Параньга район Кугу почиҥга (Николашкино) деке изишак миен от шу, пурла велне, тошто ферме оралте коклаште, уэмдыме вӱта шинчалан перныде ок керт. Тӱшка паян «Елеевский» предприятийын 2010 ийыште панкрутыш лекмыж деч вара тудо сӱмырлышаш гай лийын шуын ыле. Йӧра, кок ий ончыч кеч ик вӱтажлан у шӱлышым пурташ шонен пыштыше фермер лекте.
— Ончыч тӱкан шолдыра вольыкым сурт пелен вӱташте шогыктышна, презыжге-моге 20 вуйыш шуктышна. Но умбакыже вияҥаш шыгырын чучаш тӱҥале. Сандене яра шинчыше вӱтам кок ий ончыч «Еш ферме» грант окса дене олмыкташ пижна. Грантше такше 3 миллион теҥге кугыт шотлалтеш, но кугыжаныш тушечын 1,8 миллионжым гына пуэн, а 40 процентшым, але 1,2 миллион теҥгем, условий почеш шке оксам пышташ логалын, — каласыш кресаньык-фермер озанлык вуйлатыше А.Н.Иванова.
Кужу вӱтам тӱрыснекшак огыл гын, кучылтшаш ужашыжым профнастил дене угыч леведме. ӧрдыж гычшат пырдыжым профнастил денак ковыжлымо. Адакше леведыш вуйым поликарбонат дене ыштыме деч вара вӱта кӧргыштӧ кечывалым лампе деч поснат пеш волгыдо. Вольыкым шогыктымо да пукшымо верымат угыч бетонироватлыме. Терысымат сайын эрыктен шындыме. Сандене туна ден презе-влак вӱта кӧргыштак лийыныт гынат, тусо арулык ӧрыктарыде ыш керт.
— Налме грантын условийже почеш, ме тӱкан шолдыра вольыкым 48 вуйыш шуктышаш улына гын, ынде 50 утлашкат погына: 22 ушкал, 8 туна, молыжо презе улыт. Ушкалаш презым нигуш огына ужале, лӱштымӧ вольыкым ешараш куштена. ™шкыжашымат еҥ-влакын ушкалаш презышт дене вашталтена але шыллан ончаш кодена. Тений, шылым ужаленак, техникылан шапаш ужашым нална, — рашемдыш Анастасия Никифоровна.
— Фермер озанлыклан кугыжаныш грант деч посна эше могай полышым пуа? – палыме шуо.
— Пасу пашалан ик гектарлан шотлымаште 370 теҥге дене тӱленыт. Мемнан 390 гектар мландына уло гын, 107 тӱжем теҥгем налме. Ты окса тӱрыснек соляркылан каен. Литр шӧрлан эше ик ий ончыч 2 теҥге дене пуэныт, но тунам ме тидын нерген пален огынал. А тений 88 ыр дене гына шотленыт, да ме ӱмаште лӱштымӧ 59 тонн шӧрлан улыжат 52 тӱжем теҥгем налынна. Ялозанлык да продовольствий министрлан у еҥ шогалмеке, акым такше 5 ырлан ешареныт. Но документым уэш поген кудалышташ гын, ешартыш оксаже корныланак кая манын, эше миен шумо огыл. Ончычсо акыш пӧртылтат гын, сай ыле. Уке гын шӧрым мемнан республикыште гына тыге шулдын налыт, а кевытла гоч кок пачаш утлалан шергынрак ужалат. Тиде тӧрсырым шотыш кондыде ок лий. Такшым министерствын шукерте огыл эртыше совещанийыштыже сдатлыме шӧрлан, тыгак сай урлык вольыкым да кормам ямдылыше техникым налаш субсидий вес ий гыч утларак ойыралтеш манын ӱшандарышт, — каласыш озанлык вуйлатыше.
Тудым весат тургыжландара: шушаш ий гыч чыла продукций электрон накладной дене компьютер гоч оформитлалт колталташ тӱҥалеш. Тидыже, ик могырым, контрольым пеҥгыдемдыме нерген ойла, а вес могырым, нунын гай фермер озанлыкланат ужо уке – бухгалтерий паша ынде ик ий веле огыл компьютер полшымо дене ышталтеш. Адакше изи бизнесын представительже семын куштылемдыме шотан налогым тӱлат гын, тыштат, ойлымышт почеш, кугу вашталтышыже лийшаш огыл. Документ пашаже гына ешаралтеш. Тидым озанлык вуйлатыше Анастасия Никифоровна шкежак шукта.
А озанлык пашам виктараш марийже Виктор Иванович полша. Тылеч посна эреак ыштыше кок вольык ончышышт да ик слесарьышт улыт. Ныл механизаторым сезон жаплан пашаш налыт. Техникышт — вич тракторышт, шурным погымо кок да шудым солымо ик комбайнышт, кок грузовой машинашт — чыла шкеныштын. Нуныланат паша сита. Вет 390 гектар мландышт уло. Тушечын 220 гектарыштыже пырчан культурым ӱдымӧ гын, 170 гектарыштыже шудылык верланен. Тымарте тиде кумдык ситен.
Ончыкыжо лӱштымӧ вольыкым ешарен толмо дене корма шотышто нелылыкат лектын кертеш. Сандене ты кундемыштак ярсыше 200 гектар мландым ешарен налаш кутырен келшыме. Ынде силосымат шке ямдылаш тӱҥалнешт, уке гын тымарте пошкудо «Лажъял» артель деч оксала налын шогымо. Но эше тидлан келшыше техникышт, солен тӱйышӧ комбайнышт, уке. А моло кормажым, игече ночкырак шога гынат, шушаш ийлан ыштен ситарыме манаш лиеш.
Но кормам ыштыме паша умбакыже шуйна. Озанлыклан ыштен ситарыме дене гына огыт серлаге, ял калыкланат ямдылат. Моланже раш: тудын деч шӧрым погат. Чынжым ойлаш гын, бизнес пашаштымат тышечак тӱҥалыныт. Да Кугу Пумарий илем кундемыште веле огыл, Параньга районыштак Лажмарий да Марий Турек районышто Косолоп велне кызытат ончычсылак поген сдатлат. Тиде пашамат вате-марий Ивановмыт сайын виктарен колтеныт. А шке ялыштышт шӧрлан тӱлымӧ шотеш шке ончен куштымо корма ден пырчыштым пуат. Санденак ял калык вольыкым утларак ашнаш тӱҥалын. ™маште Кугу почиҥгаште 24 вуй ушкалышт лийын гын, тений 31 марте ешаралтын. Манмыла, пайдаже — кок велланат. Фермер озанлык суткаште шкенжынге 3 тонн наре шӧрым сдатла.
— Шкенан озанлык нерген ойлаш гын, суткаш лӱштышна ик вуйлан шотлымаште кокла шот дене 13,5 литрыш шуэш. Тиде шагал, конешне. Вет бизнес-план почеш, ме ик вуйлан шотлымаште 4 тӱжем килограммым, а идалык мучко чылаже 108 тӱжем тонным лӱштымашке шушаш улына. Кызыт эше пелышкыже шуктымо огыл. Но ешартыш кормам пукшаш тӱҥалына гын, лектыш кугемшаш. Урлыкымат саемден толына. Вӱтан кодшо ужашыжым олмыктен, презым ыштыктыме да шогыктымо верым ешарен ыштена гын, вольык вуйым шукемдаш условий эшеат саемеш ыле. Тыгак вӱта тореш ушнен шогышо оралтым леведын да тӧрлен шуктена гын, шӧр лӱштымӧ аппаратым мушмо верым, вольык ончышылан каныме пӧлемым ышташ шонымаш уло. А ик кугу пӧлемыште шӧрым перерабатыватлыме изи производствым почаш лиеш ыле. Манмыла, шонымаш кугу, вий гына ситыже, — мане иктешлыме семын фермер А.Н.Иванова. Да меат тудлан тидымак, пашада ушнен толжо манын тыланышна.
Юрий Исаков.
Снимкылаште: вате-марий Ивановмыт олмыктымо вӱта воктене; вӱта кӧргыштӧ; тракторист Л.Чемушев шудым конден.
Авторын фотожо.
