Советский районысо «У илыш» СПК-м вуйлатыше И.Барановын озанлыкым 18 ий вуйлатыме жапыште погымо опытшылан порын кӧранаш веле кодеш. Лач тудак вучыдымо тӱрлӧ нелылык гыч лекташ, тыгай годым чын корным ойырен налаш полша. Шкаланже веле огыл, озанлыкыште тыршыше чыла шӱдӧ утла пашаеҥлан. А нелылыкше ял калыкын чытышыжым тергыше ий еда вашталт толшо игече дене гына огыл, тыгак шуко моло денат кылдалтын. Лач тидын нерген мутым луктына.
— Иван Николаевич, кызыт ялыште эн тургым пагыт: телылан вольыклан кормам ситышын шапашлыман, уржа-сорла нер йымалнак. Чылажат иктеш толын…
— Тидыжак чулымлыкым йодеш. Ик сай кечым мучыштарет, пешак шуко йомдарет. Кече еда да кече гоч манме гай йӱршӧ йӱрым ончыде, коллективна кормам шапашлаш кажне сай кечым пайдалын кучылташ тырша. Чылаже 9 тӱжем тонн кормам ямдылыман. Кукшо шудо, эн шагалже, 600 тонн лишке кӱлеш. Сенаж палемдыме почеш куд тӱжем тонн лийшаш гын, кызытеш шым тӱжем тонным пыштыме. Чоштыра да нӧрӧ кормам индеш тӱжем тонн марте шукташ шонена. Шапаш нигунам уто ок лий. Озанлык-влаклан начар игече чапле сенажым ямдылаш пуэн огыл. Шудо топланымеш вучаш кече лийын огыл, сандене солымо почешак ялт ужаргым поген опташ пернен. Меат тыгак ыштенна: сенажым сайын ыштет гын, тиде — ешартыш шӧр, ешартыш окса. Пагытын нелылыкше эше тыште: уржа-сорлам вучена, кокияшым жапыштыже ӱден кодыман, тыгодымак кормам умбакыже шапашлыман.
— Игече такше тений шошо годсек вольыкым ончымо пашаште озанлык-влаклан могай-гынат «пӧлекым» ыштенак шоген…
— Тидыже чынак. Тений игечылан кӧрак вольыкым май мучаште гына олыкыш лукмо. Корма лач веле ситен. Ондакше олымат, шудат эре кодыныт. Моло озанлык дене таҥастарымаште кукшо шудылан азапланымаш уке, 600 тонн презылан сита. Чапле кормам налаш манын, ме мландын кушкылым куштен кертме вийжылан да севооборотлан кугу тӱткышым ойырена. Кажне ийын люцернымат, клеверымат, пырчан да отызан культурымат кӱлеш вере ешарен ӱдена але ӱдышаш пасум вашталтылына. Латшым ий пырчым ужалымаш уке, переработатлена да ушкаллан пукшена. Чаплын пукшет, шӧрат шукырак лиеш, ужален, оксат шукырак пура.
— Озанлыкда шурным погымо пашам мыняр кумдыкышто шуктышаш?
— Чылаже 1,5 тӱжем гектар шурнывечына уло. 600 гектар — кокияш уржа. Шыдаҥ ден шож кумдык изи огыл. Моктанаш огыл ойлем, ты тургымым районышто эн ончыч мучашлена. Специалист-влак: агроном ден алмаштышем наука кандидат Надежда Иванована Богачук — опытан улыт, нунылан ӱшан кугу. Чумыр коллективлан вуйым шияш ок лий, тыршен ыштат. Кормам ямдылыме да уржа-сорла жапыште дисциплиным пудыртылшо уке.
— Кугу ӱшан – техникылан. Тендан дене тудо ситышын уло? Сайын ямдылыме?
— Кум комбайнна ямде, иктыжлан шотлымаште 600-800 гектар дене логалеш. Тений марте шурным эреак жапыштыже поген налын шуктымо, а тений игече кузе савырна, каласаш неле. Мемнан шурнывече кумдыклан кум комбайн пеш сита. Уым налаш уто огыл, да акше пеш шерге.
— Механизатор-влакым ситарыме шотышто нелылык ок лек?
— Чоным эн чот корштарыше йодышым пуышда. Механизатор-влак мемнан районысо кажне озанлыкыште огыт сите. Мо шарнем, пытартыш лу ийыште але утларакат механизатор кадрым ямдылыме паша йӧршещ лушкен. Резерват лийын огыл, самырык-влак огыт тол. Ынде ондак паша дисциплиным пудыртымылан луктын колтымо-шамычым мӧҥгеш налаш перна. Тиде шот мо? Теве кушко шумеш волен шуынна. Тыгай нелылык гыч лекме ик йӧн – кугу куатан техникым налаш. Изи трактор деч пайда шагал. Эше мланде кумдык мыняр улмым ончыман. Ныл тӱжем гектар курал-ӱдымӧ мландылан, 1,5 тӱжем вуй вольыклан кормам ямдылаш «Ягуар» гай шерге тракторым налаш кӱлешыже уке. 25 миллион теҥгеаш трактор шкенжым ок суло. Шукерте огыл К-700 тракторым налынна, икмыняр МТЗ, Т-150 улыт.
Вольык озанлыкыштыжат специалист-влак шукертсек огыт сите. Дояркым эше муаш лиеш, а комплекс начальникым, осеменаторым, зоотехникым кушто муаш? Пенсионер-влакым «кычкаш» да окса дене кумылаҥдаш логалеш.
Пашаеҥ ситыдымылан кӧра производствым иземдаш – тиде преступлений. Статистике почеш, кызыт ялыште 36-38 процент калык ила. Тиде шояклымаш але ялыште илыш кузе кайымым умылыдымаш, манын шонем. Эн вийвал ийготан-влак республик деч ӧрдыжкӧ пашаш коштыт, а шочмо верыште учет гыч кораҥдалтын огытыл. Ялыште пашам ыштыше еҥже пеш шагал кодын. Тораш оксам ышташ коштшыжо утларак.
— Пырчан культур кузерак шуэш? Кодшо ий дене таҥастарымаште лектыш могайрак лийшаш?
— Ударак лийшаш огыл. Тений олым шуко лекшаш. Сандене эше ик пресс-подборщикым нална, ынде кокыт лие. Трактор тележкым иктым налме. Ий еда пасуэш ик ярпак олымат ок код.
Уржа пасуш август кыдалне лекташ шонена, моло культур эше ужарге шога. Шож шушаш. Но тений уржа-сорла кум арнялан почеш кодын толеш. Сандене тений кашташ солен опташ кӱлешыжым ом уж. Эшеже кугу холдинг-влак семын изирак озанлыклаште подборщик уке. Вигак шияш перна. Кашташ солаш да погаш техникыжат ок сите, уто роскот. Пасу гыч пурышо пырчым коштен эрыкташ йӧнна уло, кум ий ончыч посна программе почеш сушилкым налме.
Анатолий АНДРЕЕВ мутланен.
Снимкыште: И.Баранов.
М.Скобелевын фотожо.
