ТАЗАЛЫК

Нунын деч поснат кумылым нӧлталаш, ойгым мондаш лиеш

26 май гыч 26 июнь марте пӱтынь Россий мучко наркотик ваштареш кучедалме да таза илыш йӱлам шуктымо шотышто месячник эрта. Тиде жапыште республикыштына тидлан пӧлеклалтше ятыр мероприятий лийын да эше лийшаш.

А такшым наркотик дене пайдаланыме шотышто Марий Элыште сӱрет могай? Тудын деч утлаш шонен эмлалтше-влак шукын улыт мо? Нуно ийготышт могай? Нине да икмыняр моло йодышым рашемдаш манын, республиканский наркологический диспансерын тӱҥ врачше Сергей Бочкарев да диспансер-поликлинике отделений вуйлатыше Нина Данилова дене мутланышна.

Мутланымашнам, очыни, цифр гыч тӱҥалына. Кызыт диспансерыште мыняр еҥ учетышто шога?

Сергей Васильевич (С.В.): – Кызыт республикыште «наркоманий» диагнозан 771 еҥ шотлалтеш. А кӧн тыгай диагнозшак эше уке, туге гынат профилактике учетыш налме, нунын чотышт – 886. А пырляже  1657 еҥ погына. Но тиде цифрым 5-7 пачаш шукемдыман. Тыге веле чын сӱретшым пален налаш лиеш манын шотлалтеш. Вес семын каласаш гын, шкеж нерген икте палдара гын, молышт тидым шылтат. Рушлаже нуно «скрытый (латентный) потребитель» маналтыт. Но такшым гын тиде радам изем толмо палдырна. «Наркоманий» диагнозан еҥ 2011 ийыште 990 лийын гын, тений, каласышна, 771 еҥ уло.  Вес семын ойлаш гын, лу ий жапыште тиде чот 20 процентлан шагалемын.

– Диспансерышке тергалташ да эмлалташ еҥ-влак шкешт толыт але утларакше кондат?

Нина Николаевна (Н.Н.): – Тӱрлӧ семын лиеда. Южыштым суд гоч колтат, южышт судебный-психиатрий экспертизе гоч логалыт, южышт шкешт толыт. Тыште ме анализым налына, мо кузем йодыштына, психолог-влак пашам ыштат. Тылеч вара тиде еҥым комиссийыш колтат да туштак диагнозым шындат. А шкешт кузе толыт? Кызыт у наркотик-влак улыт. Нуно айдемын вуйушыжым пеш писын  вашталтат. Южыштым тыгай наркотик чот лӱдыкта. Тыгай годым нунылан туге чучеш, пуйто ала-кӧ эскера, почешыже коштеш, пуштнеже, ала-мо лийшаш… Тиде – психоз. Сандене еҥ-шамыч шкештак лӱдмышт дене толыт. Южышт йӧсӧ лийын кертмым палат да тиде амал денат тышке полышлан эҥертат.   

– А тиде утларакше пӧръеҥ але ӱдырамаш-влак улыт? Нунын ийготышт могай?

Н.Н.: – Ончыч пӧръеҥ утларак улмо палдырна ыле. А кызыт ӱдырамаш-шамычат улыт. Кок кумшо ужашыже – пӧръеҥ-влак, ик кумшо ужашыже – ӱдырамаш. Ийгот нерген ойлаш гын, пӧръеҥжат, ӱдырамашыжат кокла шот дене налмаште 20 гыч 40 наре ияшрак ийготан улыт. Тыгай еҥ-шамыч ала-мом уым шижын, тамлен ончынешт. Но тыгай койышышт чер марте шуктен кертеш манын огыт шоналте.

С.В.: – Наркотик вуйушым пудыраҥда. Санденак, тудын дене пайдаланымеке, южышт уда койышым кояш, преступленийым ышташ, мутлан, толаш, агаш, шолышташ, молылан кумылаҥыт. Наркопреступностят – тидын воктенак.

Н.Н.: – Наркотик дене пайдаланыше-влак дене мутланыме годым тудым кучылташ таратыме нерген йодмеке, ойлат: наркотик чынже денак вуйушым пудыраҥда мо, тыгай годым могай шонымаш да шижмаш авалта – тидым шкеныштынак пален налмышт да рашемдымышт шуын. Рушла каласаш гын, любопытство манме. Но тамленже ончат, а вара тудын деч шке семынышт утлен огыт керт гаяк.

– А шке семын утлен кертшыже тугеже содыки улыт?

Н.Н.: – Улыт, но шагалрак. Ончыч наркотик вестӱрлырак лийын. А кызыт тӱҥ шотышто синтетический вашлиялтеш. Ончычсо наркотик организм гыч мокш гоч шаланен тӱрыс лектын гын, кызытсе чылаж годым лектын огеш пыте. Южышт ӱмырешлан кышам коден кертыт.

– А йоча-шамыч коклаште наркотик дене пайдаланыме шотышто  сӱрет могай?

Н.Н.: – Тыштат рвезе-шамыч веле огыл, ӱдыр-влакат вашлиялтыт. Нунын коклаште икмыняр йоча 14 ий деч кугурак улыт. Но нуно наркотик дене пайдаланеныт, туге гынат  «наркоманий» диагнозшымак иктыланат шындыме огыл.

– Айдеме тендан деке толеш да эмлалташ шонымыж нерген ойла гын, те тудым вигак учетыш шогалтеда?

Н.Н.: – Уке. Эн ончычак кузе эмлалташ лиймым умылтарена: тидым учетыш шогалын ышташ лиеш, тыгак анонимно эрташ йӧн уло. Суд гоч мемнан деке логалеш гын, анонимно эмлалтме нерген мутат лийын огеш керт. Икымше гана толшо-шамыч южышт курсым шкешт нерген палдарыде эртынешт. Но тидлан шагал огыл окса кӱлеш. А тудо наркотик дене чотак «таҥлалтын» гын, тиде садак рашемеш да эмлалтмешкыже пашашке нигушкат огыт нал. Сандене лучо яра, бюджет кӱшеш, эмлалташ да учет гыч кораҥдалташ. Тунам, мутлан, водительский правамат налын, пашашкат пурен кертыт.

– Диспансерыш толшо-влакым учетыш шогалтымеке, чылаштымат эмлалташ колтеда?  

         Н.Н.: – Южыштын черышт пеш келгышкак каен огыл гын, нуно, психолог дене заниматлен, рецепт дене келшышын амбулаторно эмлалтын, тудым сеҥен кертыт. Тыгак диспансерысе стационарыште 21 кечаш курсым эрташ лиеш.

С.В.: – Кокымшо пачашыште медицинский реабилитаций отделений уло. Тушто 4 гыч 6 тылзе марте эмлалтыт. Тушко лишыл еҥышт, икшывышт толын каен кертыт. Южышт эсогыл тиде жапым шуяш йодыт.

Н.Н.: – Южышт шкештак умылат: тиде гына нунылан шагал. Эмлалтмеке, уэш уремыште йолташыже-шамыч шкешт деке шупшылын кертыт. Санденак тыгай-влак эсогыл «наркотикым кычал каен керташ да муаш огыл, тыгак палыме-шамыч муын пуэн ынышт керт манын, мыйым эмлалташ пыштыза манын йодыт. Тыгай годым нуным стационарыш колтена. Тушто препарат дене эмлен, вуйушыштым да организмыштым нормыш кондат. Психолог-шамычат тыгай годым чотак тыршат.

С.В.: – Шкештат физический пашам ыштат. Куярысе отделенийыште кумдык кугу, сандене пакчаштат, теплицыштат емыж-саскам ончен-куштымаште тыршат, шудым солат, чумырат. Спорт модышла дене модаш посна площадке, юмылан кумалаш часамла улыт. Ончылий республикысе правительстве да Социально вияҥмаш министерстве гоч ме грантым сеҥен налынна. Тыге ӱмаште ургаш туныкташ тӱҥалынна. Тидлан лӱмын ургымо машинам да мастерым пашаш налынна. Тыгак пӧръеҥ-шамыч керамзит-бетон блокым ыштымаште тыршат. Чыла тиде ончыкыжым тыглай илышыштыштат кӱлеш лийын кертеш. Комплексный пашан лектышыже кугурак, шонена.

– А иктаж-кӧн чыла тидым ыштымыже огеш шу да тореш лиеш гын?

С.В.: – Тыгай годым учет тетрадьыштышт улшо посна графаште «минус» шындалтеш. Тыгайже икмыняре лиеш гын, мӧҥгышкыжӧ колтат. Черле улмыжым эн ончычак айдеме шкеже умылышаш. Эмлалташ кумылжо уке гын, ме виеш огына кучо. Тиде закон почеш праважым пудыртымаш лиеш. Ме колтена, но тиддеч ончыч тудо эмлалтме учрежденийым шке кумылын коден кайымыж нерген возен да кидпалыжым пыштен кодышаш.  Ончыкыжым наркотик дене пайдаланымым чарнынеже, шот дене илынеже да пашам ыштынеже гын, тудлан тышке садак вес гана толашыже логалеш. Сандене режимым пудыртымыж, колыштдымыж дене шкенжын жапшымак веле арам ышта, лектеш.

– Эмлалт шуктыде кайыше-влак тугеже улыт?

С.В.: – Лиедат. Но вара уэш садак мемнан декак логалыт. Иктаж учрежденийыш мият, а тушто диспансер гыч справке кӱлеш. Ме возена: айдеме эмлалт шуктыде мемнан деч каен. Тыге адакат тышкак пӧртылыт.  

–  А учетышто еҥ-влак мыняр жап шогат?

         – Н.Н.: – Кӧ законым пудыртымылан кӧра логалеш гын, кум ий шога да тергалташ кажне тылзын коштеш. Шке семын толшо кок ий учетышто шога. Тидыжат, тудыжат икымше ийын кажне тылзын тергалташ коштшаш улыт, кокымшо ийын – куд арнялан ик гана, кумшо ийын – кум тылзылан ик гана.

– С.В.: – Кӧ тыге тергалташ мемнан деке огеш кошт гын, тудлан наркотик дене пайдаланымым чарнымыж да учет гыч кораҥдыме нерген справкым иктат возен огеш пу. Тыге тиде еҥлан адакат кум але кок ияк мемнан деке кошташыже перна.

А кӧ курсым тӱрыс эрта гын, эмлалт лекмекышт, шукышт наркотик дене кылым йӧршешлан кӱрлашак манын «Анонимный наркоман» клубышкат коштыт. Тушто нуно икте-весыштлан кузе тиде уда койыш деч утлен кертмышт да кызыт кузе илымышт нерген каласкалат.

–  Пытартышлан лудшо-влаклан тыланымаш семын мом каласынеда ыле?

С.В.: – Эн ончычак ача-ава-влак шкеныштым кузе кучымыштым эскерышаш улыт. Икшыве нунын мом ыштымыштым ужеш, чыла тидым шарнен кодеш да ончыкыжым нунын семынак кояш тӱҥал кертеш. Кушто тамак, тушто шуэн огыл наркотик, арака лиедат. Сандене тыланымашем тыгай гына: ача-ава-влак, шекланыза шкендам!

– Н.Н.: – Тамак, арака, наркотик деч поснат илаш лиеш. Нунын деч поснат айдеме шкенжын кумылжым нӧлталын, ойгыжым вес йӧн денат монден кертеш. Уке гын чыла тиде тазалыкым пытарен да нунын кулышкышт савырен кертыт. Тидым шарнашак тыршыман.

Любовь Камалетдинова мутланен

Авторын фотожо

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий