почиҥга, Моркэҥер, молат пурат. Ял-влак изижак огытыл. Усолаште гына 680 еҥ ила, а кундемысе чумыр калык 1630 еҥыш погына. Кызытсе пеш куштылгыжак огыл илышыште чыла гаяк ял илем администрацийын бюджетышт рожан, чӱчалтыш оксажымат кушко колтышашым шуко шонаш логалеш. Ятыр шотышто, шийвундо шотыштат, калыклан, тудын вийжылан эҥерташ перна.
Усола велне оксалан нужналыкым калык вий дене кузе чактарат? Тыгай торжа пагытым кеч изиш шеремдаш еҥ-влак шкалан пайремым эртарат, моло семын кумылым кузе нӧлтат? Тидын нерген ялысе мер советын членже Л.Дмитриева да Усола ял илем муниципальный образованийын депутатше Ю.Григорьев каласкалат.
— Ял илемын бюджетше оксалан нужна улмо нерген ойлаш яра мутым каласыме дене иктак. Шуко кундемыште кугу ялозанлык-влак, нунын дене пырля мланде паша дене кылдалтше предприятий-шамычат пытеныт. Верысе бюджетыш окса йӧршеш пурымым чарнен манаш лиеш. Тыгай саманыште калыкше мо кӱшеш илен сеҥа?
Л.Дмитриева: Мемнан ял администрацийын, моло кундемысе семынак, оксаже уке. Тиде пеш кугу проблеме, шонем. Район мучкыжат тыгай нелылык ынде шукертсек палдырна. Сандене кеч изи ма, кеч кугу пашам уло калыкым, тудын оксажым ушен ыштена. Калык шӱвалеш гын, ер темеш манме семын, Амшанмучаш ял велым корно ужашымат тӱшкан ыштыме. Еш-влак кок тӱжем теҥге гыч налдырым пыштеныт. Ты оксалан тыгыде кӱ да ошмам шупшыктышт, пеҥгыде корным ыштышна. Молодежный ден Коммунистический уремлаште тулволгыдым калыкын оксаж кӱшешак пуртымо. Шке огына ыште гын, ко толын ышта? Яран аваже шукертак колен.
Ю.Григорьев: Кеч-могай пашам иктын-коктын огыл, тӱшкан ыштет гын веле ушна. Сандене еҥ-влакым кумылаҥдаш шагал огыл тыршаш логалеш. Нунышт вуйым огыт шупш, шке вий денат, надыр денат полшат. ӧпке мутым ойлен ом керт. Поснак клуб пашаеҥ-влак чулым улыт, нуно эн ончыч тарванат, почешышт молымат таратат.
А ялыште мом-гынат ышташ эре лектынак шога. Калык вий денак шӱгарлам шотыш кондышна. Шӱкшакым кораҥден, йыр арулыкым ыштен, кӱртньӧ пече дене печен нална. Тидланат калык оксам вуйым шупшде поген. Тыште эше ыштышаш уло, адак ӱшан еҥ-влакланак веле.
— Тыгай кугу пашам иктын-коктын ышташ ок лий манын каласышда. Тугеже тендан деч посна чулым ен-влак молат улыт.
Л.Дмитриева: Ялна изи огыл, пашажат шуко лектеш, сандене кажне уремыште активист-влак улыт. Молодежный уремыште Нина Аркадьевна Григорьева шке йырже калыкым чумыра. Корным ышташ, тулым пурташ, пайремым эртараш оксам погат да чылажымат рӱж ыштат. Кажне ялыште старосто уло, нунын денат кылна пеҥгыде. Мер совет, старосто, депутат-влак, пырля погынен, тений мом ыштышашым, вес ийын могай пашам шуктышашым каҥашена. Планна кугу, сандене эн ончыч шуктышашыжым посна рашемдена.
Ю.Григорьев: Мыланна, мер пашам организоватлыше-влаклан, южгунам ятырак куржталаш, южо еҥжым ик гана веле огыл сорвалаш перна. Умылаш лиеш: кажне ешын шке проблемыже, пашаже уло. Кӧжӧ кузерак жапым муыт, туге полшат. Но мом шонен пыштенна, огына чакне. Ял калык деч посна нимогай паша ок воране. Ондак колхоз улмо годым чыла тудын гоч ышталтын. Ынде вес илыш толын, ӱшан шке пошкудо-влаклан гына. Еҥ-влаклан паша шотыштат неле. Верысе фермер Эдуард Кузьминых икмыняр еҥлан пашам пуа, а шукышт Параньгаш, тора кундемлаш коштыт. Оксам ыштат, чапле пӧтым нӧлтат.
— Таче кечыгут манме гай йӱр йӱреш, ялдам пуйто мушкын шындыш. Но тылеч поснат урем-шамычын ару улмышт, сылне у пӧрт-влак шинчалан пернышт. Шижалтеш, еҥ-влак арулыкым йратат.
Л.Дмитриева: Уремыште веле огыл яндар лийже манын тыршена, кажне кудывечым, пӧрт шеҥгелым оза-шамыч шотышто кучаш тыршат. Сандене ялнам районышто эн арулан шотлат. Умбакыжат лӱмнам волташ огына шоно. Уремлаште шудым солена, тӱрлӧ торым огына орале. Шуко сурт пелен пеледышым ончен куштат, пакчагӧргым арун кучат. Кажне ийын «Сурт-печым арун кучымылан» конкурс увертаралтеш, сеҥыше-влак шергакан приз дене палемдалтыт.
Ю.Григорьев: Шӱкшакым оралыме верым нигуштат огыда уж, ял деч ӧрдыжкат огыт кышке. Кугурак пӧртла пелен куштырам погымо посна вер уло, тудым автомашина дене наҥгаят. Куштырам шошо гычак эрыкташ тӱҥалына, да ты паша тылзе еда шуйна. Мӧҥгыштӧ кӧ арулыкым кучаш тунемын, тудо уремыштат эскера.
— Калыкда кеч-могай пашам тыге кумылын ышта гын, тугеже каныш мероприятийлашкат, пайремышкат рӱж лектеш.
Л.Дмитриева: Пайрем конкурслаште участвоватла да республик кӱкшытан фестивальыште сеҥа. Теве тений «Кугече лӱҥгалтыш» мероприятийыште икымше верым да гран-прим налынна. Тиде — уло калыкын сеҥымашыже, пайремжымат еҥ-влак ямдыленыт. Моторын ыштыме да сӧрастарыме лӱҥгалтыш поснак келшен.
Кажне гаяк суртышто, пайремлан мом-гынат ямдылен, тӱшка ӱстембак поян йӧрварым погеныт. Коҥга мелна, тӱрлӧ когыльо, туара, салмамуно, шуко моло марий кочкыш ӱстембалым сӧрастарен. Ик пайремат тыгай сий деч посна ок эрте. Тидлан Валентина Ивановна Петухова, ялысе ветеран-влак советын еҥже Елизавета Сергеевна Зайцева вуйын шогат. Мут толмашеш, мемнан пенсионерке-влак самырык-шамыч дечат чулымрак улыт. Совет годсо закалкет ӱмырешлан кодын.
Кажне Сеҥымаш кечылан 70 ий теммым кумдан палемденна, тидлан лӱмын аллейым почынна. А салтак пучымыш чылалан келшен. Тудымат тӱшкан шолтымо: кӧ шӱрашым, кӧжӧ шыл ден ӱйым конден. Сареш вуйым пыштыше, илыш гыч кайыше участник-влакым тыгай пучымыш дене уштенна. Кеч-могай пайремым шкенан «Мурпеледыш» мурышо ансамбльна сӧрастара.
Ю.Григорьев: Пошкудо-влак ий ой дене илат, икте-весылан эҥертат. Кызыт тидын деч посна неле. Неле, маньым, тӱшка пашамат ышташ. А лишыл жапыште ыштышаш эше ятыр. Вӱд коремна кошкен шуо, изи памаш гына йыргыкта. Пӱям эн ончыч ышташ кӱлеш. Ял илем администраций йыр печым пужаш да меҥгыжге уым ышташ шонена. Школ ден йочасадын тоштеммышт тургыжландара. Садикыш газым пуртышаш нерген ныл ий мутланат, сӧрат да сӧрымӧ денак серлагат. Леведыш, тувраш, окна раме-влак пеле шӱыныт, пешак вашталтыман. Школышто йӱштӧ, сайынрак олташ йӧным ыштыман. Южо тыгыдырак пашаже шотышто адакат калыклан эҥерташ логалеш, очыни.
Анатолий АНДРЕЕВ мутланен.
Снимкылаште: Усолан Коммунистический уремже; (059 але 062) Ю.Григорьев ден Л.Дмитриеван учаш-учаш ойлымышт гыч умылышым: ялыштым ик семынак йоратат. (047)
Авторын фотожо.
