3-9 августышто Оршанке район Кӧрдӧ ялыште верланыше «Большая медведица» каныме базыште «Кеҥеж сылнымутчо – 2020» семинар лие. Тудым Марий Эл Республикын «ВийАр» тӱвыра кокласе кыл ушем» кундемысе мер организаций эртарен.
Юмо гай лий (3 август)
Ты семинар нерген колмеке, тушко логалнемак ыле. Шонымашем шукталте. 3 августышто Йошкар-Оласе Ленин лӱмеш тӱвыра полат ончыч автобус Оршанке кундемыш наҥгайыш.
Кечыжат, мемнам вучышо гаяк, шыратен ончыш да М.Шкетанын кундемыштыже шокшын вашлие. Паледа могай тушто пӱртӱс? Ялысе шӱлыш, чодырасе вий, мӧҥгысӧ вольык да ир янлык – чылажат сылне тичмашлык сӱретла коеш. Ир янлык манмемже ӧрыктара, очыни. Умылтарем, Григорий Тихонов, каныме базын вуйлатышыже, маскам, ирсӧснам, рывыжым, енотым ашна. Тудо мыланна, семинарыш толшо-влаклан, чылаштымат ончыктыш.
Кок пачашан оралте арнялан ынде мӧҥгем лие. Куд ӱдыр тушко водыжаҥна. Кӧж дене гын ончыч тӱрлӧ мероприятийыште вашлийме ыле, кӧ гын мыланем – у еҥ. Ончылно эше куд кече, лишкырак садак пален налына.
Организатор, семинарыш ушнышо ӱдыр-рвезе-влак дене мутым вашталташ йӧн вашкеак лекте. Кас вашеш чыланат вӱд ӱмбалне лӱмын ыштыме каныме верыш чумыргышна. «Кеҥеж сылнымутчын» ончыкылыкшо нерген проектын ик вуйлатышыже Алена Иванова палдарыш.
«Юмо гай лий» кӱэмалтше ойсавыртыш программыште кечын кере ойжо семын палемдалтын. Ала лӱмын, ала уке, но тиде шомак кече мучко ик гана гына огыл йоҥгыш. Тулото ончылно чон почын кутырымаште веле тидым шекланышна.
Кызыт иктаж-мом йодмо годым веле ты шомакым кучылтына: «Юмо гай лий, тидым ыште…». Шоналташ гын, тиде ой пеш виян. Тудо айдемым чеслын кучаш тарата.
Сай илет-кутырет, марий калык? (4 август)
Теҥгече канышна гын, ынде тунемашат жап толын шуо. Кумдан палыме поэт, журналист, проектын эше ик вуйлатышыже Зоя Дудина «Мари… Кӧ ме улына?» лекцийыште калыкнан чон поянлыкше нерген каласкалыш. Филологий науко доктор Любовь Абукаева ойпого дене палдарыш.
Кок лекций коклаште семинар почмаш эртыш. Тушко шуко пагалыме уна толыныт. Сылнымутчо-влакым Марий Элын тӱвыра, савыктыш да калык паша шотышто министрын алмаштышыже Галина Ширяева, Российысе марий-влакын национально-культурный автономийыштым вуйлатыше, Марий Эл Кугыжаныш Погын депутат Лариса Яковлева, Оньыжа Эдуард Александров, Марий тӱвыра рӱдер вуйлатышын алмаштышыже Василий Петров, «Марий Эл» газетын тӱҥ редакторжын алмаштышыже Светлана Пехметова да молат саламлышт.
Эрдене икте мура, весе почеламутым лудеш манын мутланен келшыме ыле. Тыге изирак концерт дене пайремнам сӧрастарышна.
Кас сий деч вара Шкетан театрын самырык артистше Иван Соловьёв С. Чавайнын «Элнет» романже гыч ужашым лудо. Чын мутым ойырымыжо, йӱкым иземден-кугемден моштымыжо, книгаште палемдыме жапыш «нангайыш».
Кастене мемнан ончыко психолог Антон Шутов лекте. Тудым мый кодшо ийын эртыше Самырык тукым слёт гыч палем, тренингше-влак шарнымашеш келгын кодыныт. Ты ганат тудым вашлияш куан ыле. Лектор «Тред психолога» книгаж дене палдарыш, киносӱретым ончыктыш.
Кече пеш пайдалын да писын эртыш. Мо ончыкыжым лиеш?
Калыкын Югорныжо… Вий куатым ешарыше (5 август)
Ты кечын А.Спиридоновын «Югорно» эпосшо йыр «пӧрдна». Ончыч Марий кугыжаныш университетын профессоржо, культурологий доктор Галина Шкалина тӱня тӱҥалтыш, тудым чын умылаш полшышо миф дене палдарыш. Вара Иван Соловьёв дене пырля ты произведенийым лудна.
Ик книгам мыняр пачаш лудат, тунар у сӱретым тушто ужат. Ты годым тӱрлӧ йӱк дене йоҥга гын, шонымаш веле огыл, лирический герой-влакат вес семын койыт улмаш. Нунын чурийышт, койыш-шоктышт йӧршын вашталтеш.
Проектын унаже Шкетан театрын тӱҥ режиссёржо Василий Пектеев дене мутланымашат пайдале лийын. Театр илышым пален налаш поснак оҥай ыле.
Программе почеш самырык поэт Татьяна Токтарован «Уна улам тӱняште» книгажым лончылымаш лие. Ме Таня дене ик пӧртыштӧ илена. Эрденак тудын тургыжланымыжым шекланышым. Пашаж нерген поэт, Марий Эл Республикысе сымыктышын сулло деятельже Альбертина Иванова шуко поро шомакым каласыш, тыгодым ӱдыр икмыняр гана куан шинчавӱдымат йышт ӱштыльӧ. Игорь Поповын «Поч омсатым» сылнымут лектышыже нерген Зоя Михайловна каласкалыш.
Касым семмастар Иван Каменщиков сӧрастарыш. Могай гына семӱзгар дене шоктен ок мошто? Ия ковыж, коҥ-коҥ, шиялтыш да моло семӱзгарат йоҥгыш. Уста рвезе гармонь сем почеш тавалташат таратыш.
Мут — эртарышылан
Алёна Иванова, проект вуйлатыше:
— Мом шоненна — тудо ышталтын. Проект пашашке вашталтышым пуртымыжат, сайлан гына. Иктаж унан мероприятийыш толаш йӧнжӧ лийын огыл гынат, тудо пеленнак лийын. Аклаш лукмо произведенийлан электрон йӧн дене шке шонымашыжым колтен.
Кажне кече молан-гынат пӧлеклалтын ыле. Ик кечысе мутланымаш теҥгечысым ешарен, оҥгыр гай ваш ушалтын, ик пеҥгыде шынчырыш савырнен.
Пусӧ ӱчашымаш, кутырымаш пытартыш жапыште ок эртаралт. Ты семинар вашлийын мутланаш йӧным ыштен. Психолог Антон Шутов, литературовед Ирина Садовина гай еҥым кушто эше вашлийына ыле? Нунын лекцийышт мыламат, семинарист-влакланат пайдале лийыныт. Туныктен кодымыштым ончыкшымат кучылташ тӱҥалына.
Кажне участникын пашажым ончымо. Ты негызеш пашаштым могай конкурсыш пуаш, кӧм кушто сывыкташ темлымашым пуаш тӱҥалына.
Ынде шушаш ийлан программым ямдылена. Иктаж-могай тыланымашда уло гын, возыза, шотыш налына. Проект ныл кечаш лиеш. Семинар эртараш «Большая медведица» каныме базак пеш йӧнан, очыни. Ола деч мӱндыр огыл, шуко еҥым вераҥден сеҥа.
Зоя Дудина, журналист, поэт, Россий писатель да журналист ушем-влакын еҥже, проект вуйлатыше:
— Ме самырык возышо-влакым погенна. Нунын коклаште Владимир Матвеев, Раисия Сунгурова, Татьяна Токтарова (Япаева), Игорь Попов, Татьяна Соловьева шукертак шке лудшыштым муыныт. Садлан нунын у книгаштым, театрысе постановкыштым тӱткын шергалынна. Тачысе сылнымутышто юарлен илымышт чоным куандара.
Нунын дечын тунемыт моло нарашта автор-влакат. Христина Александрова лишыл жапыште шке книгаж дене куандара манын ӱшанена. Тудо шот дене, радам дене возен шога, ойым колышт мошта. Йоча сылнымутым Лена Маникаева улаҥден кертшаш: тӱрлӧ формым кычалме дене ойыртемалтеш. Акростихше гоч кызытсе цифран технологий темым ончалаш темлыме. Надежда Ильинат техникым пала, мурым воза, мура. Тудо лирике кумылан, да ты годымак пеш вичкыж чонан айдеме. Муро искусствыш келгынрак ончалеш гын, Альбертина Иванован, Вениамин Захаровын, руш муро эстраде гыч Лариса Рубальскаян возымыштым шымлаш темлем. Возаш тӱҥалше-влак кокла гыч, почеламутым возышо Морко вел ӱдырым, Виктория Матвеевам палемдынем ыле. Тудо эмлышылан пашам ышта. Но Альбертинамат, мыйымат сӱретым ужын, мут дене каласен моштымыж дене ӧрыктарыш. Тудат кугу кумыл дене пашам ышта гын, лишыл жапыште книга дене куандарен кертеш. Ирина Петрова, Дима Веденкин йылт нарашта автор улыт, сылнымут йолташ-влак коклаште нуно кӱкшытым шижын кушкыт.
Прозым возышо нерген ойлаш гын, ме куаненна Анжела Тимоева (Михайлова) дене вашлиймашлан. Марий Элын калык писательже Мария Илибаева Анжелла деч у книгам вуча. Надежда Годунова дечат тыгаяк лектышым вучена. Владимир Матвеевын «Мыйым ида коч» ойлымашыже кугу ӱчашымашым луктын. Ленинград блокадысе сӱретым кажныже шке семын умылен, чон йӱлен вашлийын. Кузе умбакыже ты ойлымаш илана — илыш ончыкта.
Драматург, прозаик семын ты семинарыште Владимир Матвеевын «Марпа», Татьяна Соловьеван «Шкет кукун мурыжо» постановко-влак негызеш мутланыме. Марий самырык театрын режиссёржо Олег Иркабаев, драматургшо Геннадий Гордеев самырык автор дене пашам ыштымышт нерген каласкаленыт. Тиде самырык авторлан драматургийыш корным волгалтарыме семынак лекте.
Семинарыште журналист-влакат лийыныт. Ме шонена: шочмо йылме, тӱвыра, сымыктыш нерген мутланымашна нунымат ятырлан пойдарен да йылме шотышто утларак палаш, у шинчымаш дене пойдаралташ таратен. Ольга Мошкина, Виктория Мамаева деч у репортажыштым, историй шымлымашым вучена.
Кугу тау «Кеҥеж сылнымутчо» проектыш ушнышо чыла самырык таҥлан. Тау «ВийАр»-лан, ушан эксперт, чолга еҥ-влакым иктеш чумырымыжлан. ВийАрым тылат кучыкта «Кеҥеж сылнымутчо».
(Умбакыже вес номерыште лиеш)
О.МОШКИНА
Татьяна Токтарован фотожо
