Финляндий
У ий каза
XIX курым марте каза вуян, кужу мыжерым чийыше кугыза деч финн йоча-влак моткоч лӱдыныт. Мутым колыштдымо-влакым тудо, шолыштын, шкеж деке наҥгая манын ӱшаненыт. Тудын лӱмжат шучко – Йоулупукки, кусараш гын «У ий каза» лиеш.
Ончыч Финляндийыште телым, кече эн ӱлнӧ лийме жапыште, Йоль пайрем эртаралтын. Кугурак-шамыч пайремын эн тӱҥ еҥжым, Пуким, поремдаш манын, шере кочкышым ямдыленыт. Тиде йӱла эркын мондалтын да Пуки поро Йӱштӧ Кугызаш савырнен. Кызыт тудо йоча-влакым ок лӱдыктӧ, мӧҥгешла, нунын шонымашыштым шукташ полша.
Йоулупуккилан пашам ышташ гном-влак полшат. Нуно чылан Лапландийыште Рованиеми ола деч тораште огыл верланыше Корвантунтуру курык вуйышто илат. Кӱшыч ончалмаште суртышт пылышла коеш. Садланак пайремын кочаже йочан шонымыжым сайын колеш. А гном йодмашым книгашкыже воза. Ньога юзо вийлан ӱшанымым чарна гын, юзо йӱр возен кодымым ӱштеш.
Тиде элысе коча йоча-влакым сайлан да осаллан ок пайле, нунын мален колтымыштымат ок вучо, пӧлекым шке кидше денак кажныжлан кучыкта.
Йӱштӧ Кугызан паспортшат уло. Кунам шочмыж нерген «шукертак ончыч» манын возымо, пелашыже улмымат палемдыме. Тудыжым калыкыште Муори кокай маныт. Верысе-влакын ойлымышт почеш, пайрем деч оныч Муори кож пӱгыльмым поген, кугу подыш леведыш дене левед пышта. Эрлан пӱгыльмӧ-влак гномыш савырнат.
Йоулупуккин ялже Финляндийыште каныме парклан шотлалтеш. Тушко кажне ийын Великобританий, Германий, Франций, Ирландий, Китай, Индий, Россий да моло элла гыч уна-влак толыт. США-н ондаксе президентше Ф.Рузвельтын пелашыже Элеонора Рузвельт тиде верышке толшо кокла гыч икымшылан шотлалтеш. Тидыже 1950 ийыште лийын.
Карел
Кум коча
Эн оҥай да весела пайрем Карелийыште, очыни. Тушто пайрем оза икте огыл, а кумыт.
Эн тӱҥжӧ – саам коча Талви Укко («Теле коча»). Тудлан Волгыдо Тылзе ден Луман Пылын шочшыжо Лумикки лӱман Лумӱдыр полышкала.
Талви Укко пӱчым кычкен кудалыштеш. Тудын илыме резиденцийыштыже, Чална посёлкышто, пӱчӧ фермат уло. Тиде янлык дене пырля ушан да мотор хаски ден маламут урлык пий-влак илат. Европышто кычкен кудалышташ йӧрышӧ пий питомник кокла гыч эн кугужо тыште верланен.
Эше ик «теле коча» – Халла, финн Йоулупуккин родыжлан шотлалтеш. Тудын илемже Нижная Салма ялыште верланен. Суртводыж-влак дене пырля, тудын дене кок пампалче – Инкери ден Тонтту илат. Инкери – суртоза, Тонтту – пӧлекым ямдылыше юзо ӱдыр. Тудо койдымыш савырнен, йоча-влак деке пӧлекым нумалеш.
Вес Йӱштӧ Кугызам «кугыза» манаш йылмат ок савырне. Самырык, олым шудо гай ӱпан рвезе, Лапландийысе кочан тора родыжо. Тудо Олонец йӱдвел олаште ила. Ача-аваже тыглай купеч улыт. Шочмыж годым пеш йӱштӧ лийын, садлан тудым Паккайне («Йӱштэрге») манын лӱмденыт.
Паккайне уна-влакым телымат-кеҥежымат вашлиеш. 1 декабрьыште тудын Шочмо кечыжым пайремлаш йоча-влак дене пырля йомакысе йолташыже-влакат толыт.
Удмурт
Эн изи онар
Удмурт Йӱштӧ Кугыза Тол Бабай Шаркан селаште, «Удмурт Швейцарийыште», ила.
Ожно, айдеме лийдыме жапыште, иленыт мландывалне онар-влак. Айдеме курымтӱҥалмеке, патыр-влак курык рожыш шылыныт. Пытартыш гана мландым ончалаш шонымылан кӧра, онар кокла гыч эн изи капанже рожыш пурен шуктен огыл. Тышке-тушко коштшыжла, ик телым йоча-влакым вашлийын. Нунын лӱддымылыкышт кочам ӧрыктарен. Тыге, шке юзо тояжым пералтен, да лумым шулыктен, пеледышым шочыктен. Йоча-влак тидлан пеш куаненыт да онарым Тол Бабай манын лӱмдаш тӱҥалыныт. Ынде кажне телым Тол Бабай икшыве шамычым куандара, чодырам, кайык ден янлык-влакым орола.
Моло Йӱштӧ Кугыза-влак деч Тол Бабай ал-канде тӱсан ужгаж дене ойыртемалтеш. Поран кочалан лум пырче гыч Лымы Ныл полышкалышым куэн пуэн.
Ямал
Жап дене иктӧр
Тундр да Йӱдвел Урал дене ик жапыштак Ямал Йӱштӧ Кугыза Ямал Ири «шочын». Юзо шӱлыш тудлан вийым пуэн.
Ты кугызан колдырман юзо тояже чыла шонымашым шукта.
Салехард ола воктене верланыше Горнокнязевск посёлкышто илыше Ямал Ири пӱчым кычкен кудалыштеш. Тиде коча жап дене иктӧр ошкылеш. Янлыкше ноя гын, лум ӱмбач кудалын кертше машинаш шинчеш. Кӱлеш годым сноуборд манме денат мунчалта. Сотовый телефонжат уло. Теве шукерте огыл тудо Инстаграм социал кылыште шке лаштыкшым почын, да пеш чолган тудым вӱда.
Мордва
У сурт
Тений 19 декабрьыште Саранск олаште Мордовийысе Йӱштӧ Кугызан – Якшам Атян резиденцийже почылтын. Пайрем оза Мордовий кугыжаныш театрыште Ловонь-стирнесь (Лумӱдыр), Келазсь (Рывыж), Ведражсь (Ӱшкыж) дене пырля уна-влакым вуча.
Ончыч тудын «суртшо» Ульяновск кундем Кивать селаште лийын. Россий мучко лач тудак веле шке шочмо кундем деч тораште илыше Йӱштӧ Кугызылан шотлалтын. 2016 ийыште Якшам Атя Леонид Якубович деке «Поле чудес» передачышкат миен толын.
Легенде почеш ожно чодыраште йотешт илыше-влак иленыт. Мордва-влак нуным Гирь Атя манын лӱмденыт, телым гын Якшамо Атя маныныт. Йомакысе кочан лӱмжӧ тышечынак лектын, очыни.
Венгр
Пӧлек йолчиемыште
Венгр Йӱштӧ Кугыза Миклуш Кугу Рошто (Великое Рождество) ялыште ила. Йоча-влак деке тудо суксо да крампус ияиге дене пырля коштеш.
Миклушым Венгрийыште 6 декабрьыште вучат. Пайрем деч ончыч йоча-влак, шке йолчиемыштым эрыктен, коҥга але тӧрза ончык шындат. Нуно шкеныштым идалык мучко сайын кученыт гын, эрдене тушто тамле кочкышым муыт. Уда койыш дене ойыртемалтыныт гын, лупшым верештыт. Йоча-влак лупшланат куанат. Вет эн осал йочам Миклуш крампусыш савыра да пеленже наҥгая.
О.МОШКИНА
