Ким Васин лӱмеш Шернур рӱдераҥдыме библиотеке пелен Шернур посёлкысо тунемше-влакын волонтёр группышт пашам ышта. Тудо шке омсажым июль тылзыште почын. Лач тиде жапыште библиотекарь-влакын Марий Эл Республикым вуйлатыше Александр Евстифеевын шке кумылын полышым пуымаште увертарыме конкурсыш колтымо да «Посна полыш кӱлман граждан-влак дене порок умыл пашам ыштыме» номинацийыште «ЗаДело» проектыштым сайлан шотленыт да 14 ияш йотке ийготан икшыве-влакым тӱшка паша дене авалташ оксам ойыреныт.
Волонтёр радамыш кеҥеж канышыштым пайдалын эртараш кумылан латкок ӱдыр-рвезе ушнен. Южгунамже латкандашынат толыт, проектын озашт иктымат мӧҥгеш огыт колто, чылаштлан сомылым муыт. Теве, мутлан, книгам, тӱрлӧ журналым лудаш да ончалаш йӧратыше илалшырак еҥ-влак коронавируслан кӧра библиотекыш толын огыт керт. Тыгайыштлан, нунын йыҥгыртен йодмышт почеш, волонтёр-влакет мо кӱлешым пачер омсашт мартеак намиен пуат, лудмекышт, угыч книгагудыш кондат. Тыгак изирак йоча-влакын тӱшкан модмо верыштым йытыраят, арулыкым эскерат. Кукнур гыч марий Йӱштӧ Кугызан ӱжмыжланат тореш лийын огытыл: кочайын илемже йыр печым печыме, пестем ыштыме деч вара кодшо шанчашым, куштырам поген налаш полшеныт, телым угыч толаш кумылаҥыныт. А теве тунемме ий тӱҥалме деч ончыч, иктыш чумырген, Памашъял кӱ карьерыш да пошкудо Киров областьыш кугезе марий талешкына Чумбылатын илыме верышке поход дене миен коштмышт волонтёр-влаклан эрелан шарнашышт кодеш.
Чумбылатын вер-шӧрышкыжӧ «ЗаДело» проектыш ушнышо-влак — библиотекарь, Шернурысо йоча усталык пӧртын пашаеҥышт да тора корныш лекташ лӱддымӧ шым волонтёр ӱдыр-рвезе — 29 августышто, Пӱкш Спас кечын, кок микроавтобус дене (иктышкыже Лемде вӱд дене волаш 2 катамараным да походлан кӱлшӧ моло ӱзгарым вераҥдыме) тарваненыт. Корно лишылжак огыл – Марий Элнан йӱдвел чекше марте 60 уштыш да тушечын Чумбылат курык марте 35 уштыш. Корно кужытым шижаш огыл манын, кугурак-влак самырык йолташыштым эртен кудалме ял, илем-влакын историйышт дене палдареныт. Тыге шагат утларак жап шижде эртыш. Чумбулат кӱ карьерым пурла велым йыр савырнен кудалын, куэран кожла корно дене Лемде эҥерын ший вӱдан серже воктек ош автобусна дене лыжге миен шогална. Ончылнына каласен мошташ йӧрышӧ мутым муын кертдыме сӧрал вер-шӧр: ладыра арама серан, вӱд пеледыш лышташ дене тӱрлемалтше Лемде (ожно годым Немдам тыге лӱмденыт) тораште верланыше кожладӱреш йылге йолгалт йомеш, ваштарешна вес серже тугай кӱкшӧ курыкан – кандыра деч посна кӱзен кертшашлат ок туч, а эн тура ош курык саҥгаштыже торашке-торашке, шемалгын ойыртемалтын, марий тамга волгалт шинча. Тудо тышке толшо кажне марий еҥын чоныштыжо кугешнымашым луктеш, шонем. Шернур самырык волонтёрна-влак тышке икымше гана толыныт, садлан ӧрмалген куанымыштлан мучаш уке.
Но мемнан гидна, Шернур йоча усталык пӧртын туризм дене методистше Николай Валентинович Афанасьев, сӧраллык дене утыжым юватылаш жапым ыш пу. Катамаран-влакым шудышко шарен пыштен, ӱдыр-эрге-влаклан телефонысо музыкыштым почаш темлыш да, шинчажым пӱалын, «дискотекыш» ӱжӧ. Ой, самырык тукымет куаныш! А ме, кугурак-влакет, нимом умылен огына керт: пареҥгымат жаркойлан эрыктыман, вӱдымат чайлан кондыман, котелок ден вес атыламат шӱалтыман – тынар паша, могай дискотеке лийын кертеш? Ик-кок минут гыч гына умылышна: опытан туристет волонтёр-шамычлан йолнасосым кучыктыш да катамаран баллоныш, тудым эше «банан» малдалыт, южым тулаш шогалтыш. Вот тыланет и дискотеке! Кузе моштет, туге кадыргыл, но 6 «бананым» пуэн оварте! Ме, воштылтышнам ончыкташ огыл манын, кумыкырак лийын, кечывал кочкышлан мо кӱлешым ямдылаш тӱҥална. Кокла гычак молодежьым ончал колтена. Нунет наставникышт Николай Валентинович да тудын коллегыже Марий Турек гыч Дмитрий Николаевич дене пырля овартыме «банан-влак» ӱмбак пу вара-шамыч гыч оратам пидын кылдыштыт, «диагональже икгай тӧр лийшаш, математикым шарналтыза-ян, кандыра кылдыш ынже рудалт, теве тыге кылдыман» умылтарыме гыч шокта йӱкышт.
…Кок катамаран ямде, подышто пареҥге, ведраште чай шолталтыт. Николай Афанасьев, чылаштлан вӱдаралтыш жилетым чиктен, шкем кузе кучаш кӱлмӧ нерген инструктажым эртарыш, вара кок группылан шеле. Шеф-поварлан Шернур гыч художник Владимир Ивановым коден (шке келшыш, тыште ик гана веле огыл лийын), катамараныш шинчын, пуш кольмо дене шӱкалаш тунемашлан Немде вӱдышто кок йырым ыштен, эҥерын пурла серышкыже вончышна да иктаж 5 пачашан пӧрт гай кӱкшӧ курыкыш, тудым «Скальный комплекс «Камень» маныт, пушеҥге вожлам кучен-кучен, йожекыракын кӱзаш пижна. Лач тиде курык серыште марий тамгам вераҥдыме. Археолог-влакын ойлымышт гыч, 250 миллион ий ончыч тыште курык огыл, а Казанский теҥыз шарлен киен. Вӱдйымал йогын риф-влакым мушкын. Теҥыз пытен, риф-влак курык семын кодыныт. Южышт йӱр да мардеж чот лупшымо дене верын-верын шуленыт, кӱкшака курыкын шкет шогышо оролышкыжо савырненыт. Ик тыгай кӱ великанжым кызыт Часовой маныт. Ты курыкышто турист да скалолаз-влак тренировкым эртарат. Мемнан гидна Николай Афанасьев, кандыра дене кылдалтын, эн тураж гыч эҥыремышла куштылгын волыш. Кӱ курык вуй гыч Лемде эҥерын шола вел вер-шӧржӧ иктаж 3 уштыш тораш кидкопаштыла коеш: лыкын-лукын кадыргалын йогышо ший вӱдшӧ, кандалген шогышо кожлаже, шем пырчан ош тувыржым ужар шовычшо дене леведалше куэрже, ӱлнӧ эҥер серыште куткыла гына койшо колызыжо… Яндар южшым оҥ тич шӱлалтетат, йомакыш логалме гай веле чучеш. Тышке толын коштшо-влак «энергетикыжак весе» манын, арам огыл ойлат.
Курыкым километр наре йыр савырнен, кожла корно дене вӱд сер деке олыкыш волена. Я ик вере, я вес вере пӱкшерме одарланен кушкеш. Саскажат ятырак, Пӱкш Спас кечын кузе тамлен от ончо, кӱсенышкат изишак пыштышна. Шуанвондо алан-влакат шӱшерым чиен шогалыныт, лӧзыра чевер кичкышт, кочкын ончышна, моткоч яндар улыт. Йоча усталык пӧртын экологшо Екатерина Березина шудо, кушкыл-влак нерген каласкалыш, молан йӧрымыштым палдарыш. Часовой манме кӱ йымалан икмыняр фотом ыштен, «пушышкына» шинчын, стартым налме верышкына вончышна. Шылан пареҥге жаркойым, шудо чайым тамлымек, почешна чылажымат чаткан поген налын эрыктышна.
Ындыжым мемнам вӱд поход вуча. Пижме эҥер велыш Долбилово ял марте 7 километрым вӱд дене волышаш улына. Кӧ вӱдвалне коштын, тудо гына эҥерын нимучашдыме сӧрал вийжым шижын да умылен мошта, шонем. А волонтёр икшывына-влакын шинчашт йӱла веле: кок велне Лемдын кумда я аҥысыр, келге я куакш вӱдйогынжо, кидыштышт пуш (чынжым гын катамаран) кольмо, шийголжат модеш, ирлудыжат чоҥештылеш, чарлаҥгыжат ик йол дене шога, сер воктен кишкыжат ийын кая… Но утыжым вуйым пӧрдыктылаш огеш лий: кольмо дене шӱкалаш мондет — катамаранет вес велыш савырна але кашкынышке пижын шинчеш, вӱдвалне чылан ик еҥ гай лийман. Ик шӱлыш лийже манын, икмыняр мурымат йоҥгалтарышна. Катамаранна-влак, икте-весым ончылтен, вӱдоҥым шелын, ончыко чымат…
Кок километр наре волымек, «капитанна-влак» кок «корабльжымат» пурла сер гыч Лемдыш йоген пурышо изирак памашшинча воктен шогалтышт. Памашшинчан курыквалныже — Чумбылат талешкыланна пелештыме вер. Ший оксам вӱдыш пыштен, кидна-чурийнам шӱалтен, кадыргыл-кудыргыл шуйнышо йолгорно дене Чумбылатын кӱйжӧ деке кӱзышна. Тыштат кӱ курыкышто марий тамганам вераҥдыме. Тудын воктен, кидна дене эҥертен, ик тат шып шогышна. Ӱдыр-эргына-влакым калыкнан историйышкыже «пуртен лукна». Вара икмыняр фотом ыштышна да, шыпак курык йымак волен, «вӱд имньышкына» шинчын, ончыко ийна. Шеҥгелнына шем пыл оварга, кӱдырчӧ йӱкат шокта. Кугезе онна деч йӱржым ӧрдыжкырак поктыл колташат йодна, но, пӧрдын-пӧрдын, корно мучаште садак авырыш, сайынак веле нӧртыш, йӧра кеч йӱр деч вара игечыже ыш йӱкшемде.
Перекат деч вара кашкырак верыште катамараннам изишак шӱкалашат логале. Вӱдумдыр-влакын илыме да тамлын огыл ӱпшалтше отроштым эртымек, Долбилово ял йымалсе Ший памаш-влак (Серебряные родники) деке миен шуна. Тыште походнан причалже. Шыве-шыве йӱр воштак чыла арвернам да катамараннам курык вуйышто верланыше ял тӱрыштӧ вучышо автобусна-влак деке кӱзыктышна. Пуйто чылала тучеш, но волонтёрна-влаклан эше ик поро пашам шуктыман: Долбилово ял калыклан лудашышт Шернур библиотеке гыч кондымо книга-влакым кучыктыман. Ялже кугу гынат, библиотекышт уке улмаш, садлан, тӱр пӧртыш тӱкалтен, озаватым лекташ йодна. Шемалгырак чурий-вылышан сӧрал ӱдырамаш лекте, ваш палыме лиймек, йӧршын ӧрыктарыш: Нина шочынжо Шернур район гычак, ынде 27 ий тыште ила, пелашыже Чумбылат кӱ карьерыште пашам ышта. «Пареҥгым, пакча саскам поген налмек, Киров ола воктек илаш каена, пӧртымат налынна. Тыште ни школ, ни шотан кевыт, ни паша вер уке», — шӱлыкан йӱкын палдарыш Нина. – «А книга пӧлекдам ик озан шке кевытышкыже намиен пуэм, тудын турист-влакым вашлийме унагудыжат, изирак тоштер пӧлемжат уло, ял калыкат тушко коштеш, ваш-ваш пуэден лудаш тӱҥалыт. Тау толмыланда, тау пӧлекланда. Шочмо веремлан мый дечем саламым ойлыза».
Чонлан лишыл мӱндыр Чумбылат кундем дене вуйым савен чеверласен, мӧҥгӧ вел корныш тарванышна. 7 шагат эрдене лектын каен, 7 шагат кастене Шернур посёлкышкына толын пурышна.
Наталья Яндулова,
Шернур посёлко.
