Букетовмыт
Тыйын шочшет, Марий калык
I Марий калык погынын депутатше Фёдор Букетов ден тудын икшывыже-влакын илышыт гыч
Фёдор Афанасьевич Букетов Филипп изаже семынак марий культур ден просвещенийын историйыштыже мондаш лийдыме кышам коден.
Нуно туныктышо-просветитель семын веле огыл палыме лийыныт, духовный деятель, шочмо йылмышке черке да миссионер литературым кусарыше семынат шке лӱмыштым чапландареныт.
Фёдор ден Филипп Букетовмыт Марий Эл Республик Морко район Эҥерымбал ялыште шочыныт. Филипп — 1871 ий 12 ноябрьыште, Фёдор — 1880 ий 1 апрельыште. Фёдор Букетов 1917 ийыште Бирск олаште эртыше I Марий калык погыныш Ӱпӧ губерний деч депутатлан сайлалтын. Тудо жапыште Никольский волостьысо Старый Яш ялысе школышто туныктышылан пашам ыштен. Марий калыкын чапланыше эргыж нерген шарнымаш мемнан шӱмыштына эрелан аралалт кодеш. Православный Свято-Тихоновский Богословский университетын XX курымысо Руш православный черкын новомученикше ден исповедникше-влаклан сайтыште Ф.А.Букетовлан пӧлеклалтше страницат уло.
Фёдор Букетов 1904 ий 19 октябрьыште Архангельский губернийысе Сульцы селан священникше Василий Ильич Колчинын Александра
ӱдыржым марлан налын.
Тудо Марий кундемысе, Татарийысе, Башкирийысе да Архангельский губернийысе школлаште туныктен. 1909 ийыште Вятке губернийысе Уржум уезд Кукнур селасе Крестовоздвиженский черкын псаломщикше лиеш. Тудо ийынак сентябрьыште Москвасе руш православный черкын священномученикше, проповедник, черке писатель да миссионер Иоанн Восторговын пастырь курсышкыжо тунемаш пура.
1919 ий 23 июньышто Фёдор Букетов Ӱпӧ губернийысе Златоуст олаште священник лийын, августышто Сарапул волостьысо Красный Холм селасе Покров храмыште служитлаш тӱҥалын. Вашке, 26 августышто, самырык священникым контрреволюционный пашам шукта манын титаклен, петырымашке шынденыт, но кок кече гыч Бирскыш наҥгайымышт годым Чорай ялыште йӱдлан шогалмеке, большевик-влакын пленышт гыч куржын.
Кычалыныт гынат, Федор ача священниклан служитлымыжым чарнен огыл. Жап шуде илыш гыч кайымыжат тудын Евангелийысе заповедь почеш илымыжым ончыктен. Федор ача вӱдйымаке кайыше ӱдырамашым утарен, но шкеже шодо чер дене черланен колен.
Тулыкеш кодшо ешым — ныл ӱдыран авам, Александра Васильевнам — шкеж деке Фёдор Афанасьевичын Филипп изаже Шернур селашке налын.
Фёдор Афанасьевич ден Александра Васильевна Букетовмытын вич йочашт лийын: Мария, Надежда, Фелицата, Тамара. Эше Владимир эргышт лийын, но тудо изиж годымак колен.
Кугурак ӱдырышт Мария 1905 ий 17 июньышто Архангельский губернийысе Пинежский уезд Сульцы ялыште шочын. Ӱмыржӧ мучко тудо йочасадыште воспитательлан пашам ыштен. Мария чапланыше удмурт православный миссионер Кузьма Андреевын шешкыже лийын. Тудын Даниил эргыжлан, Георгевский ыресын кавалержылан, марлан лектын. Тамара Фёдоровнан мутшо почеш, Мария ден Даниил пелашыже тудлан ача-авам алмаштеныт. Ачажын колымыж годым Тамаралан 6 ий лийын, а изишак кугу лиймекыже илыш дене аваже чеверласен. Александра Васильевна Букетова 1930-шо ийла тӱҥалтыште Нальчик оласе больницыште колен.
Мариян ешыжлан ятыр нелым чыташыже пернен. Марийже Даниил Кузьмичын кугыжан армийын офицерже да шкежат тудо священникын ӱдыржӧ лиймылан кӧра, 1930 ийыште Кузьминский хуторым раскулачиватлымек, шылын каяшышт да репрессийыш логалме деч лӱдын илашышт логалын. Тунам нунын кум йочашт лийын: Борис (27.09.1926 -26.01.2014), Леонид (17.02.1928 – 04.04.1998) да Людмила ( 1929 – 23.03.1955). Кужу жап ятыр вере орланен коштмек (Можга, Нальчик ола-влак, Прохдадная станице, Кабардино-Балкарийысе Актопрак аул, Чечено-Ингушетийысе Вознесенская станице), еш Грозный олаште илаш тӱҥалеш. Тыште нунын Евгения ӱдырышт шочеш, но скарлатине дене черланен, изинекак кола.
Грозныйыште Мариян марийже казак-влак радамыш пура, тушечынак Кугу Отечественный сарыш кая, сапер-влак бригадыш логалеш. 1942 ий апрельыште Мария «похоронкым» налеш.
Мариялан эше вес трагедийым илен лекташыже пӱрен: 1955 ийыште 26 ияш Людмила ӱдыржӧ шӱм чер дене кола.
Мария эше кужу жап йочасадыште воспитательлан пашам ышта. Поро, шокшо чонан ӱдырамашым шукын йӧратеныт, пагаленыт.
Мария Фёдоровна 1993 ийыште Грозный олаште 88 ияш ош тӱня гыч каен. Священникын ӱдыржӧ пӱтынь орлыкан илышыже мучко православный еҥын сай качествыжым – порылыкым да ӱҥышылыкым – арален коден.
Фёдор Букетовын кокымшо ӱдыржӧ Надежда 1906 ий 19 июльышто шочын. Уржумысо педагогический училищым тунем лекмек, школлаште туныктышылан тыршен. Марийже Варфоломей Васильевич Плотников, Медведево район Нужъялын шочшыжо, агрономлан тыршен. Тудат 1944 ий январьыште фронтышто ӱмыр лугыч лийын. Нуно кум йочам — Ремида, Глеб да Людмила — ыштеныт. Пытартыш ийлажым Надежда Грозный олаште Мария акаж дене йыгыре илен, 1960 ий май тӱҥалтыште 54 ийыш тошкалше Надежда туберкулёз дене черланен колен.
Букетовмытын кумшо ӱдырышт, Фелицата, але Цата Сидыганова, 1909 ий 24 сентябрьыште Токтайбелякыште шочын. Кугурак акаж семынак тудат Уржумышто педагогический училищым тунем лектын. Сар деч ончыч Йошкар-Олаште туныктышылан пашам ыштен. Марийже, Александр Леонтьевич Сидыганов, Кужэҥер район Кугу Чарнур ялыште шочын. Тудо пеш сай агроном лийын. А.Л.Сидыганов Йошкар-Ола гыч сарышке каен да тушеч Йошкар Шӱдыр орден, «За боевые заслуги» медаль дене пӧртылын. Сар годым Фелицата Фёдоровна Медведево район Шапы ялысе школ директор лийын. Туштак школ пелен Владимир (1931), Алевтина (1933), Георгий (1935) да Леонид(1937) шочшыжо-влак дене илен. Неле лийын, еш кылмен шинчен. Шке кумылын Фелицата Фёдоровна Медведево район Цибикнур селасе йочасадыш воспитательлан каен, а вара Люльпаныш куснен. Сар деч вара еш Йошкар-Олаште илаш тӱҥалын.
Фелицата юмылан ӱшаныше православный айдеме лийын. Тудо пеҥгыде койыш-шоктышыжо да виян уш-акылже дене ойыртемалтын. Марий, татар, удмурт, руш йылмым сайын пален. Изирак Тамара шӱжарышт Кавказ гыч нунын дек толмеке, тудым шкешт дене коденыт. Нуно порылыкышт ден шӱм-чон шокшыштым тудлан чаманен огытыл, волгыдо, кумда илыш корныш луктыныт.
Фелицата 2000 ий 30 майыште 90 ияш Йошкар-Олаште колен.
Ачашт деч куснышо педагог талантыштым Фёдор Афанасьевичын кум ӱдыржӧ-влак шуеныт.
Букетовын изирак ӱдыржӧ Тамара Фёдоровна Петрован шке призванийже лийын. Тудо 1917 ий 17 июньышто шочын, I Марий калык погын дене иктаҥаш. Паспортыштыжо шочмо вержым Кужэҥер район Кугорнымбал ялым ончыктымо. Туге гынат архивысе материал-влак вес вере шочмыж нерген ойлат. Архивысе 1916-1917 ийласе ик делаште тунам Фёдор Букетовын Ӱпӧ губернийысе Бирск уезд Никольский волостьысо Старый Яш ялыште туныктышылан пашам ыштымыж нерген возымо. Тудо ялыштак Тамара шочын. Ӱдыр Марий Элысе Шернур, Карлыган, Токтайбеляк школлаште тунемын. Йоча пагытше путырак нелын эртен. Ачаж семынак тудлан Российын ятыр кундемлаштыже лияш пернен. 1935 ийыште Кужэҥер районысо Кугорнымбал шымияш школым тунем лектын. Лишыл еҥже-влак Тамаралан илыш-корным ойырен налашыже полшеныт. Москвасе Рӱдӧ медицине техникумыш (варарак Рӱдӧ фельдшерско-акушерский школ манын лӱмдымӧ) Марий Республик деч изи чотан калыкын еҥже семын тунемаш пураш темленыт. Фелицата Фёдоровнан марийже А.Л.Сидыганов, шкенжын кылже дене пайдаланен, Тамаралан документым ямдылен. Тудлан Кугорнымбал ялыште шочын манын возыман паспортым кучыктеныт. Тыге Тамара Москосо техникумыш тунемаш пура да илышыжым медицине дене кылда.
Т.Ф.Петрова кок йочам ончен-куштен. Игорь эргыже 1944 ий октябрь тылзыште, Елена ӱдыржӧ 1952 ийыште шочыныт. 1959 ий февральыште Тамара Фёдоровна йӧратыме пелашыже, 1-ше ранган гвардий военврач А.В.Петровым йомдарен.
Ф.А.Букетовын Игорь уныкаже В.И.Ульянов (Ленин) лӱмеш Ленинградысе электротехнический институтын электронный технике факультетшым сайын тунем пытарен. 1979 ийыште электронный оптике дене физико-математический науко кандидат ученый степеньлан кандидатский диссертацийым пеш сайын арален. 1993 ий мучаште, науко сферыште кризислан кӧра Израильышке каяшыже пернен. Кызыт йӧратыме пашажым ышта. И.А.Петровын 50 наре патентше уло да научный журналлаште, научный конференций-влакын пашалаштышт 50 утла статьяже савыкталтын.
Ф.А.Букетовын Елена уныкаже 1976 ийыште 1-ше Ленинградский медицине институтым тунем лектын. Кӱшыл образованийым налмек, распределений почеш кум ий Ленинградысе вашкеполышышто пашам ыштен, вара ӱмыржӧ мучко КГБ-ФСБ-н станционарыштыже терапевтлан тыршен.
Тыгайрак марий просветитель, туныктышо, педагог да духовный наставник, I Марий калык погынын делегатше, марий мландын чапланыше эргыже Фёдор Букетовын шочшыжо-влакын кӱчыкын палемден кодымо илыш корнышт. Тудо кугешнаш йӧрышӧ ӱдыржӧ-влакым ончен-куштен. Кызыт Букетовмытын тукым-вож пушеҥгышт Йошкар-Олаште, Санкт-Петербургышто, Хабаровскышто, Томскыште, Украиныште да Российысе тулеч моло олалаште, эсогыл вес эллалштат пелед кушкеш.
Но радамынак эше икана Тамара Федоровна Петрован илыш корныжым вес шуматкече номерыште шергалына. Тидлан амалжат уло. Кугу Отечественный сарын ветеранже таче 100 ийым тема.
О.Сергеев,
Е.Петрова.
Йошкар-Ола- Санкт-Петербург.
