Звенигово районысо Юльялыште илыше 79 ияш София Демидовна Светлакова (снимкыште) «Марий Эл» ден «Сурт-пече» газет-влакым шукертсек налеш да нунын кажне номерыштым куанен лудеш.
– Кок газетшат моткоч келша. Икымшыштыже палымем-влак нерген возымым лудам да нунын дене вашлиймем гай чучеш. «Марий Элыште» тыгак шочмо йылмым моктен, тудын кызытсе пӱрымашыже да ончыкылыкшо нерген шӱм-чон коржын возымым аклем. Марий калыкын культуржо ден йӱлажым арален кодаш ӱжмӧ сынан статья-влакат келшат, – мане газетна-шамычын 80 ийыш тошкалтше йолташыже. – А «Сурт-пече» пайдале каҥашлан поян. Тӱткын лудаш, телымашым шукташ гын, эсогыл мӱкшым ончаш тунемаш лиеш.
София Демидовна шочынжо Кужэҥер район Коҥганур ял гыч. Кыдалаш шинчымашым налме деч вара Марпединститутыш тунемаш пурен. Димломан специалист лиймекше, шочмо школышкыжак руш йылме ден литературым, марий йылме ден литературым туныкташ пӧртылын. Тыштак Марий Олма ял гыч Максим Андреев Светлаков завучлан тыршен, ӱдыр ден рвезе-шамычлан химий ден биологий предметлам туныктен. Нине еҥ-шамыч коклаште йӧратымаш тул чӱкталтын, да икмыняр жап гыч самырык-влак мужыраҥыныт.
Светлаковмытлан Юмо тӱрлӧ школышто пашам ышташ пӱрен. Но София Демидовнан ушешыже Тюмень область Армизонский район Красноорловское селаште верланыше школышто туныктымо жапышт лодемалтын кодын.
– Сибирь калык сайын, икте-весе дене келшен ила. Шыдаҥ киндым гына кочкеш. Кол гын – йырымваш, – самырык пагытшым шарналтыш София Демидовна. – Верысе-влак эн сайжым таз дене мӧҥгышкак конден пуат ыле. Мый чыла колжым паленжат омыл… Адакше нуным эрыктен, ямдылен да шинчалтен моштыман вет… Чылаланат пеш писын туныктеныт. Школ коллективат поро, сай да шкешотан лийын: директорлан чуваш тыршен, историйым еврей туныктен, химий ден биологийым, руш йылме ден литературым – ме, марий-шамыч.
Нуно Сибирьыште кум ий иленыт, но тиде кӱчык жапыштат шкеныштым уста специалист семын ончыктен шуктеныт. Максим Андреевичын темым умылтарен, йодын моштымыжым ужын, пошкудо Орлово селасе школын выпускной класслаште шинчымашым погышо ӱдыр-рвезе-влакым экзаменлан ямдылаш йодыныт. Марий кундем гыч туныктышо нуным химий предмет дене пеш кӱчык жапыште «нӧлталын». «Тунемме ий тӱҥалтыштак толеш гын, экзаменым эшеат сайын кучена, специальностьымат тиде профиль дене ойырен налына ыле, очыни», – палемденыт вараже тунемше-шамыч ача-аваштлан. София Демидовнат пелашыж радамыштак шоген, тудымат шуко Чапкагаз ден палемденыт.
Светлаковмыт Сибирь гыч Марий Элыш эрге йоча дене пӧртылыныт. Еш Звенигово районысо Юльялыште лакемын. Икмыняр жап гыч ӱдыр икшывышт шочын. Суртоза верысе школышто пенсийыш лекмешкыже туныктен гын, пелашыже – шинчымашым пуымо организацийым петырымеш.
– Юльял школым Какшамарийыш кусарымеке, сулен налме канышыште улам ыле, сандене паша гыч лектым. Ӱмырем мучко руш йылме ден литературым, марий йылме ден литературым туныктенам, тиде пашалан пеш шуко ийым пуэнам. Шоҥго улам гынат, тунемшем-шамыч тымартеат кылым кучат: вашлиймашке ӱжыт, серышым возат, шочмо кече дене саламлат – пеш молодец улыт, – «Калык просвещенийын отличникше» знак дене палемдалтше ӱдырамашын шинчажат чолгыжалтыш.
Максим Андреевичын ош тӱня гыч кайымыжлан ынде ятыр ий эртен. София Демидовна дене пырля эргыже ила. Юлъялыште канде тул уке, сандене кеҥежым пуым, тыгак казалан кургым ямдылен, сад-пакчаште шогылтын, телым коҥгаш олтен, вӱташ коштын, лумым куэн мойн жап писын эрта.
– Кастене газет ден журналым лудына, телевизорым ончена. Жал, талиҥгана марий канал-влакым огеш кучо. Марий Эл радиоат пеш начарын шокта. Зато «Марий Эл» ден «Сурт-пече» газетна-влак ӱшанле йолташ гай улыт! – вашлиймашнам мучашлыш пашан ветеранже.
А мый почешмутым ойлынем. Мотор да чатка, тыгодымак тыматле, ушан да мунло айдеме-шамычын ойлымыштым чон шулен колыштам, илыш опытышт гыч пайдале ужаш-шамычым, манмыла, губко гай шупшам. София Демидовна дене вашлиймемланат моткоч куаненам: 79 ияш интеллигент ӱдырамаш шке илыш корныжо, пелашыже, тунемшыже-влак нерген тунаре йӧратен каласкалыш – тидланже мыланна тунемаш да тунемаш гына кодеш… Очыни, лач тыгай айдеме-влаклан кӧра Мланде ила.
– Кок газетшат моткоч келша. Икымшыштыже палымем-влак нерген возымым лудам да нунын дене вашлиймем гай чучеш. «Марий Элыште» тыгак шочмо йылмым моктен, тудын кызытсе пӱрымашыже да ончыкылыкшо нерген шӱм-чон коржын возымым аклем. Марий калыкын культуржо ден йӱлажым арален кодаш ӱжмӧ сынан статья-влакат келшат, – мане газетна-шамычын 80 ийыш тошкалтше йолташыже. – А «Сурт-пече» пайдале каҥашлан поян. Тӱткын лудаш, телымашым шукташ гын, эсогыл мӱкшым ончаш тунемаш лиеш.
София Демидовна шочынжо Кужэҥер район Коҥганур ял гыч. Кыдалаш шинчымашым налме деч вара Марпединститутыш тунемаш пурен. Димломан специалист лиймекше, шочмо школышкыжак руш йылме ден литературым, марий йылме ден литературым туныкташ пӧртылын. Тыштак Марий Олма ял гыч Максим Андреев Светлаков завучлан тыршен, ӱдыр ден рвезе-шамычлан химий ден биологий предметлам туныктен. Нине еҥ-шамыч коклаште йӧратымаш тул чӱкталтын, да икмыняр жап гыч самырык-влак мужыраҥыныт.
Светлаковмытлан Юмо тӱрлӧ школышто пашам ышташ пӱрен. Но София Демидовнан ушешыже Тюмень область Армизонский район Красноорловское селаште верланыше школышто туныктымо жапышт лодемалтын кодын.
– Сибирь калык сайын, икте-весе дене келшен ила. Шыдаҥ киндым гына кочкеш. Кол гын – йырымваш, – самырык пагытшым шарналтыш София Демидовна. – Верысе-влак эн сайжым таз дене мӧҥгышкак конден пуат ыле. Мый чыла колжым паленжат омыл… Адакше нуным эрыктен, ямдылен да шинчалтен моштыман вет… Чылаланат пеш писын туныктеныт. Школ коллективат поро, сай да шкешотан лийын: директорлан чуваш тыршен, историйым еврей туныктен, химий ден биологийым, руш йылме ден литературым – ме, марий-шамыч.
Нуно Сибирьыште кум ий иленыт, но тиде кӱчык жапыштат шкеныштым уста специалист семын ончыктен шуктеныт. Максим Андреевичын темым умылтарен, йодын моштымыжым ужын, пошкудо Орлово селасе школын выпускной класслаште шинчымашым погышо ӱдыр-рвезе-влакым экзаменлан ямдылаш йодыныт. Марий кундем гыч туныктышо нуным химий предмет дене пеш кӱчык жапыште «нӧлталын». «Тунемме ий тӱҥалтыштак толеш гын, экзаменым эшеат сайын кучена, специальностьымат тиде профиль дене ойырен налына ыле, очыни», – палемденыт вараже тунемше-шамыч ача-аваштлан. София Демидовнат пелашыж радамыштак шоген, тудымат шуко Чапкагаз ден палемденыт.
Светлаковмыт Сибирь гыч Марий Элыш эрге йоча дене пӧртылыныт. Еш Звенигово районысо Юльялыште лакемын. Икмыняр жап гыч ӱдыр икшывышт шочын. Суртоза верысе школышто пенсийыш лекмешкыже туныктен гын, пелашыже – шинчымашым пуымо организацийым петырымеш.
– Юльял школым Какшамарийыш кусарымеке, сулен налме канышыште улам ыле, сандене паша гыч лектым. Ӱмырем мучко руш йылме ден литературым, марий йылме ден литературым туныктенам, тиде пашалан пеш шуко ийым пуэнам. Шоҥго улам гынат, тунемшем-шамыч тымартеат кылым кучат: вашлиймашке ӱжыт, серышым возат, шочмо кече дене саламлат – пеш молодец улыт, – «Калык просвещенийын отличникше» знак дене палемдалтше ӱдырамашын шинчажат чолгыжалтыш.
Максим Андреевичын ош тӱня гыч кайымыжлан ынде ятыр ий эртен. София Демидовна дене пырля эргыже ила. Юлъялыште канде тул уке, сандене кеҥежым пуым, тыгак казалан кургым ямдылен, сад-пакчаште шогылтын, телым коҥгаш олтен, вӱташ коштын, лумым куэн мойн жап писын эрта.
– Кастене газет ден журналым лудына, телевизорым ончена. Жал, талиҥгана марий канал-влакым огеш кучо. Марий Эл радиоат пеш начарын шокта. Зато «Марий Эл» ден «Сурт-пече» газетна-влак ӱшанле йолташ гай улыт! – вашлиймашнам мучашлыш пашан ветеранже.
А мый почешмутым ойлынем. Мотор да чатка, тыгодымак тыматле, ушан да мунло айдеме-шамычын ойлымыштым чон шулен колыштам, илыш опытышт гыч пайдале ужаш-шамычым, манмыла, губко гай шупшам. София Демидовна дене вашлиймемланат моткоч куаненам: 79 ияш интеллигент ӱдырамаш шке илыш корныжо, пелашыже, тунемшыже-влак нерген тунаре йӧратен каласкалыш – тидланже мыланна тунемаш да тунемаш гына кодеш… Очыни, лач тыгай айдеме-влаклан кӧра Мланде ила.
М.ИВАНОВА
Авторын фотожо
Авторын фотожо
