Окса шумлык
Пашадар лийже яндар
Тачысе кечылан, манмыла, шолып пашам ыштыме, оксам вигак кидыш налме койышым кораҥдыме йодыш ончыл верыш лектеш. Кызыт пашам ыштыше шагал огыл еҥ договорым ыштыде, предприниматель семын учетыш шогалде тырша. Тидыже законым пудыртымылан шотлалтеш. Пенсийыш шумекышт веле оксам молан шагал налаш тўҥалмышт ӧрыктара. Титакышт шкеныштын: налогым, взносым тўлен огытыл, молат.
Марий Элыште 684,7 тўжем еҥ ила. Нунын кокла гыч 51,4 процентше пашам ыштен кертше ийготан. Тышеч 94 процентше, але 331 тўжем еҥ, экономике отрасльыште ышта. Пашам ыштен кертше ийготан-влак кокла гыч 20 тўжем утла еҥже нимогай договорым ыштыде тырша да пашадарым налеш. Тыгай-шамыч утларакше рознице сатум ужалкалымаште, ялозанлыкыште, пассажирым шупшыктымаште, общепитыште, чоҥымо да вургем ургымо пашаште, калыклан тўрлӧ быт услугым пуымаште ыштат.
Тидыже нимо сайыш ок шукто. Тўжвач ончалмаште тыгай-влак шонымышт почеш пуйто оксам аныклат: налогым тўлыдымӧ окса кўсенешышт кодеш, южо моло. Но тыгодымак ятыр социальный права дене пайдаланыде кодыт: пашалан кумылаҥдыме йӧным огыт пале, кўлеш социальный полышым огыт нал, канышлан, сай пенсийлан, тазалыкым аралаш правашт шыгыремдалтеш, тыгак налоглан, погылан, социальный вычетым огыт уж. Икманаш, отпуск, больничный листлан тўлышаш оксаштым, пенсийыштым «шолыштыт». Договорым ыштыме деч посна пашаеҥым налмылан пашам пуышыжат име ўмбалне шинчымыла ила. Тудым пашаеҥлан, тыгак кугыжанышлан эҥгекым ыштымыжлан – налогым да страховой взносым тўлыдымылан – административно але уголовно мут кучаш шогалтен кертыт.
Кызыт закон йодмо дене келшыдымын пашам ыштыше да пашам пуышо-влакым занятость службо орган-влак республик ден муниципал кўкшытыштат Марий Элын кугыжаныш паша инспекцийже, налог орган МВД, прокуратур, бюджетыш пурыдымо кугыжаныш фонд дене пырля чот «шоктыт». Марий Эл правительстве, район ден ола администрацийла пелен межведомственный комиссий-влак ыштат. Организацийлаште пашадар парымым пытарыме, «шолып» тыршыше-влакым яндар вўдыш лукмо, тыгак кугыжаныш внебюджетный фондыш тўлымӧ страховой взнос шотышто парымым палынак иземдыме йодыш пўсын шога.
Тений Йошкар-Олаште, Волжскышто, Медведево, У Торъял, Морко, икмыняр моло районышто тергыше да контроль орган-влак 18 пашам пуышым шижтарыде тергеныт. Тидлан амалым еҥ-влакын вуйшиймашышт да власть орган-шамычын йодмашышт пуэн. Пашаеҥ дене паша договорым але гражданско-правовой договорым кўлеш семын ыштыдымылан гына чумыржо 210 тўжем утла теҥге административный штрафым тўлаш ыштыме.
А.АНДРЕЕВ.
