Шернур район Кугу Шокшем ял гыч Малининмыт еш тений «Идалыкын ешыже» всероссийский конкурсышто «Ялысе еш» номинацийыште сеҥышыш лектын. Тиде кӱкшӧ сеҥымаш дене ме нуным эше ик гана уло кумылын саламлена!
Тидын нерген тений ме ик гана веле огыл возенна гынат, республикыштына ик эн ойыртемалтше еш нерген идалыкым иктешлыме семын материалым уэш нунын нергенак сераш кумыл лекте. Нуно кузерак илат, мо пашам шуктат, конкурс деч вара илышышт иктаж-кузе вашталтын мо – тидым пален налаш, очыни, шукыштлан оҥай лиеш.
– Светлана Михайловна, айста, эше ик гана ушештарен кодена: пелашда дене те мыняр икшывым ончен куштеда, нуно кушто тунемыт але пашам ыштат?
– Мемнан кум икшывына улыт. Элина 26 ияш. Тудо марлан лектын да ешыж дене Йошкар-Олаште ила. Ынде шкенжынат ӱдыржӧ кушкеш. Надя – кумшо группо инвалид. Тудо – пеленнак. Данил – Юл кундемысе кугыжаныш технологический университетын «Политехник» высший колледжыштыже кокымшо курсышто тунемеш.
– А пелашда, Те шкеже паша вердам вашталтен огыдал?
– Пелашем тугак фермер озанлыкыштына тырша. Тыгак тудо эше районысо депутат-влак погынымашын, Чылдемыр ял шотан илемын депутатше. Ынде кокымшо созывланат уэш сайленыт.
А мый Кугу Шокшем ялысе клубышто 25 ий пашам ыштыме деч вара шукерте огыл, ноябрьыште, тушеч кайышым. Кызыт, ик велымже, чонемлан каньысырын чучеш. Вес велым, мылам йокрокланаш жап уке – фермер озанлыкштына ышташ паша сита. Клуб гыч каенам гынат, У ий пайрем вашеш шкенан да ял калыкын кумылжым кеч изишак нӧлталаш, У ий шӱлышым пурташ манын, ме ешна дене эше 13 декабрьыштак пӧртна ваштареш кожым шогалтенна. Тушко модышым, гирляндым сакаленна, да такше моторын коеш. Поснак кастене сӧрал. Шканем гын моткочак келша. Тыгак шке ешлан кожым эше кудывечыште, пӧртыштӧ шогалтенна да сылнештаренна.
– Ынде конкурс нерген шарналтыме шуэш. Тушко те кузе ушненда? Кӧ темлен?
– Эн ончычак ӱмаште кеҥежым мемнам Шернур загсыш ӱжыныт ыле да «Ялысе еш» номинацийыште палемдышт. Вараже республик кӱкшытыштӧ эртаралтше тиде конкурсыш ешна нерген документым колтеныт. Но коронавируслан кӧра тушко шкеннажым ӱжын огытыл, а сеҥыше-влакым дистанционно ойырен налыныт. Вара Россий кӱкшытыш логалынна да тиде номинацийыште сеҥыше-влак радамыш пуртеныт. А 3 декабрьыште республикысе социально вияҥмаш министр Марина Островская, Шернур район администраций вуйлатышын социальный йодыш шотышто алмаштышыже Наталья Ямбаршева да районысо калыкым социально обслуживатлыше комплексный рӱдер вуйлатыше Любовь Карякина мемнан деке мӧҥгышкак толын, саламлен, пӧлекым кучыктен кодышт.
– Сеҥыше-влакым такшым Москваште Кремль дворецыште саламлышаш улыт ыле. Пандемий огыл гын, теат тушко каеда ыле. Туге гынат торжественный мероприятийже лийын. Ноябрьыште ОТР канал дене тидлан пӧлеклалтше передачым мыят ончышым. Ӧрмаш, но «Ялысе еш» номинацийыште лач тендам ойлымо годым телевизорым чӱктышым! Тунам чонем тугай кугешныме кумыл авалтыш! А шкеже онченда?
– Тиде кечынже ончен огынал. Вара интернетыште ужынна.
– Тунам кугешнымаш кумыл авалтен?
– Шкендычым ужат, саламлымым колат, ончет да мутат уке, куанет, чонлан сайын чучеш. Еҥ-шамычат, кӧ мемнан нерген возымым лудыныт, телевизор дене ужыныт гын, але мартеат ойлат. Тидат куандара.
– А тиде сеҥымаш деч вара илышда иктаж-мо шотышто вашталтын?
– Укела чучеш. Ме ончычсо семынак илена, тугак пашам ыштена. Ме тидын дене кугешнен, «ончыза, ме тыгай улына!» маншыла, огына кошт.
Чыным ойлаш гын, сеҥышыш лекмына нерген увертарымеке, ешна нерген тӱрлӧ газетыш шуко гана возеныт, телевизор дене икмыняр гана ончыктеныт да йӧндымын чучаш тӱҥалын. Тыгай годым ик гана веле огыл семынем шоненам: «А ме такшым тиде сеҥымашыжым суленна мо?» Вара иктешлымашым ыштенам: «А молан сулен огынал? Суленна. Ме ялыште илена, пашам ыштена, кертмына семын але йодмо почеш полшашат тыршена. Тугеже мемнан тыршымынам Юмо ужын да аклен векат. Санденак ме тыгай кӱкшытыш шуынна, Россий мучко ялысе эн сай еш семын сеҥышыш лектынна манын, уло тӱня калыклан ончыкташ луктын, шонем. Тугеже ме чынже денак тыгай улына манын, иктешлымашым ыштенам. Тыгай сеҥымашыш шуаш мемнам «шӱкышӧ»-влакланат моткоч кугу таум каласыме шуэш.
– А шушаш ий деч те мом вучеда?
– Ой, озавате семын озанлыкыште мом уэмдаш, пужен ышташ, налаш кӱлмӧ шотышто планем пеш кугу. Тудым мый кажне ийын шонен ямдылем да ешна дене эреак илышышке пуртен шукташак тыршена. Теният шушаш ийын ыштышашым палемденам. Но палдарем гын, кенета огеш шукталт манын лӱдам, сандене ончылгоч ынем ойло. А пелашемын фермер озанлык вуйлатыше семын шонымашыже утларакше у техникым налме, мландым курал-ӱдымӧ, моло паша дене кылдалтын. Кеч ынде 100 наре гектар мланде кумдыкышто пашам шукташ тракторат, комбайнат, шудым солаш, оварташ, погаш да моло сомылланат агрегатна-влак такше улыт.
– Иван Алексеевич, тыгай кугу кумдыкышто пашам ялт шкетын ыштеда але иктаж пашаеҥда уло?
– Мылам йолташем полша. Тӱҥ шотышто тудын дене чыла гаяк пашам ыштена. Но шкежат мый йӱд-кече курал-ӱдаш ямде улам – солярке веле ситыже. Тыгак уржа-сорла пагыт годым Данил эргына – кугу эҥертышем. Такшым уло еш полша. Пелашем, ӱдырем-шамыч, мутлан, поген налме пырчым сортироватлат. Кӱлеш годым эрге веле огыл, тыгак Света трактор дене кудалыштеш, ворошилке дене шудым савыркала…
— Те вольыкымат ятырак ашнеда?
Иван Алексеевич: – 14 ушкал, 8 туна уло.
– А кызыт тендан эн кугу шонымашда могай?
Светлана Михайловна: – Эн кугу шонымаш – еш дене ваш келшен, йӧратен, умылен илаш. Тиде – эн кугу пиал. Ешыште чыла сай гын, пашатат ушна, тудым ыштыметат шуэш, кумылетат нӧлталтше лиеш.
– Вашке ик эн йӧратыме У ий пайрем шуэш. Тудын вашеш еҥ-влаклан мом тыланынеда?
– Иван Алексеевич: – Тӱняште тыныс лийже, коронавирус вашкерак пытыже, еҥ-влак улан, ваш келшен илышт, пашашт ушныжо.
Светлана Михайловна: – Эн ончычак чылаштлан тазалыкым тыланыме шуэш. Кызытсе неле пагыт вашкерак эртен кайыже да шеҥгелан кодшо. Ончылно тек чыланнам волгыдо илыш гына вуча да еш, кинде, шийвундо перке лийыт. Тек моло ешат мемнан гаяк кӱкшытыш шуыт да сеҥыше радамыш логалыт.
А ме тиде ешлан шкенан велым нуно кызыт могай улыт, ончыкыжымат тыгаяк лийын кодаш тыланена: кумылзак, проста да поро кумылан. Умбакыжат пашада ушныжо, еш илышда пиалан лийже!
Любовь КАМАЛЕТДИНОВА мутланен
Фотом еш альбом гыч налме
