СПОРТ

Тале спортсмен, эмлызе, поро да йӧратыме ава…

Шукерте огыл «Кӹрӹк мӓрӹ цӓш» передачылан – 10 ий! изи юбилей лӱмеш Патриарший площадьыште «10 ийлан – 10 уштыш!» келшымаш таҥасымаш эртаралтын. Тушко куржталаш толшо-влак коклашке ече дене Марий АССР-ын ик гана веле огыл чемпионкыжо, варажым Совет Союзын сборный командыжын чолга участникше, СССР-ын спорт мастерже, Курык марий район гыч тале спортсмен, а таче кечылан медицине пашаеҥ, эмлыше массажист Софья Прокопьевна Черномазова (ӱдыр фамилийже Слесарева) кумылын ушнен.

Тале ечызе дене палыме лийын, ик жаплан эртыше пагытыш пєртылна. Йодышат икте почеш весе рончалтеш веле.

– Софья Прокопьевна, шкендан дене изиш палдарыза. Палем, Те спортын тӱрлӧ видше дене кылым кученда, а чонланда ече лишыл лийын?

– Курык марий район Ӱл Солаволкы ялыште илымем годым физкультур ден спортлан кумылаҥынам. Пошкудо Красноволжский школышко куд километрым йолын коштмем арам лийын огыл. Портышкемым чиен, а тудыжым ечеш эше йыдал кандыра дене кылден,  тоя дене шӱкалын, школыш чымалтынам. 5-6 шагат урокышто шинчетат, адакат мӧҥгеш да тыге телым кажне кечын. Тыгак йӱр, писе мардеж, чатлама йӱштӧ, лӱп шокшат мемнан лӱдыктен огыл, койыш-шоктыш дене пеҥгыдемын кушкынна. Таче кечынат шарнем: икана школ директор мыйым шкеж деке ӱжыктен. «Мом ыштенам, молан?» – вуем йыр пӧрдыктылынам, лӱдынам. «Соня, Козьмодемьянскыш таҥасымашке кает» – мане тудет. «Йӧра», – манам. Эрден эрак портышкемым чиен, олашке йолын каенам.

Вес гана адакат ӱжыктен «Тый тетла межгем дене ит кай», – мане школ директор. «Мыйже вара мо дене кайышаш улам?» – йодам. Мыланем изи тунемшылан, 36-37 размер йолчиемым чийышылан 39-ше размеран кирзе ботинкым, ечым пуэныт. Ындыжым ботинке дене ошкылам. Козьмодемьянскыш миен шумешкем нєренат шуктен. Эше куржаш кӱлеш… Йӧра, куржам, куржам, а финишыш икымше толын шогалынам. Изам сайын коштын, тудат мыйым поктен. Саламлымаш семын ик картычкым пуэныт. Тушанже 3 километрым Соня Слесерева тыгай жапыште (ом шарне) толын манын возымо. Тиде кагаз-пӧлеклан мый ну, куаненам. 

Ик жап гыч адакат директор ӱжыктен. «Тый ынде Йошкар-Олашке, республик кӱкшытан таҥасымашыш кайышаш улат», – мане. Туштат вием тергенам, а таҥасымашыже Советский посёлкышто эртен, чыла коклаште 5-ше верым налынам.

Теве тыге эркын-эркын сай результатым ончыктымем дене ече спортлан шӱмаҥынам.  

– Ечызе манме мутым колмеке, вигак чытышан, пашам йӧратыше, пеҥгыде койыш-шоктышан айдеме сӱретлалтеш…

– Ты видыште еҥ шеҥгелан шылаш ок лий. Чынак, тыгак. Пашам йӧратыше веле сай результатыш шуэш. Ме ял пашаш шуаралтын кушкынна. Ача-авамжат мӧҥгыштӧ шуко пашам ыштыктеныт: пареҥгым луктынна, олмам погенна, вӱдым нумалынна, вольыкым онченна, телым лумым эрыктенна, кеҥежым шудым соленна… Икманаш, паша ситышын лийын. Адакшым яндар южышто коштмыжо, шуко да тӱрлӧ пашам ыштымыжат чапле тренировко, упражнений семын лийыныт.

– Софья Прокопьевна, Те ончыч Марий АССР-ын, вара СССР-ын сборный командыштыже лийында. Нина Селюнина денат пырля куржталында?

– Лу классым тунем пытарымекем, ачам ден авам Йошкар-Олашке МГПИ-шке колтынешт ыле, а мый медицинский училищыш тунемаш пуренам. Тушкыжо портышкем, фуфайке дене толынам… Лач тунеммем годым ече спортлан эшеат шӱмаҥынам, кыртмен ямдылалташ тӱҥалынам. Тренер МАССР-ын сборныйышкыжо налын. Чынжымак, пеш тале ечызе-влак коклаште сборышто лийынам, таҥасымашке лектынам, тренироватлалтынам. Мутлан, Зина Иванова (Морко), Нина Селюнина (Шернур), Лида Савинова,  Римма Королёва (Медведево) пырля ямдылалтынна. Чыланат спорт мастер лийынна. Мемнан ончылно задачыжат кугу шоген: спорт мастер нормативым шуктет – пачерым пуат. Нина дене ме йолташӱдыр лийынна. Эстафетыше мый икымше этапым куржынам гын, тудо – пытартышым. Старт деч ончыч эреак пеҥгыдын кӱштен ойлен:  «Тый кумшо толшаш улат».

– Кеч-могай спортсменын спорт мастер нормативым шуктымыжо ўмырешлан шарнымашеш кодеш. Тендан тиде кушто да кунам лийын? Спортын кӱлешлыкше уло мо?

– Спорт мастер нормативым мый икымше гана Пермьыште шуктенам, но тунам ечыгорныш кӱлеш наре мастар-шамыч лектын огытыл. Варажым Петрозаводскышто 8 километрыште шуктенам. Тунам 4-ше верым налынам. Мутат уке, спорт дене пеҥгыде кылым кучымемлан, республикын чапшым аралымемлан кєра пачерымат пуэныт. Ятыр ий ече тренер сомылымат шуктенам. Йошкар-Оласе Эшпай уремыште ик зданийыште спортзалжымат шкеак ыштенна: кӱварым чиялтенна, кӱлеш ӱзгарымат келыштаренна. Жапше годым ӱстембал теннис дене икмыняр гана республикын чемпионкыжат лийынам. Сандене ты вид денат кумылан-влакым тренироватленам. Воспитанникем-шамычым ӧрдыж кундемлашке турнирлашке коштыктенам,  сай результатым ончыктеныт.

– Те массаж дене эмледа. Шуко еҥлан полшенда, полшеда? Тидланже могай амал шӱкалын?

– Икана, 37 ияшем годым, ик тренер мыланем массажистлан тунемаш темлыш. «™дыр-рвезе-влак сусыргат, чогашылым шотыш кондаш массажым ыштыман. Тый медицине пашаеҥ улат, сандене эмлыше  физкультурымат палышаш, массажымат ыштен моштышаш улат. Тунемаш кай», – мане. Уш-акылым шындыше айдеме тунемынам вет. Тыге паша эшеат шуко ешаралтын. Тидын шотышто опытан улам. 33 ий ты сомылым шуктем. Чынак, эмлыше массаж шукылан полшен. Кажне кечын ик еҥ дене шотлаш гынат, моткоч шуко погына. Икымше, кокымшо сеансыште, можыч, чотрак коржтарымемлан, лийже манынак капкылыштым тодыштмемлан, южгунам вурсалташат логалеш. Мыйым кабинетыште «Гестапо, фашист» маныт, а икмыняр сеанс деч  вара, тєрланымекышт, кидем шупшалашат ямде улыт, таум каласат.

– Тидланат Софья Прокопьевна, адакат спорт шўкалтышым ыштен. Те шкеже спортсмен семын кушто, кунам, мо, кузе корштымым паленда да медицине пашаеҥ семын кузе тудым тєрлаш кӱлмым умыленда?

–  Чын. Чылажат спорт гыч тӱҥалын, чылажат икте-весе дене чот кылдалтын. Опыт уло. Кушто мом пеҥгыдынрак темдалаш, кузе йыгалташ шижын моштыман. Мутлан, футболист, волейболист-влак толыт – ик верысе чогашылым лыпландарыман, а балерине ден куштызо-шамычлан вес массаж кӱлеш. Ийше-влакын вачысе чогашыл пеҥгыдемеш. Икманаш, кажныштым ончалын, вигак палена: кєн кушто да могай чогашылжым шотыш кондыман. Шошым водитель-влак полышым йодын толыт, окнам почын, мардеж шижде шиялтарымылан кӧра шўйыштымат тарватен огыт керт. Таче кечылан ынде шкежак ятыр еҥым массажым ышташ туныктенам. Нунын кокла гыч Сочиште, Москошто, эсогыл йот элыштат  пашам ыштыше улыт, сай специалист семын аклалтыт. Ик напарницем 16 ий кычалынам, муынам. Теве ынде 8 ий пырля пашам ыштена.   

– Колынам, мончаште ыштыме массаж пайдалырак. Те тидын шотышто мом каласеда?

– Тыгак тудо. Кабинетыштына бочко уло, вӱдат. Полышым йодын толшо икмыняр жап тушто шинча. Тыге чогашылже пар дене ырыкталтеш. Капкыл мучко вӱр сайын коштшо манын, шкешотан фитотерапийымат эрта. Кӱлешан шудыжым (коншудым, пӱртньыкым, мелиссам, вӱршудым…) Курыкмарий районышто шкеак погем, ямдылем.

– Софья Прокопьевна, Те спорт да эмлыше массаж деч посна моло тӱрлӧ черымат массаж дене эмледа. Мутлан, ӱырамаш черым…

– Такшым фельдшер-акушер улам. Лийын, жапше годым пелашемым Венгрийыш (чоҥышо, инженер-механик ыле) Йошкар-Ола микрорайоным чоҥаш колтеныт. Мыят пеленже каенам. Тушто госпитальыште акушерлан ыштенам. Сандене ятыр ӱдырамаш тӱрлӧ черым эмлаш йодын толыт, полшаш тыршем. Пӧръеҥ-шамычат, кажне кокымшыжо, манаш лиеш, простатит дене орлана. Тидын шотыштат посна массажым ыштена. Йоча, инвалид-влакланат полшыман да чылаштлан полшаш шонымаш уло. Чаманен каласыман, жап веле южгунам огеш сите.

– Пандемий жапыште Тыланда поснак шуко логалын, докан?

– Воспалений деч вара шукыштын шодышто рун кодеш. Тудыжо  айдемылан шӱлашыже мешая. Адакшым тӱрлӧ эмым, таблеткым йӱмӧ деч вара кодшыжым лукман.  Тидын шотышто йоча-влаклан нелырак лийын. Нуно шкеак кокырен луктын огыт керт. Ӧрдыжлу коклам туржам (межрёберный массаж), банкымат шындем. Капкыл мучко вӱр сайын коштшо манын, изиш перкалашат кўлеш…

– Софья Прокопьевна, йоча-влакымат шортареда, кугуракымат кычкырыктеда, но эмледа, поро пашам шуктеда. Моткоч кугу тау Тыланда.

– Тау. Кертмем семын полшашак тыршем. Чылан таза лийышт манын шонем.

Софья Черномазовам кызытат молылан пример семын палемдаш лиеш. Эртаралтше тӱрлӧ тӱшка таҥасымашлаште вийжым терга, шкан куржталеш. Капкыл дене начарынрак шуаралтше йоча-влаклан поро кумылым ончыкта, полша. Тыгай ӱдырамаш ончылно вуйнам савена.

Но кеч-могай авалан шке шочшыжо, икшывыже эн шерге. Софья Черномазован Алексей эргыже режиссёр, сценарист Алексей Нужный семын палыме. Туидын нерген кумданрак газетнан вес номерыштыже лудаш темлена.    

Е.ЭШКИНИНА

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий