Морко район Ӱшӱттӱр ял гыч фермер Л.Яковлев индеш ушкалым ашна.
Колхозым виешак пытарыктышт
Леонид Васильевич специальностшо дене агроном. Ондак «Дружба» колхозышто агрономлан ыштен, вара кок кутышын тиде озанлыкым вуйлатен. Латкок ий ончыч колхоз тӱшка озанлык семын пашам ыштымым чарнен.
— Тудо пагытыште «кӱшычынак» колхоз-влакым пытараш пижыч, тидын дене кылдалтше законым луктыч, — ойла фермер. – Кеч-кузе тыршет гынат, озанлыкым арален кодаш огеш лий ыле гаяк. Тиде пагыт марте колхоз-влаклан кугыжаныш чот полшен: топливе, ӱяҥдыш, технике дене, вашешыже ме шылым, шӧрым, пырчым ситарыш сӧренна. Чылажат тыгак лийын. Ельцинын «бригадыже» тыге ойлыш: яллан кеч-мыняр полшо, оксам «шем рожыш» кышкыме дене иктак. Кугыжаныш деч полыш йӧршеш йомо. Мемнан гай колхоз-влаклан ик корно веле кодо: панкрутыш лекташ. Йӧра эше мемнан районышто ӱй завод лийын. Тудлан шӧрым ужаленна да вашешыже мыланна кӱлшӧ топливым, молым ойырен, пашадарым ӱй да сыр дене пуэденна. Тиде заводшо тудо пагытыште йол ӱмбалне пеҥгыдын шоген: ӱй, сыр ден ӱмбал деч посна казеиным, эсогыл шампуньым луктын. Варажым тудыжымат пытарышт.
Мемнан кундемыште мланде ошма йӧршан, пырче лектышым ӱяҥдыш деч посна от нал. А тудым налаш шуко окса кӱлын. Йырым-йыр чодыра верланен. Илен лекташ манын, мыланна кугыжаныш чодыра фондым ойырен. Тудо мыняр-гынат полшен. Колхозыштына пилораме лийын, оҥам йыген, тыгак яшлыкым ямдылыме цех пашам ыштен. Сатунам Татарстаныш ужаленна, вашешыже мыланна вольыклан пукшаш пырчым, тыгак ӱйым да молымат пуэныт. Варажым чодыражымат пуымым чарнышт. Колхознан кум миллион теҥге парымже погынен. Тыгай оксам ме, раш, тӱлен кертын огынал, но озанлыкын эше базыже мыняр-гынат лийын. Мыланна ялозанлык управлений гыч темлышт: колхоздан поянлыкшым арален кодынеда гын, фермер озанлыкым почса. Ме тыгак ыштышна.
Эн ончыч мланде кӱлын
Фермер озанлыкым почаш эн ончычак мланде кӱлеш. Тудо пагытыште пасум кузе налме да кучылтмо шотышто але пеш рашыже паленжат огытыл. Колхозын курал-ӱдымӧ нуржо кумда лийын. Фермер озанлыклан мландым налыныт. Тиде кугу кумдыкыш шудо нӧшмым гына кандаш тонным ӱденыт. Тиде ӱдымӧ шудо кызытат кушкеш. Шукияш шудын нӧшмыжӧ шуэш, йога да кушкыл адак вийым налеш.
Кызыт Л.Яковлев фермер озанлыкым шке вийже дене куча. Мландым ешарен, арендыш налын. Тиде кумдыкышто кургым ямдыла, кӱтӱм кӱта. Ончыч ушкалже нылле кум вуй марте лийын гын, ынде индеше кодын. Вӱташтыже эше шым шорык шога. Пача-влак лияш тӱҥалыныт.
— Кызыт ушкал-влак шукынжо тӱж улыт, лишыл жапыште презе-влак шочаш тӱҥалыт, — ойла фермер. – Але марте шӧрым Волаксолашке шупшыктенам. Тушто «Себеусадский» озанлыкын холодильникше лийын. Мыняр шӧрым кондымем кагазыш возен коденам. Озанлык панкрутыш лекте да холодильникшат ыш код. Тышке шӧрым погаш Татарстан гыч ик предприниматель кудалыштын. Ынде шӧр шагал да ок тол. Кеҥежым ял калыкынат уто шӧржӧ лиеш, мыйынат ешаралтшаш. Тунам предприниматель шӧрым налаш адак толшаш. А кызыт кок кечылан ик гана Советский районысо Роҥго селашке шупшыктем, тушко шӧрым погаш Шернур вел гыч ик предприниматель толеш.
Леонид Васильевич ушкалым шкеак лӱшта. Лӱштымӧ аппаратым икмыняр ий ончычак налын. Вольыкым ончаш – куштылго паша огыл, поснак ушкалым. Лӱштымӧ деч посна пукшыман, йӱктыман, эрыктыман. Тыштыже Татьяна Юрьевна пелашыже — ӱшанле полышкалыше. Кызыт мужыр пелаш коктын ила, кок ӱдырышт олаште улыт. Икте раш: ончыкыжым фермерын тӱҥалме пашажым шуйышо еҥ лектеш манын шонаш ӱшан уке гаяк.
Грант тракторым налаш полшен
2014 ийыште фермер Ялозанлык да продовольствий министерстве гоч кугыжаныш грантым налын.
— Фермер-влаклан тыгай полышым тудо пагытыште але пуаш гына тӱҥалыныт ыле, — каласкала Л.Яковлев. – Мыйын тыгай грантым налаш чыла йӧн лийын: мландымат арендыште кученам, вольыкым ашнаш вӱтамат уло ыле. Тудо жаплан вӱташтем кок ушкал шоген. Документым ямдылаш тӱҥальым да министерствыш пуышым. Тушто конкурсышто сеҥышыш лектым да грант почеш 1,5 миллион теҥгем ойырышт. Тиде окса дене тракторым, вольыкым да моло кӱлешым нальым. Условий почеш кум еҥым пашашке налшаш улам ыле. Тыгак ыштышым. Нунылан тылзе еда пашадрым тӱленам, пенсий фондыш налоглан оксам жапыштыже кусаренам. Кызыт наре ашныме вольык ешемлан илен лекташ сита. Самырыкырак лиям гын, шукырак вуйымат кучаш лиеш ыле. Кызыт витле индеш ийым теменам, пенсий марте але тора.Такшым кызыт фермер-шамычланат кугыжаныш тӱшка озанлык-влаклан ойырымо гаяк полышым пуа. Пасу пашам эртарыме годым мыняр гектар кумдыкым курал-ӱдымым шотыш налыт. Тидлан документым гына ямдылаш кӱлеш. Но мый документым ямдылен омыл. Кагаз паша шуко жапым налеш да эше каяш-толаш кӱлеш. Ончычшо тыгай полышлан эҥертенна. Налогым жапыштыже тӱлен от шукто, але парымет уло — тыгай фермерлан кугыжаныш субсидийым ок пу.
Кургым ситышын ямдыла
Л.Яковлевын кургым ямдылаш келшыше техникыже ситышын уло. Трактор, косилке, пресс-подборщик, шорвондо, тележке шудым писын ямдылаш йӧным пуат. Пошкудо-влакланат полша. Мутлан, шуко шорыкым ашныше В.Федоровын арендыш налме мландыже изи огыл кумдыкым айла. Тудлан ий еда шудым солен, конден пуа. Тыгак пошкудо-влаклан пакчам куралаш, моло пашам шукташ полша. Манмыла, пошкудо пошкудылан эре эҥерта. Шудым шкаланже ий еда кудло-шымле тонным ямдыла. Коштымо шудым пресс-подборщик дене рулоныш пӱтыра. Ик рулонжо пел тонным шупшеш. Ончычсо колхозын арочный складше лийын, тудын пелыжым лум сӱмырен. Таза кодшыжым ачален да шудым тушто арала.
Ушкалым шудо дене гына ашнаш ок лий, пырче фуражат кӱлеш. Тудыжым фермер шӧрым ужалыме окса дене налеш. Пытартыш жапыште пырчын акше шергештын. Шож ден шыдаҥ килограммже латкок теҥгешке шуэш.
Икте раш: ялыште ынде колхоз уке, тыгодым фермер уло, тудо техникым куча гын, верысе калыклан илаш куштылгырак, вет тудлан кеч-кунамат пошкудо семын эҥерташ лиеш. Адакшым ял воктенысе мланде яра ок кий, тушто шудым солен налыт, кӱтӱм кӱтат, шӱкшудо, вондер, чодыра огыт куш. Тыге ял йыр шошым кукшо шудо ок кой, тул ылыж кертме лӱдыкшӧ уке. Тиде могырымат фермер улмо пайдале.
В.СМОЛЕНЦЕВ
Авторын фотожо
