Мӱкшым ончымо пашалан еҥ-влак утларакше ача-аваштым але коча-коваштым эскерен кумылаҥыт.
Теве Советский район Кораксола ял гыч Валерий Кузьмин денат лач тыгак лийын.
— Эн ончыч тиде пашам кочам тӱҥалын. Вара ачам шуен. Тудын деч мылам кум омарта мӱкш кодын. Пелашемын кочажат мӱкшым ончен, — Йӧшкар-Олаште Мӱй спаслан пӧлеклалтше ярмиҥгаште палыме лиймекына, каласкалаш тӱҥале Валерий Васильевич.
Мо оҥайже, ешаҥмекышт, 1987 ийыште ватыж ден коктын тиде пашам ворандараш шонен пыштенат. Тиде жаплан самырык пӧръеҥ армий гычат пӧртылын шуктен да верысе колхозышто шоферлан ыштен гынат, икмыняр ий гыч мӱкш ончымо паша шотышто шинчымашыжым келгемдаш кумылжо лектын да Балашиха олаште Российысе заочный образований аграрный университетыш тунемаш пурен. Тушто налме специальностьшат тыгак маналтын: «мӱкш ончышо». Тылеч вара Кузьминмыт шке озанлыкыштышт ты пашам ындыжым эшеат моштен ворандараш тӱҥалыныт. Шинчымаш ситыше уло гын, сомылжат куштылгынрак шукталтын, оычни.
Арам огыл кызыт Валерий Васильевичын шкенжын кресаньык-фермер озанлыкшат уло.
— Тудым мый 2014 ийыште почынам. Вес ийынжак «Тӱҥалше фермер» конкурсыш ушненам. Тидлан «Разведение средне-русской породы пчёл» бизнес-планым ямдыленам да тудын дене грантым, ик миллионат 300 тӱжем утла теҥге оксам, сеҥен налынам, — палдарыш пӧръеҥ.
Кузьминмыт интернетыште шке мӱкш отарышт нерген посна сайтым ыштеныт. Сандене пашашт нерген кӧ мом пален налнеже гын, чыла рашемден кертеш. Мыят кодшо кечылаште пурен, ончал лектым. Чынак, чыла уло. Фотографийым веле огыл (тиде статьялан снимкымат тушечак налынна – авт.), эсогыл видеомат вераҥдат. Теве сентябрь тӱҥалтыште, мутлан, мӱйым тулаш да тудын качествыжым эшеат саемдаш манын, тений Канадысе технологий дене пайдаланаш тӱҥалмышт нерген палдареныт. Коеш: нуно ты пашаште жап дене тӧр кайынешт, йӧршынат почеш ынешт код!
Ойыралтше грант окса дене Кузьминмыт тунам мӱкшым да мӱкш омартам налыныт. Омартажым Казань гыч коденыт гын, мӱкшлан Башкирийыш шумеш, Пчеловодство научно-шымлыше институтыш, миеныт да 100 омарта средне-русский породо мӱкшым лӱмынак налын конденыт. Тыге кызыт нунын 230 утла мӱкш ешышт уло.
— Тиде породым шукыштын налмышт шуын, но мемнан республикыште ужалаш ситышыже иктынат лийын огыл. Тудо такше аборигенный манме породылан шотлалтеш. Нуно телым сайын эртарат, йӱштым чытат, огыт черлане. Но изишак осалрак улыт, — шыргыжал палемдыш пӧръеҥ. — Кӧ гынат тидым ыштышаш шонен, тиде пашам ме шукташ тӱҥалаш лийынна. Кызыт ынде уло Марий Эллан нуным ончен куштышо да шарыше ме икымше озанлык улына. Озанлыкнам племенной манашат лиеш, но тидлан келшен толшо документшым эше ямдылен шуктен огынал, сандене официально тыге каласенже огына керт.
Тиде породо мӱкшыштым нуно але марте Киров, Ульяновск областьлашке ужаленыт. Вес ийлан налшышт кызытак уло. Эсогыл — Новосибирск гыч!
Валерий Васильевичын умбакыже каласкалымыже мылам эшеат оҥайын чучо:
— Ме мӱкшым шошым луктына да вигак чодырашке, вӱд да арама воктеке, наҥгаена, молан манаш гын арама эн ончыч пеледалтеш. Вара ваштар деке кусарена. А писте пеледалташ тӱҥалмеке, пистерыш наҥгаена.
— Но тендан омартадаже моткочак шукыс! – тиде вет мыняр шогылташ кӱлмым ушыштем писын гына «сӱретлымекем», ӧрынак кайышым.
— Шуко. Машинашке шындылаш, вара волтеден вераҥдылаш, чынак, шагал огыл жап кая. Мӱкш дене мӱкш гаяк йӱдшӧ-кечыже манме гай тыршаш кӱлеш. Но тиде пашажым нигӧ огеш уж, — мане пӧръеҥ.
Валерий Васильевичын кугурак Саша эргыжат ачажын корныжым тошка – тудат мӱкшым онча. Туге гынат, йӧра, пашажым пырляк шуктат.
— Шкеже ешыж дене Советский поселкышто ила гынат, Шӱльыдӱр ялыште пӧртым налын. Мӱйымат ынде туштак тулат. Мӱй кӱзымӧ цехымат туштак вераҥденна. Эргынат шке фермер-кресаньык озанлыкшым почаш шона. Грантым налаш документым чумырашат кумылжо уло. А мый, аваже кунар кертына, полшаш тыршена, — каласыш ачаже.
Пытартыш жапыште Кузьминмыт мӱкшым эре ешарен толыныт. Кок ий веле мыняр уло, тунар денак серлагат.
— Но мыняр улшыжат тендан – ятыр. Погымо мӱйжым кушко ужаледа? Кодшыж дене мом ыштеда? – рашемдаш кумылем лекте.
— Кумло кум ий жапыште ынде мемнан деч эреак налше-влакнат улыт. Сандене але марте ужалышаш мӱй ик ганат кодын огыл. Эре налын пытареныт, — вашештыш пӧръеҥ. А вара ешарыш: — Тений кеҥеж тӱҥ шотышто мотор игече дене куандарыш. Но июнь мучаште покшым возын ыле. Тиде амаллан кӧра писте пеледыш мыняр-гынат кылмен йоген. Тунам чон чон олмышто лийын огыл, вет мӱй погаш жап шуын, а тудым мӱкш-шамыч огыт пого. Йӧра, вараже кандаш кече пеледме жапыштыже поген шуктеныт. Кажне омарта гыч 6-8 килограмм наре дене лектын.
— А те вет эше пергам, шыркам шагал огыл ужаледа.
— Туге. Нуно организмлан моткочак пайдале улыт. Аптекыште налме поливитамин деч тушто пайдале вещества, витамин, тӱрлӧ микро- ден макроэлемент ятырлан шукырак. Сандене тидым палышыже да умылышыжо
нунымак налаш тыршат. Эрдене ик изи совлам шыркам подылат гын, кечыгутлан организмым витамин дене пойдарет, — палдарыш мӱкшызӧ.
Мутланымашым иктешлыме семын, тудо тыге каласыш:
— Тӱҥжӧ кумыл ден чытыш лийшаш. Вет ме, мӱкшызӧ-шамыч, кеҥежын ик изи кӱчык пагытшылан верчын, ик тылзе наре жапыште мӱйым налшашлан, идалык мучко пашам ыштена. Мӱйым шукырак кӱзаш манын, мӱкш ешым сайын, чылажымат шотыш налын, грамотно ямдылыман. «Пашаче» мӱкш «аза» деч шукырак лийже. Тунам лектышат куандара.
Кузьминмыт чыла тидым, мутат уке, шотыш налыт. Санденак мӱйым шукак кӱзат. Арам огыл тунам, 14 августышто Йошкар-Олашет эртыше ярмиҥгаште Валерий Васильевич шкетын веле огыл, а Саша эргыжын ватыже — Таня шешкыж – коктын кок палаткыште мӱйым ужаленыт. А пелашыже ты жапыштак эсогыл Москваште еҥ-влаклан мӱйым темлен. 11 гыч 17 август марте тушто Марий Элын региональный ялозанлык ярмиҥгаже эртен да республикысе Ялозанлык да продовольствий министерстве Кузьминмыт ешланат тушко ушнаш темлен. Такшым тиде еш шке сатужым Москвашке тений икымше гана огыл намиен. Ӱмаштат республикысе ты министерствынак ӱжмыж почеш лийыныт.
А тиде, очыни, кугу чап. Вет Российын рӱдӧ олашкыже Марий Эл лӱм дене каяш чылт чыла мӱкшызыланак огыт темле. Сандене Кузьминмыт ешлан ончыкыжымат тыгаяк ваш келшен илыше еш лийын кодаш, кеч-могай сомылымат ваш эҥертен, икте-весылан полшен ышташ да сулымо чапым тыгак кӱшнӧ кучаш тыланена!
Любовь КАМАЛЕТДИНОВА
Фотом соцкыл гыч налме
