Теҥыз толкын лӱҥгыктен, ятыр гана сусырген
«Большая память о малой родине» книгам возаш тӱҥалмек, землякем-влакын шарнымашыштым погымем годым «Путь Ленина» колхозын икымше председательже-влак кокла гыч иктыже Владимир Сергеевич Ворончихин икана мане:
— Валентин, теве тый орденоносец да сай еҥ, герой-влак нерген очеркым возет, а молан шке чӱчӱч, Аркадий Владимирович Винокуров, нерген возаш огыл. Вет тудо виян, грамотный вуйлатыше лийын. Тудым калык йєратен да пагален.
Теве мый тудын, Винокуровын, архив материалже-влакым, земляк-шамычын шарнымашыштым да шкеж нерген каласкалымыжын изирак ужашыжым лаштыклышыла, кидышкем ручкам нальым. Да, тудо виян личность лийын, да мый чӱчӱм дене кугешнем.
Мыйын чӱчӱм, авамын изаже, Аркадий Владимирович Винокуро, тыглай тукым гыч огыл. Тудын Никон кочаже кугыжан армийыште служитлен, туштак имньым эмлыше ветеринар профессийым налын. А служитлен пєртылмек, эмлыме пашам тӱҥалын, калык медициныште кучылталтше ятыр шудым да тудын мом эмлен кертмыжым пален. Уржум олаште кумдан палыме хирург Василий Саввич Самборский дене кылым кучен. Тудыжо мыйын кугезе кочамын мєҥгыштыжат ик гана веле огыл лийын да эсогыл чот черле еҥ-влакым эмлаш тудын дечын тунемын. Никон кугезе кочамын ешыштыже Владимир эргыже кушкын. Тудым школыш тунемаш колтат. Черезовский (Красногорский) ныл классан школым пытара, но тунеммыжым огеш кудалте, Уржум оласе земский школышто шинчымашыжым нєлта да икмыняр жап гыч Уржум уездыште туныктышо инспектор, кундемыштына марий калык гыч лекше икымше просветитель лиеш. Грамотым палыдыме ӱдырым, ончыкылык ковамым марлан налеш. Тудыжо Лопъял воктенысе Нуса ял гыч лийын. 1922 ий мартыште Владимир кочамын ешыштыже эрге йоча шочын. Тудлан Аркаш лӱмым пуэныт, эше ик ий гыч авам, а эше кум ий гыч кокам шочыныт. Авамын каласкалымыж почеш, кочамым Уржум уездыште тӱрлӧ вере школ директорлан кусаркалымылан кӧра чӱчкыдынак илыме верым алмаштылашышт пернен. Кочам Куршаковский школышто, а варарак Марий Пыламарий тичмаш огыл шымияш школышто директор лийын, Тудын Аркаш эргыже икымше классыш 1930 ийыште Марий Пыламарий школыш каен, но шым классым Актыгашевыште тунем пытарен. Ты гана кочамым тушко школ директорлан колтеныт улмаш. 1936 ийыште школым тунем лекмек, Косолоп МТС-ыш пурен да Кугу Отечественный сар тӱҥалмешке трактор дене пашам ыштен.
Сарын икымше кечылаштыжак латиндеш ияш рвезе повесткым налын. Тудым теҥыз пехотыш колтеныт. Шем теҥыз флотышто служитлен. Чӱчӱм сар корнылаже нерген нигунам каласкален огыл гаяк. Тудо шучко сарын моло ветеранже-влак семынак кушко призыватлалтын да вара кушко колтеныт, сусыргымыжо, могай госпитальыште эмлалтмыж нерген веле ойлен. Туге, сусырген, да ик гана веле огыл. 1942 ий 5 январьыште Керчь ола лишне кредалмаште икымше гана кок йолышкыжат осколко логалын. Тудо ийынак 16 майыште Керченский пелотром коден кайыме годым оҥышкыжо осколко логалын. 24 сентябрьыште Новороссийск воктене, Изи мландыште, 18-ше армийын теҥыз пехотыжын 322-шо батальоныштыжо служитлымыж годым осколко вуйышкыжо логалын. 1943 ий февральын икымше кечылаштыже Новороссийск лишне десантник-влакын майор Цезарь Львович Куниковын вуйлатыме посна штурмовой отрядыштын, а варарак майор Шитовын да штаб начальник капитан А.О.Савицкийын командоватлыме почеш десантым колтымо боец Винокуровлан шарнаш кодшо кече лийын. Тиде операцийым Шем теҥыз флот Йӱдвел Кавказ фронтын 47-ше армийжылан Новорссийскым да Таманский пелотром утарашыже полшаш эртарен. Батальон кӱкшакам налшаш верч талын кредалын. Наступленийыш кайыше моряк-влакын подразделенийыштым тушманын авырен налаш тӱҥалмыж годым штаб начальник капитан Савицкий 27 автоматчик ден гитлеровец-влакын тылышкышт пурен. Вучыдымын атаковатлымышт дене нуно кокшӱдӧ наре гитлеровецым пытареныт, шукыштым пленыш налыныт. Варарак, тыныс пагытыште, капитан Савицкий «Кугу Отечественный сар ийлаште Шем теҥыз флотын 255-ше теҥыз бригадыжын историйже» книгам возен. Тушто тыгай корно-влак улыт: «Цемесский бухто серыште 255-ше теҥыз бригадын 322-шо десантный батальонжын морякше Аркадий Владимирович Винокуров вӱрвузык киен. Сєй эркышнен. Тораштырак еҥ-влак нушкыныт. Нуно колышо кап-влак коклаште илышым кычалыныт. А тудо йӱдым Изи мландыште колышо кап-влак кум лончо дене киеныт. Адакше ловкыталтше теҥыз толкын уэш да уэш кап-влакым серышке конден. Кечкыжмыжым колын, нуно колышо-влак кокла гыч сусыргышо моряк Винокуровым луктыныт…»
Ялыште шуаралт кушмыжо да пеҥгыде тазалыкше писын йол ӱмбак шогалаш полшеныт. Тыге уэш кредалмашке пурен. А икана 18-ше армийын 255-ше теҥыз бригадышкыже пурышо нунын корабльыштым тушманын самолётшо-влак бомбитленыт. Корабль эркын теҥыз пундашке каяш тӱҥалын. Сер огешат кой, снаряд ден пуля-влакын шӱшкымыштлан кєра теҥыз «шолеш», моряк-влак вӱдыш тєрштат. Кє кушко мошта, тушко ийыт. Мыйын чӱчӱм да эше кок моряк, ала-могай кугу оҥам кучен, кок кече да йӱд серым кычалын ийыныт. Пеленышт автоматыштат уке, бушлатыштымат кудаш кудалтеныт, ик тельняшке дене веле кодыныт гынат, сер марте шуыныт. Ийын лекмек, вийдыме да шужен пытыше, йол йымалне кийылтше штыкан винтовкым налын, тушманын тылышкыже логалынна манын шонен, патрон деч посна умбакырак ошкылыныт. Шукак каяшышт пернен огыл, вашке землянке деке миен лектыныт, тушеч немычла мутланыме йӱк шоктен. Шонкалаш жап лийын огыл. Тушто мынярын да могай саркуралан улмым палыде, штабын связнойжо Винокуров командым пуэн: «Полундра, атакыш, мыланна нимом йомдараш!»
Чӱчӱм, мылам, изи ньогалан, но уже ушым шындыше икшывылан, икте-весышт ӱмбак агытанла тӧрштылмышт нерген каласкален. Немыч моряк-влакынат пӱрымашышт тыгаяк лийын, коеш. Патрон деч посна землянкыште шинченыт, кидыштышт штыкан винтовко гына лийын. ™мбакышт кенета керылтме немыч-влаклан вучыдымо лийынат, мемнан теҥыз десантникна-влак нуным икте кодде пытареныт. Иктыжлан приклад дене вуйжылан логалын, весын шӱмышкыжє штык керылтын. Мемнан-влакланат логалын. Приклад дене чӱчӱмын шола вачылужым пудыртеныт, оҥжым штык дене шуралтеныт. Винокуров тельняшкыжым кудашын, землянке кӱварвалне погынышо вӱреш тудым нєртен, штык мучашеш кылден да «тисте» дене икте-весылан эҥертен, тушеч лектыныт.
Икте-весыштым шукак нумалашышт логалын огыл. Вашке нуным санитарный машина поген налын да чылаштымат госпитальыш наҥгаеныт. Госпитальыште пеш шуко сусыр салтак лиймылан кєра боец Винокуровым пел леведышыже сӱмырлышє леваш йымаке пыштеныт. Каваште немыч самолёт койылалтен. Левашыште сусыргышо-влакын кийымыштым ужын, немыч пилот савырнен толын, пулемёт гыч сарай велышкыла очередьым пуэн. Сусыр вачышкыже угыч пуля логалын. Икмыняр жап гыч тудо ушым йомдарен. Матрос Винокуровым колышылан шотлен, санитарке-влак тудым «высыпалкыш», колышо-влак деке луктын пыштеныт. Авианалёт деч вара кум кече гыч ик санитарке колышо-влак кийыме верыш миен. Нуным ончал савырнышыжла, кечкыжме йӱкым колын. Тиде теҥыз десантник Винокуров кечкыжын. Илыш верч кучедалмаш тӱҥалын. Тиде 1943 ий 8 да 10 февральыште лийын
Изишак тєрланымекыже, чӱчӱмым 1943 ий шошым комиссоватленыт. Тазалыкше лушкымылан кєра тудо тетла действующий армийыште служитлен кертын огыл. Колышо коклаште тудым мушо саде санитаркак ужатен каен. Паром дене Юл эҥер мучко иймышт годым Нижний Новгород тураште пристаньыште вӱд дене чодырам волтымым ужыныт. Шошо кечыйол йымалне пырня ӱмбалне йоча шыратен шинчен да модын. Гудок йӱк шергылтынат, писын баржа верже гыч тарванен да пырня ора вӱдыш пєрдын волен. Йочат эҥерыш камвозын да вӱд пєрдемыш логалын. Чӱчӱмын шола кидше бинт дене капше пелен пидын шындыме лийын гынат, вӱдыш тєрштен, йочам утараш тыршен. Ик кидше дене руалтен кучен, ньогам вӱд ӱмбаке нєлталын. Но ик кид дене мом ыштен кертат? Шкежат вӱдйымаке каяш тӱҥалын. Адакат ужатен кондышо санитарке полшаш миен шуын. Тудо пагорым руалтен да вӱд йымаке каяш тєчышє-влакым шӱдырен луктын. А вара нуно санитарке дене ӱмырешлан чеверласеныт. Туге гынат чӱчӱм тиде чолга ӱдырым эре шарнен. Вет тудо кок гана колымаш деч утарен, изи азам ончымыла чӱчӱмым эскерен. Чаманаш веле кодеш, тетла пӱрымаш нуным ик ганат ваш ыштен огыл.
Айглово ялыш пєртылын. Туштыжо пєръеҥ-влакшат кодын огытыл гаяк. Чыланат сарыште кредалыныт. Винокуров «Пеледыш» колхозым вуйлаташ тӱҥалын. Вара Манылово ялсовет председатель, а 1945 ий июнь гыч 1946 ий сентябрь марте Марий Турек райсовет исполком председательын алмаштышыже, эше варарак Марий Турек райпо председатель да индеш ий Марий Турек райсовет исполкомын социальный полыш отделжым вуйлатен.
Винокуровын вуйлатыме талантше улмым ужын, тудым колхоз ден совхозым вуйлатышым ямдылыме ик талукаш курсыш колтеныт. Тунеммыж годым шинчымашым налаш кумылан улмыжым ончыктен, выпускной экзаменыште чыла предмет денат «визытаным» налын. Варажым пӱтынь ӱмыржым мланде паша дене кылден. Тудым Манылово селашке «Искра» колхоз председательлан колтеныт. Имньым ончымо шотышто кумшо республиканский выставкыште кокымшо степенян диплом дене палемдалтын. Марий АССР-ыште ик эн опытан вуйлатышылан, тудлан шкетшылан гына «Победа» служебный автомобильым пуэныт. Тудо жапыште тыгайже партий райком-влакын икымше секретарьыштынат лийын огыл. Но тудо тидын дене нигунамат кугешнен огыл. Колхоз-влакым кугемдаш тӱҥалмеке, районышто эн кугу «Россий» колхозын председательжылан шогалтеныт. Тушко ончычсо Коминтерн лӱмеш, «Воля», «Ленин корно» да «Искра» колхоз-влак пуреныт. Тиде пеш кугу колхозым тудо латкуд ий вуйлатен. Марий АССР деч КПСС-ын исторический XXII съездышкыже делегатлан сайлалтын. Тушто 255-ше теҥыз бригадын 322-шо десантный батальонжын ончычсо штаб начальникше А.О.Савицкийым вашлийын. Икмыняр кече Винокуров тудын дене уна лийын да Совет Ушем Герой лӱмым пуаш кагазым виктарыме нерген пален налын. Но сар годым тӱрлыжат лиеден. Можыч, главкыште тудлан тыгай кӱкшӱ наградым пуаш ыштыме представленийым ончен шуктен огытыл але олмешыже иктаж-могай весым пуэныт. Тыгайже ятырак лиеден. Мый чӱчӱм деч сар годсо могай наградыже улмо нерген йодынам. Пале, 1943 ий марте, сарыште «переломный момент» манме лийме деч ончыч наградым шагал пуэныт, вет Совет Армий чакнен, а тушманын ончыко кайымыж годым могай награде? Теҥыз серыш лекташ манын, кок кече иймышт годым «йылмым налмылан» пуымо «За отвагу» медальжымат уто вургемым да документше-влак дене пырля теҥыз Юмылан надыр шотеш пуэн. Военный билетшым веле арален коден кертын.
1966 ийыште Аркадий Владимировичым Параньга районыш «Сельхозхимий» объединенийым ышташ колтеныт, а тудым почмек, ПМК чоҥышо организацийым ышташ пижын. Варарак Параньгаште коммунхозым вуйлатен. А 1980 ийыште тудлан Марий Турекыште коммунхоз начальниклан шогалаш темленытат, пелашыже Августа Михайловна дене угыч тушко пєртылыныт. 60 ияш сулен налме канышыш лектын.
Мый чӱчӱм пытартыш ийлаштыже Сеҥымаш кече лӱмеш митингыште ужынам. Вуйыштыжо шем берет лийын, шола вачыже сусыргымыжым шарныктышыла изишак шєрын каен. Тудо шучко сарым илен лекше шкеж гаяк ветеран-влак дене ик радамыште ошкылын.
1980 ийыште Аркадий Владимирович Новороссийск оласе ик школын кычалше отрядшын ӱжмыж почеш Изи мландым аралыше йолташыже-влак дене вашлиймашке миен.
Валентин ЗАЙЦЕВ.
