Морко район Изи Шӱргӧ ялыште илыше Васильевмыт еш ты кундемыште ик эн пагалымылан шотлалтеш. Арам огыл Леонид Владимирович ден Елизавета Ивановнам тений Еш, йӧратымаш да икте-весылан ӱшанле улмо кече пайрем годым «За любовь и верность» медаль дене палемденыт. А вет тудым кажныжлан огыт кучыкто. Тыгай медальым чынже денак ваш йӧратен, пагален да келшен илыше вате-марий гына сулат!
Леонид Владимирович ден Елизавета Ивановна тыгай наградым суленытак! Шукерте огыл, 28 августышто, нуно ушнымыштлан 44 ий шуын! Тынар жап вате-марий икте-весыштлан ваш эҥертен илат!
Чылажат тыге тӱҥалын…
Кузе да кушто нуно палыме лийыныт? Чылажат тыге лийын. Луымшо класс деч вара тунамсе Ежово совхоз-техникумын плановый отделенийжым (ончыч тыгаят лийын – авт.) тунем пытарыше самырык ӱдырым 1975 ийыште распределений почеш тыште ончыч лийше «Совет» колхозыш экономистлан колтеныт. А Леонид тунам Йошкар-Оласе совхоз-техникумышто электриклан тунемын. Пытарымекше, распределений почеш тудым вес районыш колтеныт. Но вараже рвезе налме специальностьшо денак шке колхозыштыжо пашам ышташ тӱҥалын. Икманаш, кок самырык еҥ икте-весыштым тыште, Изи Шӱргыштӧ, вашлийын. Кок ий гыч нуно мужыраҥыныт. Икмыняр жап гыч шке пӧртыштым чоҥеныт да сурт-оралтыштым вораҥдараш тӱҥалыныт. Икшывыштат эркын шукемыныт. Кызыт кум шочшыштат йол ӱмбалне пеҥгыдын шогат.
– Пытартыш жапыште кугурак эргына, Анатолий, сурт-оралтына коклам уэмден тӧрлатыме шотышто нимогай сомылымат ынеж ыштыкте. «Ыштеда, ыштеда да кӧлан кодеда? Ме тышке иктат огына тол», – ойла. Чынак, тышке кошташ тора. Санденак тудо Йошкар-Ола воктене шке пӧртыштӧ илынеже да тушко мемнамат наҥгайынеже. Коктынат эше шогылт кертына, да але тачыжак каяш кумылна уке. Но ончыкыжым кузе лиеш – кӧ пала. А кызытеш, мо марлан толынам, эре ушкалымат, сӧснамат, чывымат ашнена, мӱкшым ончена. Лудым, комбым тӱрлӧ амал дене пытараш логале. Ондакысе семын бройлерымат огына нал. Коктынат ынде пенсионер улына да кеҥежым, мутлан, чодырашке тӱрлӧ емыж-саскам погаш коштына. Мыняржым шкан кодена, мыняржым погышылан, а тиде сомылым пелашемын тукым шӱжарже ешыж дене шукта, ужалена. Пареҥге пакча ден изи пакчана кок вере улыт. Тушто шогылтынат, вараже телылан шапашым ыштенат жап шагал огыл кая. Мӱкшым ончымаштат паша сита. Идалыкын моло пагытыштыжат могай-гынат сомыл лектеш. Икманаш, чылт яра гына шинчашыже огына ярсе, – мане Елизавета Ивановна.
Шочшо-влак
Шочшышт нерген ойлаш гын, Анатолий 41 ияш веле гынат, кок ий лиеш – военный пенсионер. Тӱҥалтыште пашам ышташ Камчаткыш колтеныт, да ешыж дене тушто илен. Икмыняр ий ончыч Солнечный поселкыш ракетный дивизийыш кусаралтын да пенсийышкат тушечак лектын. Туге гынат пашам ышта, но вес вере. Эргышт ден ӱдырышт кушкыт.
Кокымшо эргышт – Альберт. Тудо 9-ше класс деч вара Оршанке педколледжым тунем пытарен. Умбакыже МарГУ-што тӱнямбал кыл факультетыште шинчымашым поген. Кызыт тора йот элыште ила. Мо оҥайже, тушто марий ӱдыр денак ушненыт!
Надя ӱдырышт тыгак Оршанке педколледжын физкультур отделенийжым тунем лектын. Вараже логопед специальность дене кӱшыл образованийым налын. Кызыт Октябрьский школышто воспитательлан ышта. Тушкак марлан лектын. Кок ӱдырышт кушкеш.
Уныкаштлан ӱшанат
Вате ден марий нерген радамлынрак ойлаш гын, Леонид Владимирович ончыч спортын тӱрлӧ видше дене таҥасымашлашке ушнен, районын чапшымат арален.
– Тазалыкым эскераш манын, ондак пакча шеҥгелне, чодырашке эн шагалже пел шагат куржталам ыле. Но йол коршташ тӱҥалын, да ныл ий ончыч чарненам, – палдарыш пӧръеҥ.
Тугеже ӱдырышт ачажын корныжым тошкен, лектеш…
А такшым аваже Надя ончыкыжым милицийыште пашам ышташ тӱҥалже манын шонен да физкультур отделенийыш колтен.
– Тушто вет пеҥгыде тазалыкан еҥ-влак веле ыштен кертыт. А физкультур дене заниматлыме тыгай лияш полша шонен, тудлан Оршанке педколледжыш каяш темленна. Тыге ыш лек. Секретым ойлем: мый шкеже ончыч милиционер лияш шоненам. Но школ деч вара мылам иктат «корным ончыктен огыл», да шонымашем шукталтде кодын. Кызыт ынде кеч ӱдырнан ӱдыржӧ, уныкана, ты направлений дене кайыже ыле манын, пеш вучем… – палдарыш ава-кова.
А Леонид Владимирович врач да офицер лияш шонен! Но, ойлымыж почеш, тудымат иктат «шӱкен» огыл. Сандене коча вес уныкаштым военный академийыш тунемаш колтынеже. Йӧра, ик шонымашыже кугурак эргышт гоч шукталтын: Анатолий военный лийын.
– Мыйын шонымаште, кеч-могай ешыште ик врач да ик милиционер лийшаш. Тидын марте ме садак илен шуына манын ӱшанем, – каласыш суртоза да ойлымаштыже пеҥгыдылык шижалте.
Ойлатыс: ача-аван, коча-кован шонымашыштым икшывышт але уныкашт шуктат. Теве, мутлан, мемнан ачанат «кушко кает?» йодмылан чӱчкыдынак тыге вашешта ыле: «Обкомыш. Отчёт дене». Шкеже тушко чынже дене отчет дене коштын огыл гын, ынде ик изам гоч шонымашыже содыки шукталтын!..
Икманаш, кызыт Леонид Владимирович ден Елизавета Ивановна утларакше уныкашт нунын ончыкылыкышт нерген тургыжланен илат.
Медаль
– Ме шочшына-шамычлан кӱшыл шинчымашым пуаш шоненна да шонымашнам шуктенна. Тыгак чыланат ушан, шотан, сай айдеме лийышт манын тыршенна. Нунылан такше ӧпкелалт огына керт. Кугурак пашалан эргына, ӱдырна эреак полшат. Шешкат ялыш полшаш шоненак толеш. Уныкана-шамычат його огыт куш, – мане ӱдырамаш.
Васильевмыт пашаштат аклыме айдеме лийыныт. Елизавета Ивановна, колхозышто экономистлан 11 ий ыштымеке, озанлыкыштышт освобожденный манме парторганизаций секретарь должностьым пуртеныт, да тиде пашам шукташ коммунист-влак тудым ойыреныт. Кок ий гыч ты должностьым кораҥденыт. Тылеч вара ӱдырамаш верысе почто отделений вуйлатышылан ышташ тӱҥалын да 28 ий тушто тыршен. Эсогыл, сулен налме канышыш лекмекшат, эше 3 ий ыштен. Мо оҥайже, паша гыч кайымекше, кузе ойлат, награде шке геройжым муын – Елизавета Ивановнам Российысе Связь да тӱшка коммуникаций министерстве «Мастер связи» званий дене палемден!
– Озанлыкыште экономистлан ыштымем годым уло колхоз мучко вич эн сай пашаеҥым ойырен налыныт да путёвко дене ик арнялан Москвашке колтеныт. Нунын коклаште мыят лийынам. Тыгак парторганизаций секретарь улмем годым райком «Пташников» теплоход дене Астраханьыш шумеш миен толаш пӱтевкым пуэн ыле. Мом ойлаш, тудо пагытыште сайжат шагал огыл лийын. Шарналтышашлык ятырак уло, – палдарыш озавате.
Леонид Владимировичынат тӱрлӧ кӱкшытан Чап грамотшо ден Тауштымашыже улыт. Иктыжым, мутлан, 2010 ийыште лийше тале пожарым йӧртымаште доброволец семын тыршымыжлан кучыктеныт.
– Ой, тунамже чотак лӱдмӧ! Ял пыта манын шонымо! Чодыра мемнан деч вич километр тораште гына йӱленыс! Трактор дене йыр куралыныт. Тыглай еҥ-шамычат эре оролен коштынна, – алят тургыжланен палемдыш пелашыже.
Икманаш, вате-марий Васильевмыт медальым келшен илымышт денат, шотан шочшым ончен куштымышт денат, коктынат моткочак чолга улмышт денат тӱрыс сулат!
А пытартышлан Елизавета Ивановна тыге мане:
– Ме икшывына-влак дене кугешнена, а нуно мемнан дене кугешнат, шонена.
Ты шотыштат нимогай кокытеланымаш уке!..
Любовь Камалетдинова
Авторын фотожо
