ЛӰМГЕЧЕ

Еш кокла гыч – родо коклаш

Бизнесым кажныже шке семынже тӱҥалеш. Кужэҥер район Марий Шой ялын эргыжым тидлан тӱшка озанлыкын пытен толмыжо да тора кундемыш оксам ышташ коштмыжо таратен.

Кевыт гыч тӱҥалме

«Горный» колхозын водительже Н.Н.Светлаков озанлыкыште оксам тӱлыдымылан кӧра Йӱдвел кундемыш пашаш каен. Уренгойысо «Тюменьпромгеофизика» фирмыште ончыч автослесарьлан, вара каротаж подъёмник машинистлан ыштен. Вич ий вахте йӧн дене кудалыштын. Пелашыже, Галина Григорьевна, ялыштак вес уремысе райпо кевытыште торгаен. Корным лум деч эрыктен шуктыдымылан  кӧра сатум нумалаш телым тора лийын, сандене канышлан толмеке, Николай Николаевич эре полшаш коштын. А вара каласен: «Мом райполан нелым нумал толашет? Тӱҥал шкенан уремыштак шкалан ышташ – оксана уло, кевытым чоҥен шындена». Тыгак ыштеныт да 2004 ий шыжым тудым почыныт.

— Кевытым кучаш каньыле паша огыл. Торгаен шогашат ноялтеш. Ончыч пелаш шкетын ыштен. Вара весымат тарлыме — иктым веле огыл. Но нуно кайышт. Ынде Кристина ӱдырем ден пелашем ты пашам шуктат, — каласыш предприниматель.

А мийымына годым лачак ӱдыржӧ торгая ыле. Кевыт яллан ончымаште удажак огыл. Оза, ончычсо ден кызытсым таҥастарен, ешарыде ыш чыте:

— Кызыт ялыште кевытын пайдаже шагалрак. Шукын машинан лийыныт. Теве мемнан велыш локтылалтше корным олмыктен шуктат гын, район рӱдыш кудалыштше эшеат ешаралтеш. Вет тусо «Магнитыште» але кугурак вес кевытыште акций да монь лиеда. Меат такше сатум кондышо-влак дене акым волтымо шотышто южгунам кутырен келшена, но утыжым огыт иземде. Шке кондымо садыгак шулдынрак шуэш. Ӱдырем кызыт сатулан кудалыштеш – Йошкар-Олаш, Чебоксарыш. Кеч шотлаш гын, корно роскотат изи огыл.

— Ялыштыда мыняр кевыт уло? – йоде шым керт.

— Ныл уреман Марий Шойлан мемнанак веле. Райпон кевытше шукертак петырнен. Туге гынат налше ончыч утларак ыле. Паша укелан кӧра калыкшак шагалемын, — шылтыде каласыш тудо.

— Но ме толмына годым ял вуйышто пилорамымат ужна, комбайнат шога ыле. Тугеже паша вер укежак огыл? – рашемдаш кумыл лекте.

— Да, паша вер лийже манынак, пилорамымат почна, вольыкымат шукырак ашнаш тӱҥална, — воштылалде ыш чыте Николай Николаевич.

— Тугеже ты пашамат теак виктареда? – эшеат оҥайын чучо.

 

Вольыклан пижме

—  Вольыкым ме еш дене колхоз годымак шуко ашнена ыле – кок-кум ушкалым, ӱшкыжым, тунам, презым… Чыла ончен-куштен ужаленна. Шӧрым колхозыш сдатленна, а тудо фуражым пуэн. А кызыт вольыкым угыч ашнаш тӱҥалаш веҥе, Юрий Никитин, таратыш. Тудо ончычшо Москваш пашам ышташ кошто. Но туштыжо ондаленытат, окса деч поснат тольо. Сандене мӧҥгыштак вольыклан пижаш кутырен келшышна. Веҥе вич тӱж тунам налын кондыш. Вара презе-влак шочыч. Но лу ушкал деч шукыжым мӧҥгыштӧ ашнаш верна уке, садлан презе-влак ӱдырем ден веҥын вес уремысе мӧҥгыштышт шогеныт. Тидыже тудлан пешыжак ыш келше, векат. Тений угыч Москваш кошташ тӱҥале. Ӱдырем вольыкым ончен ок шукто – кевытыште ышта. Сандене презымат шкенан деке кондаш логале. Вӱташтына шыгыррак, конешне, вет ушкалже, ӱшкыжшӧ, тунаже, презыже 20 утла вуйыш погынат. Ешартыш оралтым чоҥыде ок лий докан. Ончена теве. А кызыт презе деч моло чыла вольыкым кӱтӱш коштыктена, — рашемдыш Николай Николаевич.

Да ме тудын дене кӱтӱ шогыктымо верыш, олыкыш, кудална. Вольык вӱд воктене погынен ыле. Кӱтӱчыжлан родыжак, ватыжын изаже Вениамин Рыбаков, ышта улмаш.

— Вольыкым ашнаш мланде пашамат шуктыман, кормамат ямдылыман, техникат ик тӱрлӧ веле огыл кӱлеш… — мут почеш мут лекте.

— Техникемже тӱҥалтыште тошто «Беларусь» гына ыле. Вара уым да эше иктым кучылтмым нальым, тоштыжым ватын шольыжлан, Геннадий Рыбаковлан, пел акше дене пуышым. Кургым ышташ тӱҥ шотышто тудо полша. Мый солем да удырем, а тудо рулонным ышта. Пашаче, умылышо рвезе. Кӱлеш годым моло родыланат – Александр шольылан, Юрий веҥылан, ватын шӱжаржын марийже Валералан – эҥерташ перна. Эше шурным погышо комбайным нальым, оксам шым чамане. Техникет шкендын лиеш гын, еҥыным сӧрвален коштмо ок кӱл. Мландемже шуко огыл – тукымнан вич пайже 25 гектарыш погына. Эше ватын шольыжын 10 гектарже уло. Шке участкыштем 3 гектар шожым да 15 гектар шӱльым ӱдымӧ. Молыштыжо кормам куштена. Тӱҥ шотышто шудым ямдылена. Силос тошкаш дизель тракторна уке, сандене тыгай кормам весе деч налын шогаш кутырен келшыме. Тудым шупшыкташ лӱмын Газ-3309 дизель машинам налме, — радамлен лекте предприниматель.

А вольык продуктым ужалаш, ойлымыж почеш, йӧсыжӧ огыл. Ончыч шӧрым колхозлан сдатленыт гын, ынде вес район гыч толын поген каят. Шыллан ӱшкыжым кугу лиймеш ашнат. Южо изиракшым шулдо ак денат пуэн колтат. Налын шогышыштат иктак улыт.

— Шонет гын, ялыште вольыкым ашненат илаш лиеш вет? – рашемдыме шуо.

— Пеш лиеш. Кызыт мыняр мланде яра кия! Нал шке паетым, кормам кушто, вольыкым ашне. Но огыт нал… Ончыч, кургым коремлаште погкален, вольыкым шукын ашнат ыле, кызыт корма ышташат йӧн кугу, но ашныше шагал. Санденак ныл уреман ялналан калыкын ушкалже ик изирак кӱтӱ гына погына. Шоҥгырак-влакше вольыкым ончен огыт керт гын, самырыкрак-влакше тидын деч йӱкшеныт. Тидлан кӧрат родем-влакым пашаш ушен савыраш тӧчем, — нимыняр шылтыде каласыш тудо.

Пилорамым почмо

Ял вуйысо пилорамышкат миен савырнышна. Тудым эше шукерте огыл чоҥымо, сандене уын волгалт шинча.

— А пилорамжым могай шонымаш дене почында? – рашемдынем весымат.

— Икана чодырам нална, но пилорамым шынден шым шукто. Тӱжем наре кубометрым пырня денак ужалышна. Парышыжат лекте, но шагал. Пелашемын шольыжо, Геннадий Рыбаков, мане: «Айда, лучо пилорамымак шындена…» Тыге ленточный пилам, тоштым, нальым. Кӱлеш ыле уым, но шергын чучо. Тунем шумеш тидат йӧра, шоналтышым. Пырняжат тошто гына кодын ыле. Тудын денак пилорам оралтылан оҥа ден брусым йыгышна. Кодшыжым теве воктенак оптен шындышна. Эше ешарен йыгенат, шудо сарайым чоҥаш тӱҥалына. Уке гын рулон нӧрен локтылалтеш. Вольык вӱтамат кугемдыме але уым ыштыме нерген шоналтыман дыр. Манмыла, шке кӱлешланак пилорамым почна, — вашештыш Николай Николаевич.

— Оҥадаже шуко погынен гын, еҥланат ужаледа докан? – чыла вет палынет.

— Пырняже тошто гын, ялыште кӧ йодеш, шулдо ак дене пуэна, — ешарыш тудо.

Пашаеҥже-влакат пилорамыштак ыльыч – тиде Николай Николаевичын шольыжо Александр Светлаков да пелашыжын шӱжаржын марийже Валерий Куликов. Геннадий Рыбаковшо каен шуктен ыле. Ме нунылан мешаяш ыжна тӱҥал, мучко ончал савырнышна. Тунам оза вес чынымат почде ыш керт:

— Нуныланат окса шӱкалтыш да паша вер лийже манын почмо пилорамым. У чодыра материаллан делянкым налме шотыштат кутырен келшыме. Тӱҥалме гын, пашам умбакыже шуйыман.

— Тугеже шкендан ешлан веле огыл, чумыр родо-тукымланда паша верым ситаренда. Чумыр родо-тукымда дене ваш полшен ыштеда. Тыгайже шуэн вашлиялтеш, — мокталтыдеат ыш лий.

А шке семынемже шоналтышым: еш велым сай умылымаш да эҥертыш улмо годым гына пашам тыге виктарымашке шуаш лиеш. Николай Николаевич ден Галина Григорьевна кок икшывым ончен куштеныт да куштат. Кугурак ӱдырышт, Кристина, ынде шкежат ешан, кум икшывыже уло: иктыже кокымшо классым тунем пытарен, весыже йочасадыш коштеш, кумшыжо кок ийым тема. Изирак ӱдырышт, Ксения, кудымшо классым веле пытарен, но тырша, тунемеш. Кугуракышт ачаж-аважлан пашаж денат полша гын, изиракшылан эше шке велымышт полыш кӱлеш. Но тиде ваш полшымашыжак еш коклам кылда. Ава кызыт тӱҥ шотышто мӧҥгыштӧ ышта, а кевытыште утларакше ӱдыржӧ тырша. Ӱдырын иктаж пашаже уло але олаш сатулан кая – тунам гына ава вашталта. Но икте-весым вашталтыме, икте-весылан полшымак еш кокла гыч родо коклаш кусна да тӱшка пашам бизнес корно дене виктарен колташ полша.

Юрий ИСАКОВ

Авторын фотожо

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий