«Культур» нацпроект полшымо дене республикысе ятыр культур учрежденийыште олмыктымо пашам ыштыме, тусо материально-технический базым уэмдыме. Теве, мутлан, Оршанке районысо Кугунур ялыштат кок пачашан тӱвыра полат вашке шке омсажым почеш. Тудым уэмден олмыкташат «Культур» нацпроектын «Тӱвыра алан» проектше почеш ойырымо шийвундо полшен.
Чия пушат шижалтеш
Кугунур ялыште тӱвыра пӧрт – верысе калыкын ик эн йӧратыме верже, сандене у тӱсым налше оралтым ужмеке, изижге-кугужге йывырта.
Кодшо арняште тушко миен коштмо годым тӱвыра пӧрт вуйлатыше Жанна Владимировна Смирнова порын вашлие да уло кумылын ончыктен кошто.
– Икымше пачаште ял шотан илем администраций, библиотеке, полиций, шуко функциян рӱдер, ветеринар участке, почто пашам ышташ тӱҥалыт, тыгак хореографий зал лиеш, — палдара Ж.Смирнова. – А кокымшо пачашаште — ончаш толшо-влакын залышт. Тушто шӱдӧ еҥлан верым келыштарыме. Залыште кӱлеш годым пӱкен-влакым кораҥден, тӱрлӧ занятийым, вашлиймашым але иктаж пайремым эртарен кертыт, сандене тудым трансформер маныт. Тыгак ты пачашыште костюмерный, тӱрлӧ кружок-влакым эртараш пӧлем-шамыч улыт.
«Культур» нацпроект почеш палемдыме окса дене тӱвыра пӧртын леведышыжым вашталтеныт, кӱварым шареныт, пырдыжым штукатуритленыт, чиялтеныт, тувырашым уэмденыт, электровоштырым, пластик окнам, тӱжвач пурымо омсам вашталтеныт да молат. Икманаш, толшо-влаклан моторын койжо да коллектив-шамычлан мастарлыкым шуараш, ончыкташ чыла йӧн лийже манын, чот тыршашышт логалын.
— А кызыт кодшо тӱрлӧ кырча-марча пашам ыштена. Мутлан, залыш пӱкен-влакым вераҥдена, кӱварыште плинтусым шотыш кондена, — ешарыш вуйлатыше. – Оралте йыр кумдыкым эрыктена, кӱлеш верыш тыгыде кӱм шарена.
Йочаланат, кугуланат
Ж.Смирнова тӱвыра аланыште 2004 ий гыч пашам ышта. Латкуд ий тудо верысе культур пӧртым вуйлатен. А вара, тӱрлӧ амаллан кӧра паша гыч каен да икмыняр жап Йошкар-Оласе ик пекарньыште пашам ыштен. Но йочаж годсекак мураш, кушташ кумылан ӱдырамаш чон йодмо пашашкыже пӧртылын да художественный вуйлатыше сомылым шукташ тӱҥалын, а ӱмаште вуйлатыме пашам ӱшаненыт.
Кугунур тӱвыра пӧрт пелен «Шонанпыл» образцовый фольклор ден «Какшан сем» ансамбль-влак пашам ыштат. Икымшышкыже йоча-влак, а кокымшышкыжо кокла ийготан ден илалшырак-шамыч коштыт.
«Шонанпыл» 1989 ий годсек калыкым куандара. Тудым икымше кече гычак марий тӱвырам, сымыктышым йӧратыше, чолга ӱдырамаш Лариса Акулова вуйлата.
Коллективыште йоча-влак шкетынат, дуэт, ансамбль денат мураш, гармоньым шокташ, тӱмырым пералташ мастар улыт. Ансамбльын лӱмжӧ республикыште веле огыл, Российыштат, йот эллаштат чапланен. Мураш, кушташ йӧратыше марий ӱдыр-рвезе-влак кеч-могай конкурсыш, фестивальыш ушнат гынат, эреак сеҥымаш дене пӧртылыт.
«Какшан сем» ансамбльым Жанна Смирнова шкежак вуйлата. Ты коллективынат лӱмжӧ шукыштлан палыме лийын шуктен.
— 2018 ийыште Эстонийыште эртаралтше фестивальыш миенна. Лу кече Кихну отрошто иленна, — шыргыжалын, тусо пиалан пагытыш пӧртылеш Жанна Владимировна. — Родо-тукым мландыште мемнам моткоч шокшын вашлийыныт. Фестивальыш чумыргышо тӱрлӧ коллектив дене палыме лийынна, нуным марла кушташ туныктенна. Мордовийыш миен коштмат кужу жаплан кодеш. Ансамбльнам жюри кӱшыл степенян лауреат лӱм дене палемден.
Костюмым ансамбльын кажне участникше шкеже онча, тӧрла, тиддеч посна мастар еҥ-влак декат йодмаш дене лектыт.
– Сценылык вургемым эреак уэмден шогена, — манеш вуйлатыше.
Тӱвыра пӧртыштӧ тыгак «Гармошечки», «Ложкари» коллектив, аэробике, ритмике кружок-влак улыт. Тушкат йоча-влак уло кумылын коштыт да мастарлыкым тӱрлӧ конкурсышто ончыктат.
Чыла гаяк ялыште ик сӱрет палдырна: самырык-влак олаш тунемаш каят, а шинчымашым налмеке, шочмо кундемышкышт пашам ышташ огыт пӧртыл. Кугунур велнат тыгак. Тидын шотышто Жанна Владимировна тыгерак ойлыш:
– Самырык-влак тӱвыра пӧртыш огыт кошт, сандене дискотекымат кызытеш огына эртаре. А теве «Марий касыш» але иктаж концертыш, пайремыш илалшырак-влак погынат. Тӱвыра пӧртышкат пашам ышташ толаш кумылан еҥ уке, сандене мыланна художественный вуйлатыше кӱлеш.
Коронавирус инфекций шарлымылан кӧра мӧҥгыштӧ шинчаш кӱлмӧ режимыште кужу жап лийме гынат, Кугунур культур пӧрт пеленысе ансамбль-влакын участникышт яра шинчен огытыл, икмыняр у мурым тунемыныт. Муро-влак Кугу Отечественный сарыште сеҥымылан 75 ий теммылан да республикын 100 ияш лӱмгечыжлан пӧлеклалтше улыт. Нуным вашке кугу пайрем концертыште колын кертына. Тудыжо вашке, уэмдыме тӱвыра полатым почмо кечын, лиеш.
Иктешлыме семын
Оршанке вел калыкын тӱвыра, йӱла ойыртемжым, калыкын поянлыкшым арален кодымашке, тудым тукым гыч тукымыш шуйымашке Кугунур вел коллектив-влакат надырым пыштат. Уэмдыме тӱвыра пӧртыштӧ нунын пашашт эшеат вияҥеш да йӱкышт торашке шергылтеш манын ӱшанена.
Алевтина БАЙКОВА
Авторын фотожо
