Марий Эл Республиклан – 100 ий. Тиде кугу датым кундемыштына веле огыл, тудын деч ӧрыдыжтӧ илыше-влакат чон вургыж, куанен вученыт. Тидыжым элнан тӱрлӧ регионжо гыч пурышо саламлымаш-влак пеҥгыдемдат.
А нунышт РФ юстиций министр Константин Чуйченко, Россий президентын Юл кундем федерал округышто полномочный представительже Игорь Комаров, Нижегородский областьын губернаторжо Глеб Никитин, Татарстанын Президентше Рустам Минниханов, Башкортостаным вуйлатыше Радий Хабиров, Пенза областьын губернаторжо Иван Белозерцев, Свердловск областьын губернаторжо Евгений Куйвашев, Кузбассын губернаторжо Сергей Цивилев деч лийыныт.
Марий автономный область ышталтме гыч таче кече марте кундемна вияҥын, сылнештын. Марий Элна мотор да чоным куандарыше пӱртӱсшӧ, поро кумылан да пашам йӧратыше, акрет йӱла ден тӱвырам, йылмым арален кодышо да тудым вияҥдыше калыкше дене ойыртемалтеш. Кундемыштына тӱрлӧ калыкын шочшыжо ила, кажныже талантан, кугу вий-куатан, ме чылан пырля ваш келшен, сӧрасен илена.
Марий Эллан 100 да Калыкын чак чумырген шогымо кечыжлан пӧлеклалтше пайрем Йошкар-Олаште 4 ноябрьыште эртен.
Республикнан кугу юбилейже вашеш «Марий Эллан – 100 ий» маркым ямдыленыт. Тудым гаситлыме мероприятий Г.Константинов лӱмеш академический руш драме театрыште лийын. Тушко регион вуйлатыше Александр Евстифеев миен, маркыш печатьым шынден. Тудын икымше экземпляржым А.Евстифеев Т.Евсеев лӱмеш национальный тоштерлан пӧлеклен. Тидыже регионын кужу корным эртымыжым да у курымыштат кугу кӱкшытыш шуаш ӱшаным ышта.
Театрыште республик вуйлатыше Т.Евсеев лӱмеш национальный тоштерын фондшо гыч чумырымо «Марий мланде – Российын моторлыкшо» выставкым ончен савырнен.
Кечывал лишан пайремын торжественный ужашыже Э.Сапаев лӱмеш опер да балет театрыште эртен.
Театрын фойешкыже логалмекак пайрем шӱлыш озаланен. Марий кундемнан илышыжым, эртен толмо корныжым архивысе тӱрлӧ документ, книга гоч ужын кертме.
Эн ончычак республик вуйлатыше Александр Евстифеев чылаштым Марий Эллан 100 ий темме да Калыкын чак чумырген шогымо кечыж дене саламлыш да Россий Президент Владимир Путинын саламлымашан серышыжым лудын пуыш.
Регион вуйлатыше палемден, тӱрлӧ калык дене келшен илымым кугыжанышын ик эн тӱҥ задачыжлан шотлыман. Лач тидыже мемнан республикыште моткоч сайын шукталтеш.
«Элыштына тӱрлӧ национальностян калык ила да кажныже тушто шкешотан. Но тӱҥжӧ нуно эртыше да кызытсе пагытшым, ончыкылыкшым ик семын ончат, кугыжанышым пеҥгыдемден толшаш верч улыт. Наций да конфессий кокласе келшымаш, поро пошкудо кыл да икоян улмаш – Марий Элыште илыше-влакын ойыртемалтше тӱсышт», — палемден Александр Евстифеев.
Республик вуйлатыше каласен, Марий кундем нерген икымше гана X курымыштак ойленыт, но посна кумдык семын 1920 ийыште палемдалтын: 4 ноябрьыште Чумыр Россий рӱдӧ исполнительный комитетын да Калык комиссар-влак советын «Марий калыкын автономийжым ыштыме нерген» пунчалышкышт кидым пыштыме. Тиде документ Марий Элын вияҥме кужу корныжлан тӱҥалтышым ыштен.
Марий ССР 1941 ийлан шуко ыштен, но Кугу Отечественный сарын икымше кечыж гычак илыш палынак вашталтын.
«Промышленный предприятий-влак военный продукцийым ямдылымашке кусненыт. Неле, йӧсӧ лийын гынат, ӱдырамаш, шоҥго пӧръеҥ, йоча-влак армийлан да тыллан кӱлешым чыла колтеныт. Мемнан республик гыч элнам аралаш 130 тӱжем еҥ шогалын. Пелыже утла сӧй пасу гыч пӧртылын огыл», — шарналтен регион вуйлатыше.
Патриотизм шӱлышан улмылан, калыкын пашам йӧратымыжлан кӧра сар деч вара экономикым уэш йол ӱмбак шогалтен кертме да таче Марий Эл – вияҥше да тӱрлӧ шӧрыныштӧ сай паша лектышым ончыктышо регион. Тидлан Россий Президентын темлыме национальный проектше-влак йӧным ыштат.
Регион вуйлатыше проект, федеральный программе да ялозанлыкыште шумо сеҥымаш-влак нергенат радамын каласкален.
А.Евстифеев палемден, регионысо правительствын кучемын федерал органже-влак дене пеҥгыде кылым кучымыжлан кӧра пытартыш ийлаште кугу проектлашке ушнен кертме. Республикын сеҥымашыжым РФ Федеральный Погынымашын Федеральный Советшын председательже Валентина Матвиенко палемден.
Марий Эл вуйлатыше ешарен, 2019 ий августышто регионыш федеральный 14 министерстве ден ведомство гыч делегаций толын каен. Тунам республикым 2020-2024 ийлаште социально-экономически вияҥдыме нерген посна программым ямдыленыт.
«30 сентябрьыште Марий Элыш паша визит дене премьер-министр толын коштын. Тунам тудо республикым социал да экономике могырым вияҥдыме посна программым шуктымашке виктаралтше икмыняр федерал министерствылан кӱштымашым каласен. Тиддеч посна 30 октябрьыште премьер-министр федеральный бюджет гыч 700 миллион теҥгем Калык-влакын келшымаш пӧртыштым чоҥаш субсидийым ойырымо нерген кӱштымашке кидшым пыштен. А тидыже республикнан лӱмгечыжлан моткоч кугу пӧлек», — ешарен Александр Евстифеев.
Марий Эл вуйлатыше республикыштына илыше да тӱрлӧ вере пашам ыштыше, тыгак ветеран-влаклан кугу кӱкшытыш шумым палемден.
«Тиде мемнан, чыланнан, сеҥымашна, кажныже кундемнам вияҥдымашке надырым пыштенда. Марий Элын шӱдымшӧ идалыкше – тиде вияҥме у йыжыҥлан тӱҥалтыш да чылаланна у кумылаҥдаш. Регионым ончылно кугу паша вуча. Ӱшанем, ме пырля шукырак ыштен кертына, молан манаш гын икоян улмаште – вий да сеҥымашын негызше», — палемден А.Евстифеев да Калык-влакын чак чумырген шогымо кечыже да кум гана орден дене палемдалтше Марий Элын шӱдымшӧ идалыкше дене чылам саламлен, пеҥгыде тазалыкым, волгыдо у шӱлышым да Шочмо кундемна ден элнан сай илышышт верч сеҥымашке шуаш тыланен.
Тиддеч вара Е.Евстифеев икмыняр еҥым кӱкшӧ награде дене палемден.
Пайрем касыште Перинатальный рӱдерын отделений вуйлатыше Светлана Шептунова «Российын сулло врачше» лӱм дене палемдалте, а Шернур лесничествын чодыра дене пайдаланыме шотышто инженерже Евгений Софронов «Российын сулло лесоводшо» лӱмым нале. Республикысе противотуберкулезный диспансерын тӱҥ медсестраже Полина Волкова «Россий здравохраненийын сулло пашаеҥже», Иймаш дене Олимпийский резерв-влак спорт школын директоржо Людмила Ушакова «Россий физический культурын сулло пашаеҥже» лӱм дене палемдалтыныт. Тыгак Лилия Тарасова «Российын сулло туныктышыжо» лӱмым налын.
Россий Президентын Почетан грамотшым Йошкар-Оласе эмлымверын тӱҥ врачше Лариса Бендерлан, Таумутшым Йошкар-Оласе 1-ше №-ан поликлиникын врачше Ирина Заленко (снимкыште) ден Козьмодемьянск оласе лицейын туныктышыжо Светлана Маринкиналан кучыктеныт.
Марий Эл Верховный Судын председательже Александр Давыдов «За заслуги перед Марий Эл» II степенян орден дене палемдалтын. Тиддеч посна Йошкар-оласе художественный училищын преподавательже Владимир Курочкин, Марий Элысе Рӱдӧ сайлымаш комиссийын председательже Ирина Татаринова «За заслуги перед Марий Эл» орденын медальже дене наградитлалтыныт.
Варажым пайрем концерт кумылым нӧлтен. Тудым эсогыл вияш эфир дене телевизор але соцсетьыште ончаш йӧн лийын. Артист-влак муро ден куштымашыштым Шочмо кундемлан да республикысе калыклан пӧлекленыт.
Вучымо пайрем кечына эртыш. Тӱня мучко коронавирус огеш шарле гын, мутат уке, республикнан 100 ияш лӱмгечыжлан пӧлеклалтше пайрем эшеат виян да тӱвыргын эрта ыле. Тек Марий Элна эшеат тӱзлана да тудын лӱмжӧ эшеат чаплана!
Марий Эл вуйлатышын организаций да аналитике
виктемжын уверже негызеш А.БАЙКОВА ямдылен
