Кажне паша мо дене гынат пайдале, кӱлешан. Сандене ме, шкан келшышым ойырен налын, тудым ӱшанлын шукташ тыршена. Иктышт ӱмыр мучко ик верыште ыштат гын, весышт шкем тӱрлӧ вере тергат.
Таче газетнан унаже – Россий МЧС-ын Марий Эл Республикысе ГУ-н кризисный ситуаций годым виктарымаш рӱдержын начальникше, МЧС-ын полковникше, ече дене спорт мастер, Марий Турек районысо Савак кундемын чолга эргыже Алексей Иванов.
Вашлиймашна «Марий Эл» газет редакцийыште эртыш. Мут мундырана спорт нерген мутланымаш гыч рончалте.
– Алексей Викторович, Те эреак физкультур да спорт дене пеҥгыде кылым кучеда, поснак – ече дене. Шке нерген изиш палдарыза. Молан лач тиде видым ойыренда?
– Мый Марий Турек район Савак вел Изи Мунамарий ялыште шочын- кушкынам. Сысоево кыдалаш школым тунем пытаренам. Варажым Надежда Крупская лӱмеш Марий кугыжаныш педагогический институтын физический культур да спорт факультетыштыже шинчымашемым келгемденам. Тудо жапыште школышто ече дене веле виян куржталыныт, варажым дзюдо лекте. Сандене тиде видлан шӱмаҥынам да кызытат жап лийме семын куржталаш тыршем. Велосипед денат кудалыштам. Адакшым шке пӧртыштӧ илыме, ял паша шуареныт. Изинек ача-авалан шудым солаш, сурт сомылкам ышташ полшенна. Пашам ышташ туныктымыштлан пеш кугу тау. Тыге физически пеҥгыдемын кушкынна.
– Ял пашаш шуаралтын кушшо айдеме чытышанрак, виянрак?
– Моткоч чын. Кызыт йоча-влак шуко жапым компьютер, телевизор ваштареш шинчен эртарат. Ондак пашам ыштет да вара веле модаш кает ыле. Уремыште яндар южышто куржталме. Тыгодым ача-авам колыштынна, мом кӱштымыштым эреак шукташ тыршенна. Вара эҥер ден ер серышке колым кучаш куржынна.
– Паша айдемым шуара, туныкта, чын корныш виктарен колта. МЧС структурышто тыршеда. Молан лач ты корныш шогалында?
– Тыге лектын. Армийыште спорт ротышто службым эртенам. Тушто военный частьын чапшым араленам. Йолташем Александр Борников «Динамолан» выступатлаш темлен. Тыге ятыр жап ты клубын, тӱрлӧ таҥасымаште военный частьын чапыштым араленам. Тыге спорт таче кечынат пеленак. Варажым пожарныйыште ыштымем годым кӱшыл образований дене вес должностьыш темлаш тӱҥальыч. Тидлан мый Моско академийыште заочно тунем лектынам. Жап эртыме семын адакат вуйлатыше кадрым ямдылыше факультетыште шинчымашем келгемденам.
– Шошо, кеҥеж тургымлаште Тендан полышда моткоч кӱлешан?
– Дежурный частьыште улам. Сандене пожар, ДТП, аварий нерген увер мемнан деке толеш. Ме калыклан МЧС уверым колтена. Мутлан, таче мардежын писылыкше ик секундышто 15-20 метр лиеш манын… Чодыра пожар нергенат увер мемнан гоч эрта.
– Эн лӱдыкшӧ увер дене калыкым кунам палдараш логалын?
– Тиде 2010 ийыште лийын. Тунам ме ик сутка дене пашам ыштенна, пожарым йӧрташ коштынна. Йоча каныме лагерьлам эвакуироватленна, тыглай оролашат логалын. Икана тул эсогыл ик воинский частьыш шуын. Тунам мемнан дек полышым йодын лектыныт. Нунылан машинам ойыренна.
– Тиде пашаште писылык, тӱткылык кӱлыт. Ойырен налме паша келша?
– Мутат уке, чот кӱлыт. Тунам моткоч кугу эҥгек лийын, кожла шуко йӱлен. Келшыше пашан веле лектышыже сай.
– Технике жапыштыже пуалтын, ситен? Самолётат кӱлеш лийын?
– Тыршыме. А самолёт кӱлеш лийын огыл. Южгунам калык сайынрак йӧртен, вет кузе кӱлешым тудо сайынрак ужын.
– Пытартыш ийлаште калык пого йӱлымӧ шотышто сӱрет могайрак?
– Тичмаш налмаште тидыже кызыт шуэнрак лиеш. Ондак пӧрт, зданий йӱлымӧ гына пожарлан шотлалтын гын, кызыт, мутлан, шошым шӱк, куштыра, шудо йӱлат гынат, пожар семын палемдат. Сандене статистике почеш, шукыраклан шотлалтеш.
– Икымше гана пожар йӧртымым шарнеда?
– Шарнем. Машина воктене ончен шоген эртаренам. Специальный вургем деч посна практикант семын наҥгаеныт. Кызыт экипировко сай, чапле. Такшым жап эртыме семын чылажат вашталтеш, уэмеш, ик-кок ий гыч сайлан шотлалтшыже тоштемеш, адакат весым шонен луктыт.
– Адакат спортыш пӧртылына. Алексей Викторович, жапше годым Те тале ечызе семын аклалтында, спорт мастерыш нормативымат шуктенда…
– Тушко эркын-эркын толынам. Ик таҥасымаште сеҥет, да эшеат кыртмен ямдылалташ кумыл лектеш. Ончыч школышто куржталынам, ойыртемалтынам, а 11 классыште республик кӱкшытыштӧ призёр радамыш логалынам. Варажым сборыш лекаш тӱҥалынам. Марий Элын командышкыже логалмемым шарнем. Икана кеҥежым тренер Александр Васильевич Калмыков деч командыш налеш але уке манын йодынам. Тудыжо «Теве тиде таҥасымаште ты рвезым сеҥет – налам» мане. Сеҥышым, садет шып веле. «Ну, кузе?» – йодам. «Ну, ом пале, эше ончалына», – шыргыжале. Шыжым ечызе-влакын республик кӱкшытан кроссыштышт икымше верым налынам. Тылеч вара командыш логалынам, Кемерово кундемыш сборыш миенна. Тушеч черланен толынам. Икманаш, латикымше классыште, пел ий наре лиеш докан, шот дене тунемын омыл: я ече-роллер, я сбор, я таҥасымаш, а вара эмлымевырыште киенам. 27 декабрьыште школыш толынам. Мыйым тунам ик предмет денат аттестоватлен огытыл. Теле каникулышто тыршен тунемынам, поктен шуынам.
Спорт мастер нормативым 1994 ий 10 декабрьыште шуктенам. Ик кечынже таҥасымаш годым ечытоя пудыргыш. Пеш шыдешкышым, шогылтым да умбаке чымалтым. Результат начаррак лие, а вес кечын Российыште чыла коклаште кандашымше верыш лектым. Тунам лач кандаш еҥлан спорт мастер лӱмым пуэныт. Кум ий Юл кундем округын чапшым араленам. Военный округланат куржталынам. Чыла сай ыле, пӱйым эмлыктымем годым вирусан гепатитым «пӧлекленыт». Изиш «каналташ» логале. Шкем аралаш кӱлеш, но «кушто да кунам олымым шаралташ» палаш ок лий. Йӧн дене пайдаланен, кызыт коронавирус чер шарлен кертме лӱдыкшым чарыме шотышто чыла предписанийым шукташ кӱлеш, шонем. Тунам осал чер деч кораҥын кертына. 1999 ийыште чыла таҥасымашыште ончыко лектынам. Тудым эн шарнымашан семын палемден кодымо шуэш, но… «Тый 25 ияш улат, тыланет сита», – маныныт. Варажым пашаште МВД-ын, «Динамо» клубын чапыштым араленам, шкан куржталаш тӱҥалынам.
– Сборышко коштмо годым могай вершӧр сай шарнымашым коден?
– Тӱҥ шотышто ме Сибирь але Йӱдвел кундемыш коштынна. Башкортостаныштат ик гана веле огыл лийынна. Кемерово область, Коми Республик… Икана Сыктывкарыш миенна, а тушто лум уке. Тыге Печора марте шуынна. Чыла вере оҥай лийын. Тӱрлӧ дене вашлиялташ логалын. Оҥай, но Красногорскышто ече дене Российын чемпионатше деч ончыч Марий Эл гыч тӱнямбал кӱкшытан спорт мастер Альберт Ямалеев, Александр Кравченко да мый ик пӧлемыште пырля иленна. Йӱд, чылан малат. Кенета совла дене калай атым удыркалыме йӱкеш помжалтым. Ончем, Челябинск гыч Кравченко ате гыч совла дене ала-мом кылде-голдо луктеда. «Мом ыштет?» – йодам. «Ачам кол мӧртньым колтен, кочкам», – манеш садет. Вес кечын тудо сайын куржын, да Российын сборный командышкыже налыныт. Альбертат логалшаш ыле, но… мӧртньӧ ситен огыл (шыргыжеш). Кызыт Александр – элыштына юниор-влакын кугурак тренерышт.
– Тений 23 февральыште ече дене икымше гана шарнымаш-таҥасымаш лийын. Алексей Викторович, Теат лийында. Тендан шонымаште, тыгай таҥасымашын кӱлешлыкше уло?
– Моткоч кӱлешан. Тудым Михаил Токарев тӱҥалын. Ончыч Самара олаште эртареныт. Лач тушто Валерий Исаев монь жапше годым участвоватленыт. Тыштат тыгайым эртарен ончаш темлен.
23 февраль каныш кече ыле. Шукын толыныт. Икмыняр таҥасымашым иктыш ушенна. Ӱжмашымат колтенна. Тау Михаил Александровичлан. Ятыр тале спортсмен, тренер чумырген. Южышт икте-весыштым кумло ий утла ужын огытыл. Тидым вашлийын кутыраш, вес тӱняш кайыше-влакым пырля шарналташ сай спорт мероприятий семын палемдем.
– Кызыт шошо призыв кая. Теат армийыште лийында. Самырык-влаклан могай тыланымаш лиеш?
– Кажне рвезе порысшым шуктышаш. Каяш кӱлеш. Тунам чыла вере корно почылтеш манын кертам. Тидлан ончылгоч спорт дене пеҥгыде кылым кучыман, ямдылалтман. Тушто коллективым, икте-весым умылаш, ваш-ваш полшаш тунемат. Койыш-шоктышат пеҥгыдемеш.
Шарнем, Ижевск гыч Саша Богданов дене палыме лиймемым. Тудат ече дене коштын. Столовыйышто шинчена. Шож пучымышыш ик совла килькам пыштен пуэныт. «Молан от коч?» йодеш тудо. «Мый тыгайым ом коч», — манам. «Тугеже лиеш, мый кочкам?». Пуышым. «Тыят ик-кок кече гыч кочкаш тӱҥалат», – мане. Тыгак лие. Ме тудын дене келшенна, иза-шольо гай лийынна. Кызыт ешна дене икте-весе деке унала коштына. Кылым огына йомдаре.
Е.ЭШКИНИНА
