…Пусть же павшие в бою
будут всегда близки вам,
как друзья, как родные, как вы сами.
(Юлиус Фучик)
Тений 6 августышто Шернур кундемысе Лапка Памаш ялыште шочын-кушшо рвезе, Совет Ушемын Геройжо Андрей Михайлович Яналовын шочмыжлан 100 ий темын.
1945 ийысе апрель. Кёнисберг ола-крепость верч тале кредалмаш кая. А тудым сеҥаш манын, вӱдан келге корем дене авырен налме 15 орым налаш кӱлын…
Андрей Яналов Кугу Отечественный сарын сӧй пасушкыжо икымше кечылаштак логалын. Ты сар тӱжем дене совет еш-влакым икте весе деч торен. Лач серыш-влак нунын коклаште кылым ышташ полшеныт. Теве тудын йӧратыме Зоя шӱжаржылан возымо ик серышыже гыч ужаш: «… По дому всегда скучаешь, не смотря на то что уже 5-й год дома не был, все равно душа моя тянет на родину. Вот завтра иду опять в бой буду ли жив? Не знаю! А погибать не знавши что дома делается тоже не хочется. Пиши дорогая моя, я буду ждать ответа. С приветом твой брат Андрюша Яналов. 6.04.45. Чеверын».
Йӱдшо кечыже кредалмаш каен. Тӱҥ вийлан штурмоватлыше отряд шотлалтын. Тудын ик тӱшкажым батальонын комсоргшо, младший лейтенант Андрей Яналов вуйлатен. Тудын боевой подвигше нерген тыге возалт кодын: «…тов. Яналов лично уничтожил 21 немецкого солдата, 2 офицеров. Увлёк остальную массу на выполнение поставленной боевой задачи противника и в рукопашной схватке уничтожил 6 немецких солдат. Забросал дот в амбразуру гранатами, занятый немцами уничтожил 7 солдат противника, подавил огонь 2 станковых пулемётов».
Лӱддымо офицер Кёнигсберг ола покшелне кайыше тале кредалмаште 9 апрельыште 4 шагат эрдене колен. 6 апрельыште тӱҥалше кредалмаш лач ты кечын мучашлалтын. Немыч гарнизон капитулироватлен. Ик тылзе наре гына марий салтак Кугу Сеҥымаш марте илен шуктен огыл. Но кеч-мыняр пагыт эрта гынат, совет калыкнан тудо жапыште ыштыме подвигше, тунамсе салтак-влакын чапышт нерген огына мондо.
Очыни, Андреят пытартыш илыме татыштыже шке шочмо ялже, лишыл еҥже-влак нерген шарналтен. А вет тудат, ила ыле гын, талантан музыкант, артист але композитор лийын кертеш ыле…
А могай тудо вара илышыште лийын? Лапка Памаш ялын ик эн илалше еҥже, 96 ияш Софья Ивановна Дубникова таче шарналта. Яналовмытын суртшо тудын ача-аважын суртшо ваштареш шинчен. Кум окнан изирак пӧрт пелен пӧртончыл, сарай, вӱта лийыныт. Еш нужнан илен. Андрейын ачаже Михаил Матвеевич (1895 ийыште шочын) плотник лийын. Аваже, Анисия Кирилловна (1890 ийыште шочын), сурт сомылкам вораҥдарен. Пеш поро да шыма ӱдырамаш лийын. Андрей чӱчкыдын Софья Ивановнан суртышкыжо тукым шольыжо Степан дене пырля толын коштын. Шуко оҥай историйым, йомакым пален да каласкален. Андрейын кандаш ийлан изирак Зоя шӱжарже лийын. Тудо варажым марлан лектын, Звенигово районысо Кожвож ялыште илен. Зоя Михайловнат пеш весела, лӱддымӧ, вигак шке шонымыжым луктын ойлышо, чыным йӧратыше койышан лийын. Чаманен каласыман: тудо 1970 ийыште илыш гыч каен. Юрий эргыжат таче ты тӱняште уке.
Индеш ияш Андрей Шернур тӱҥалтыш школыш икымше классыш тунемаш каен. Ныл ийжымат сайын тунемын, рисований ден пенийым моткоч йӧратен. Умбакыжат шинчымашыжым нӧлташ шонен, но 1932 ий январьыште аваже шодо черлан кора илыш дене чеверласен. Санденак, очыни, Андрей колхозысо самырык-влаклан Памашсола школыш тунемаш каен. Тушто тудо 1933 ий гыч 1935 ий марте шке тӱняумылымашыжым пойдарен. А ты пагытыште рвезе ты илемыштак Пелагея кокаж дене илен. Андрей эре иктаж-мом уым шонен муэш улмаш. Иктаҥашыже-влаклан ече дене таҥасмашым эртарен. Драматический куржокыш коштын. Эсогыл С.Чавайнын «Окса тул» пьесыж почеш шындыме постановкышто тӱҥ рольым модын. Эшежым тудо пеш сайын шӱвыр да гармонь дене шоктен.
«Андрей, сита школыш куржталаш. Кӧ тыйым пукшаш тӱҥалеш», — ойленыт ачажын шӱжарже-влак. Санденак ешартыш умша лияш огыл манын, кӱтчылан пашаш пурен. Эр гыч кас марте олык ден пасулаште лийын… Софья Ивановнан ойлымыж почеш, Андрей кӱтӱм пуч дене шоктен пуртен да луктын, а семжым тудо шкак келыштарен. Сандене кӱтӱн кунам толмым озавате-влак тора гычак паленыт.
Андрейын иктаҥашыже-шамычат тудым весела, чулым, чылаштым ылыжтен моштышо семын шарнен кодыныт. Ава деч посна эр кодмыжат тудлан пеҥгыде, лӱддымӧ, туге гынат поро, весылан эре полшаш ямде койыш-шоктышан лияш полшен.
Андрейын ачаже Михаил Матеевич Шернур часамласе черке советын председательже лийын. Тудым кок гана арестоватленыт: 1938 ий 12 январьыште да 1939 ий 21 январьыште. Делаштыже тыге возалтын: «… в протяжении ряда лет систематически среди населения проводил контр.революционную агитацию направленную против руководителей партий и правительства, а также различным образом клеветничал на Советскую власть». Куд ийлан тудым эрык деч посна кодаш пунчалыныт. Мӧҥгеш шке суртышкыжо пӧртылын огыл…
Андрей Шернур МТС пеленсе трактор бригадыш прицепщиклан пашаш пурен, вара тракторист-влакым ямдылыме курсым пытарен. Тыге тудын
шкенжын паша корныжо тӱҥалын. «Чевер ӱжара», «Марий» колхозлаште тыршен. А 1940 ий 15 сентябрьыште тудым армийын налыныт. Службым Укранинысе Винница олаште тӱҥалын. Артиллерийский полковой школ деч вара сержант Яналовым орудий наводчик семын огневой взводын командиржылан шогалтат. «Отличный артиллерист» лӱмым палым сула да моло семынак гвардеец лиеш. Но тудлан тракторист-механикланат, тяге отделенийын командирже шотешат тяжелый артилерийын подразделенийыштыже сужитлаш логалын.
Старые Руссы, Смоленск, Орловско-Курский дуга, Орши, Молодечно илем-влакым сар корныштыжо эрташ да тушто кредалаш логалын. 1944 ий тӱналтыште сержант Яналовым политработник-влакым ямдылыме курсыш колтат. Сандене тудын деч вара артиллерий дене чеверласашыже логалын. Тудым 3-шо Белорус фронтын 43-шо армийжын 54-ше стрелковый корпусшын 263-шо Сиваш стрелковый дивизийжын 997-ше стрелковый полкшын комсомол организаций вуйлатышылан шогалтат…
А.М.Яналовын лишыл родо-тукмыжо тудым тачат шарна. Тукым шӱжарже-влак Елизавета Степановна Лебедева (1946 ийыште шочын) да Зоя Степановна Попова (1952 ийыште шочын) илат. Нунын Степан ачашт, пытартыш латкумшо йоча лийын. А Михаил, Андрей Яналовын ачаже, ешыште эн кугу улмаш. Еш гыч кудытынжо гына илен лекетыныт: Михаил, Матрёна, Пелагея, Татьяна, Степан, Анна. Степан Матвеевич Андрей деч куд ийлан куграк. Тукым шольыжын пеш эр колымыжлан моткоч ойгырен. Чаманен каласыман, шукерте огыл Елизавета Степановнат илыш дене чеверласен. Степан Матвеевичын икшывыже ден уныкаже-влак Шернур посёлкышто илат.
2016 ий 6 августышто Тиман почиҥгаште А.М. Яналовлан шарнымаш кӱм почыныт. Тудым геройын ача-аважын суртшо олмыш вераҥденыт. Шарныктышым почмашке Яналовын уло родо-тукмыжо шке надыржым пыштен. Тиман ялын ик уремыштыже ( ончыч Лапка Памаш маналтын) Андрей Яналовын лӱмжым пуэныт. Совет Ушем Геройын шочмыжлан 100 ий теммыж кечын тудын лишыл родо-тукымжо угыч ты верыш погынен. А шарныктышым шотышто кучымылан Софья Ивановна Дубникован Зоя ӱдыржӧ кызыт вуйын шога, пӧртшат пеленак вераҥын.
Анастасия Глазырина,
Шернур йоча творчество пӧртын методистше.
