Марий Эл - 100

Тайганурышто чонлан моткоч ласка

Шочмо суртышто кужу жап от лий гын, чон коршта, а ушышто ача-ава пелен илыме, чарайолын кужталме пагыт пӧрдеш. Тыгай годым кеч изишлан шочмо ялыш миен толмо, пошкудо, родо-тукым, йолташ-влак дене вашлийын, мутланыме шуэш. Теве кодшо кечылаште мемнан редакцийнан водительже Игорь Андреевын шонымашыже шукталте. Тудын дене пырля меат шочмо кундемжым ончен савырнышна.

Чодыра кокласе нур

Морко районысо Тайганур ял Весьшӱргӧ деч эрвел могырно, шым меҥге тораште верланен. 1933 ийыште икымше гана тушко Изи да Кугу Кожлаял, Весшургӧ, Чодырасола гыч илыше-влак толыныт. «Куатле» ялозанлык артельын еҥже-влак 1934 ийыште «Тайганур» лӱман колхозым чумыреныт. Председательжылан Григорий Кузьминым шогалтеныт.

Тӱҥалтыште вольыклан пукшаш ситен огыл, сандене чодыраште шудым ямдылашышт логалын. Тидлан кӧра чодырам куклаш еҥ-влакым тарленыт. Нуно тыглай изи пӧртышто луын-латвизытын иленыт. Тиддеч вара чодыра коклаште кушшо ялымат Тайганур манын лӱмденыт.

Ялыш пеҥгыде шартышан корно нигунам лийын огыл. Теве кодшо гана меат Весшургӧ ялыш, а вара Дигиныш миен шуна.

Умбакыже ме редакций машина дене кудалын огына керт, манын шуктыш ма уке водитель, умбалнырак УАЗик койылалтыш. Тушко шинчын, чодыра кокла гыч шуйналтше кадыр-кудыр корно дене, лӱҥген-лӱҥген, иктаж кум километрым кудална.

Тыште корно эреак тыгай, — УАЗикым виктарышын йӱкшӧ чытырналте.

Чынжымак, корно моткоч уда. Южо вереже пушеҥге-шамычын вожышт пуналтме гай мланде ӱмбалне кийылтыт.

Уф, теве волгыдынрак коеш, вашке чодырам лектына витне, — шоналтышым семынем.

Шочмо сурт, йолташ-влак

Чодырам лекмеке, йыр кумда олык шарлен возын. Туштыжат верын-верын пушеҥге, тыгыде вондерла кушкын шогылыныт. А жапше годым тыште, очыни, колхозын пасужо лийын, комбайн йӱкат торашке шергылтын.

Ялыш пурымаште шола велне кок пачашан пу пӧрт койылалтыш. Лунчырген, окнаже пычкемышын веле коеш, южыжым оҥа денат кырен петырыме. Урем дене ошкылмо годым Игорь Яковлевичын шӱмжӧ чотак пырткен, очыни. Но шкеже, нимом ойлыде, кок велыш ончен шып ошкылын.

Теве тыште мыйын йоча пагытем эртен, уремыште рвезе-влак дене модын юарленна, – пурла велне 13-шо №-ан пӧрт тураш шумеке, чурийже вашталте Игорь Яковлевичын.

Капкам почын пурымеке, кудывечым ончал савырнышна, пӧртышкыжат пурен лекна. Водительна йоча пагытшым, ача-аважым шарналтыш, эсогыл ӱчым ыштымыжлан лукышто шогымыжымат шыргыжалынрак каласкалыш.

1993 ийыште ӱдырым налмеке, ял гыч каенам. Тышке коклан-коклан унала веле толын коштынам, — мане И.Андреев.  

Пӧрт ончылно шудо кушкеш, оралте лунчырга… Тыгай пӧрт ялыште  шуко. Урем мучко ошкылын эртымеке, икмыняр таве шинчалан перныш. Нунын денат шукертак огыт пайдалане, коеш. Пураже шӱын, пӱтырен лукмо кылжат тоштемын.  

Теве тиде портыштӧ Эдик йолташем ила. Тудын дене кеч-кушкакт эре пырля коштынна, — кудывечыште йӱкым колын, йолташыжын капкажым почо Игорь Яковлевич.

Кок йолташ, икте-весым ужмеке, куанен саламлалтыч да йоча жапым порын шарналтышт:

Изи годым уремыште, пӱя воктене лӱйкален, шылын модаш йӧратенна. Школышкат кандаш километрым пырляк коштынна. Тунам кумло йотке йоча лийынна. Кеҥежым мемнам кок машина дене намиен кодат ыле. А телым интернатыште иленна.

Сумкашкем авам ате дене шӧрым чыкен колта ыле, — воштылале Игорь.

Эдуард Ивановат ешыж дене ынде латкуд ий ончыч Тайганур гыч  Зеленогорскыш илаш куснен.  Варажым аважымат тушко наҥгаен. А кызыт лач кеҥежым тышке илаш толеш. Ача-ава суртым кудалташ, мондаш огыл манын, мӱкшым ончаш тӱҥалын. 

Ялыш кудалышташ манын, лӱмынак тракторым, мотоциклым налынам, — ойлыш Эдуард Николаевич. – Уке гын, трактор деч посна йӱран, лавыран годым тышке пурашат огеш лий.

Моло кундемла семын, Тайганурыштат пӱя воктене ончыч йоча йӱк торашке шергылтын. Лач тушто икшыве-влак каненыт, юарленыт, йӱштылыныт, модыныт.

А шошым, ий шулен пытымеке, колым кучаш коштынна. Тыште эн кугу кол логалеш ыле, эсогыл марле дене кученна, — шарналта шочмо ялышкыже унала толшо водительна.

Чынак, кеҥежым илаш тыште моткоч сай, юж яндар, оласе але кугу ялласе семын кудалыштше машинамат от уж. Теве снегым погаш шонет гын, ял мучашке, олыкыш, а поҥгым кочнет гын, ял воктенысе чодыраш миен толаш лиеш.

Тайганурышто Татьяна Юрьевна  ден Леонид Андреевич Александровмытым палыдыме еҥже укеат, очыни. Нуно кум ий ончыч ялыште мланде участкым налыныт, шке озанлыкым кучат. А туштыжо мыняр тӱрлӧ сорт мӧрым ончен куштат! Саскаже чылт сӱретысе гай!

Ваню изай деке — унала

Галина Сергеевна ден Иван Васильевич Харитоновмыт ялыште эн кугураклан шотлалтыт, сандене лач нуно ял нерген кумданрак каласкалышт:

Ялна ончыч 36 суртан лийын. Тыштак ферме, апшаткудо, клуб лийыныт. Ончыч уремыште тынар шудо кушкын, а кажне суртоза шке оралтыж воктене арулыкым кучен. Жапше годым  «Дружба» колхоз пашам ыштен.

Иван Васильевич ӱмыржӧ мучко Морко электросетьыште электриклан пашам ыштен, а пелашыже колхоз фермыште ушкалым, шорыкым, тыгак сӧснам ончымаште тыршен. Вате-марий кум икшывым ончен куштеныт, йол ӱмбаке шогалтеныт. Кугуракше Моркышто, кыдалашыже Йошкар-Олаште илат, а кумшо ӱдырышт – пеленышт.

Меат кеҥежым веле тыште илена. Ынде икмыняр ий ончыч Моркышто илыше ӱдырна шкеж деке илаш наҥгаен. Тышке толмеке, пакчакӧргым шындена, мӱкшым ончена, — палдара Галина Сергеевна. – Ме чылт кайык гай улына. Но шочмо суртым нимо дене от таҥастаре. Уремыште шудо кушкын шогалын гынат, тыште моткоч сай, чонлан каньыле, шӱлаш ласка.

 

Яндар юж, мотор  пӱртӱс, шочмо сурт… Мутат уке, лач тиде кажне еҥын илышыштыже эн тӱҥлан шотлалтеш. Шочмо кундемыште чон кана, вий ешаралтеш, пашам ышташ кумыл лектеш. Тыгай годым эсогыл шулдыр кушмо гай чучеш. Тайганур гыч лекмеке, мемнан водительнат кече гай шыргыжын, вет тудат чарайолын куржталме уремже, ялже мучко коштын савырнен, палымыже-влакым вашлийын мутланен. Ялже койын пыта, илышыже шагалемеш гынат, шочмо Тайгануржо ушешыже эреак волгыдо, поро шарнымашым кода.

 

Алевтина БАЙКОВА

М.Скобелевын фотожо

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий