ЯЛОЗАНЛЫК

Йӧршешак пытарынешт мо?

Мӱкш ашныме ветеринарий у правил-влак проект илышыш пурен шуэш гын, тудо отрасльлан аклаш лийдыме эҥгекым конден кертеш.

У ий деч ончыч мӱкшызӧ-влак шукертсек вучымо «Мӱкш ончымо нерген» законым пеҥгыдемдымым кумылын вашлийыч. Ынде нунат пашаштышт тудлан эҥертен кертыт. Кеч мӱкш ончышо-влак коклаште законын южо ужашыж дене келшыдыме-влакат улыт. Тыгодымак Россий Ялозанлык министерстве мӱкш ашныме у ветеринарий правил-влакым калыкышке каҥашаш луктын.

Тӱрыс шукташ ок лий

Мӱкшызӧ-влак тыгай правил-шамычым тӱрыс шукташ ок лий маныт. Нуно нимогай вашталтыш деч посна кызытсе гаяк кодыт гын, «тамле» тиде  отрасльым кугу туткарыш пуртен кертыт. Тиде проект 2016 ийысе правиллашке ятыр вашталтышым пуртен. Документ 2021 ий 1 март гыч вийыш пурышаш да 2027 ий 1 март йотке «пашам ыштышаш».

Россий Ялозанлык министерствыште тыге умылтарат: тыгай документым инфекций чер шарлен кертме лӱдыкшым чарен шогалташ, тыгак мўкшын пуымо продукцийжын яндарлыкше, тушко тӱрлӧ вартышым ешаркалыме ваштареш кучедалме шот дене лукмо.

Кушан вераҥдаш?

Ончалына у правил почеш мӱкшотарым кушан вераҥдаш лиймым. Ончыч  шӱкшакым чумырымо полигон, вольыкым тойымо шӱгар, эрыктыше сооружений олмышто, терысым аралыме кундемлаште мӱкшым ашнаш чаралтеш. Отар шыштым перерабатыватлыше, кондитер да химический предприятийла, аэродром, военный полигон, радиолокаций, радио- ден ТВ-станцийла да микроволновый излучений моло источникла деч 5, куп деч 3 километр деч лишне огыл вераҥшаш. 300 метр деч лишне вольык ашныме вӱта лийшаш огыл. Тыгодымак отар оза шке вӱташтыже вольыкым ашнен кертеш.  300 метр коклаштак медицине, социальный объект, мӱкш аярлан аллергий дене орланыше еҥын илыме пӧртшӧ уло гын, отарым вераҥдаш чаралтеш. Тылеч посна ик отар ден весе 3 километр деч шагал огыл коклаште шинчышаш. 500 метр коклаште авто- ден кӱртньыгорно, кӱкшӧ вольтан электропередаче линий уло гын, тыште отарым вераҥдаш ок лий. Мӱйым ужалаш кучымо отар посна урлык мӱкшым шараш, улшо генофондым арален кодаш келыштаралтше отар деч 7 километр деч лишне огыл вераҥшаш.

Келшен толеш гын?

Айста ончалына, чылажак мемнан республиклан келшен толеш мо? Налына куп деке 3 километр деч шагал огыл торалыкыште отарым вераҥдыме йодышым. Лачак купышто эн шуко нектарым, шыркам ойырышо кушкыл-влак шочыт. Ялыште сурт-влак йыгыре верланеныт, шукыштыжо могай-гынат вольыкым ашнат. Тугеже шке озанлыкым кучышо-шамычлан чаракым ыштыман мо?

Мемнан дене ял-влак утларакше 1-2 километр кужытан улыт. Тушто икмыняр суртоза мӱкшым ашна. Южо отарже чылт воктела верланеныт. У правилыште ик отар ден весе коклаште 3 километр лийшаш манын палемдыме. Тугеже ик илемыште улыжат ик еҥ гына мӱкшым ашнен кертеш. Тыгак лиеш гын, яллаште мӱкшым ашнымым йӧршеш чарен кертыт, еш-влак чотат кенета волен кая.

Мӱкш аярлан аллергий дене орланыше еҥ-влакын илыме пӧртышт деч отарым 300 метр деч лишне огыл вераҥдыме шотышто пунктым ончалына. Тыгай темлымаш шотышто кокыте шонымаш лектын кертеш. Кодшо ийын мемнан республикыште, рашыракше Марий Турек посёлкышто, ик мӱкшызӧ ӱмбак судыш пошкудыжо вуйым шийын возен улмаш. Мо шонеда: вуйшиймашым возышо еҥ судышто чыныш лектын. А теве правилыште ты шотышто рашемден возымо ынде илышыш пурен шуэш гын, тыгай умылыдымаш ок лек.

Шуко отарыштыже вич метр дечат шагал 

      У правилын проектыштыже возымо: омартам ышташ лачак пушеҥгым гына кучылташ лиеш. А пытартыш ийлаште шуко отарыште мӱкшым полистирол гыч ямдылыме омарташте ашнат. Тыгай омарта, маныт, йӧнан: куштылго, шокшо. Тугеже тыгай омарташте ончыкыжым мӱкшым ашнаш тӱҥалаш огеш лий?

Омартам 0,3 метр деч кӱчык огыл подставкыш вераҥдаш темлат. Кажне омартан посна кормушкыжо (кочкыш ситыдыме годым ешарен пукшаш) лийшаш. Тыгай темлымаш дене келшашат лиеш. Ик омарта ден весе кокла кум метр деч шагал огыл, радам кокла – 10 метр деч шагал огыл да кажне омартан ончыл (прилетная) оҥаже лийшаш, тудын ончылныжо ошмам шарыман кумдыкым ыштыман . Отарым вераҥдаш кумдык шыгыр гын, радам ден радам коклам 10 метр марте кодаш чылаж годымак йӧн уке. Тидат коктеланымашым луктеш. Вет ятыр отарыште кызыт радам дене радам кокла вич метр дечат шагал.  

Мӱкшызӧ шке отарыштыже караш дене кок ий деч шуко огыл пайдаланышаш. Тыге ышташ йӧн уке гаяк. Кажне кок ий гыч ик мӱкшызат карашым ок вашталте. Тыгеже лийынат ок керт.

Ятырын тӱжвалнак кодат

Проектыште тыге возымо: мӱкшызӧ отарыштыже идалыкыште ик гана деч шагал огыл дезинсекцийым ыштышаш. Тыгай правилым кажне мӱкшызӧ шукта гын, моткоч сай ыле. Йӱштӧ пагытыште мӱкшлан илаш келшыше пӧлем (мемнан дене омшаник) лийшаш. Тудо отар кумдыкыштак вераҥшаш. Кызыт ятыр еҥ омшаникшымат ок чоҥо, мӱкшыжым телылан уремешак кода. Тугеже тудо омшаникым чоҥышашак мо?

  Российын кумдыкшо кугу, кечывалвел регионлаште мӱкшым теле жаплан уремешак (мемнан республикыштат пытартыш жапыште тыгай йӧным кучылташ тӱҥалыныт) кодат. Тугеже тыгай правил-влак кечывалвел регион-влаклан йӧршеш келшен огыт тол.

В.СМОЛЕНЦЕВ

Авторын фотожо   

    

 

 

 

 

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий