Волжский районысо Шайрамбал ялыште илыше Зоя Николаевна Петрова нерген, мыйын шонымаште, пеш оҥай книгам возаш лиеш ыле…
72 ийыш тошкалше ӱдырамашын ӱмыргорныжо тӱрлӧ событийлан поян, поснак – латиндеш ияшыж годым Юлсер кундемыштак верланыше шочмо Ярамарий ялже гыч Шайрамбаке изи пӧртыштӧ илыше тулык качылан марлан толмыж деч варасыже. Еш пыжашым чоҥымо, тӱшка озанлыкын шала пашаштыже, теплицыштыже, сӧсна фермыштыже тыршыме жапыштак латик йочам – ныл ӱдырым да шым эргым – ыштен да СССР Верховный Советын Президиумжын 1990 ий 8 июньышто лукмо указше дене «Мать-героиня» почётан лӱм да орден дене палемдалтын. Петр пелашыж дене кажне икшывым йол ӱмбаке шогалтеныт. Нуныжо ушан-шотан, пашаче да поро шӱм-чонан кушкыныт, чылан гаяк спорт дене пеҥгыде кылым кучат. Специальностьым налыныт. Сергей деч молыжо чыланат ешан улыт. Кызыт шочмо суртышкышт пелашышт да шочшышт дене чыланат иканаште толыт гын, очыни, олмалан камвозаш вер огеш лий… Но ава, тыгак латкуд уныкан (ик уныкаже – уныкажын шочшыжо) кова кажныжлан верым муэш, кажныжым теммешкыже пукша, кажныжым шӱмжӧ пелен ӧндалеш. А тукым эшеат вияҥже, шочшо-влак веле огыл, веҥе-шешке ден уныка-шамычат оньыкувашт, ава лийшышт, ковашт дене кумылын коштышт манын, у пӧртым чоҥаш тӱҥалын. Чылажат шке радамже дене кая гын, тений пӧртсийымат палемдат.
А Зоя Николаевна пайрем чесым погаш куана веле: тутло шыл шӱрым ма перемечым але мелнам юзо коҥгаштыже тыманмеш кӱктен-кӱэштын луктеш, шоҥешталтше пурамат шолта. Тыгай сийым верысе художественный самодеятельность коллектив дене пырля районысо, республикысе да регион-влак кокласе пайремлашкат намия. Мутлан, республик кӱкшытан Пеледыш пайрем годым Юлсер кундемын кудыштыжо тудын перемечше эреак эн ончычак пыта – коҥгаште кӱэштме кочкыш чылалан келша. Тыгай сынан мероприятийыш кочкышым веле огыл, эше чемоданым налеш, вет кудым тӱрыснек гаяк Зоя Петрован район да тудын чапланыше еҥже-влак нерген погымо альбомжо да кидпашаж дене сӧрастарат. Сылне тӱран салфеткыжым, солыкшым, юмылук йыр сакышыжым, вакышыш шартышыжым, пырдыжыш сакыме ковёржым, чучыл-влаклан чиктыме марий тувыржым ончен от тем. Поснак марий вургеман курчакше-влак кумылым налыт. Тыгайжым ӱдырамаш моло кудышто ужын да шканже келшышым ышташ кумылаҥын. Икымшым йол гыч вуй марте чиктымек, ик эргыже шочмо кечыжлан кокымшо кугу курчакым пӧлеклен. Кидмастар тудланат шке машинкыж дене тувырым, ончылсакышым урген, нуным йытыран тӱрлен, шовычым сӧрастарен, кевыт гыч келшыше йолчиемымат налын конден… Ынде пӧртыштыжӧ, шочшыжо-влакын каныш кечылан, отпуск жаплан монь толмешкышт, нунын дене ила. А изирак уныкаже-шамыч тыгай мотор вургемым курчак-влак ӱмбач кудаш налыт да шке чият, пӧртыштӧ ма пакчаште, олыкышто ма садыште але Мӱшыл ер серыште куанен фотографироватлалтыт – кушкын шумекышт, лиеш мом ончалаш да ончыкташ.
— Тӱрлаш школышто труд урокышто туныктеныт. Туныктышо кажнын пашажым терга да, ончыза, Зоя могай чаткан тӱрлен, мел велне кечылтше ик шӱртат уке манын, тӱрем молылан образец семын ончыкта ыле, — каласкала кидмастар. – Очыни, тиде поро мутак эшеат чаткан тӱрлаш кумылаҥден. Мый вет ик шӱртӧ пырче дене тӱрлем, сандене тӱрем тыгай йытыра, манмыла, тӧшак гай лектеш.
Зоя Николаевнан таче кызытак чиен лекташ йӧршӧ 22 марий тувыржо уло. Икмыняржым «Шайра кундем» фольклор ансамбльыш коштмыж годым, чылалан икгай вургеман лияш манын, вес еҥ деч оксала налын, но утларакшым шке тӱрлен. Кажне тувырын – шке узоржо, шке ӱштыжӧ, шке ончылсакышыже, шке шовычшо, шке сӧрастарышыже. Тӱрызӧ шкафым почын ончыктыш гын, шинчамат каралтышым – тынар паша, тынар жап да тыгай поянлык! Эше клатыште мыняре…
— Ӱдырем-шамычымат тӱрлаш туныктенам. Кокытшым марий сӱан дене марлан пуэнам, сандене чыла – юмоҥам кучымо солыкет, юмылук йыр сакышет, кӱпчыкшӱргет, подзорет, покрывалет – пырля ямдыленна. Галина ӱдыремже кызытат яра жапыштыже тӱрла. Шкеже 50 ияшем марте эре шкенан Юлсер вел тувырым ямдыленам. Пел курымаш лӱмгечемлан пелашем, волгыдышто коштшо – илыш гыч кайымыжлан вашке кок ий лиеш, пӧлек шотеш оксам пуыш, да мый тудын дене Медведево вел тувырым нальым, — марий вургемым погаш тӱҥалмыж дене палдара Зоя Николаевна. – Республикысе шуко кидмастар, тыгак марий чонан да шӱлышан ятыр еҥ дене пеҥгыде кылым кучем. Мый нунын деч ала-мом кӱсынлем гын, нунат мый дечем иктаж-мом рашемдат… Марий тувырым тӱрлен пуаш йодшат шагалын огытыл. Кызыт кевытыште чыла уло: куэмет, шӱртылан тӱрлӧ тӱсан шовычет, тасмат, шитьё манмет, моло сӧрастарышет… Ончыч коленкорыш, шинчан солыкыш тӱрлена ыле гын, кызыт – утларакше габардиныш. Пеш сай куэм. Тӱрлашат йӧнан, мушкашат куштылго. Шокшо вӱдеш «Ушастый нянь» порошок ден содым шулыктарем, тушан габардин тувырым лазыртем да вара туржын шӱалтем веле – пеш сайын ошемеш. Тувыржым Сотнур села гыч Лиза пеш сайын урга, сандене тиде пашам тудлан гына ӱшанем, кеч шкемынат ургымо кок машинкем уло.
Зоя Николаевна тувырыш ма ончылсакышыш але шовычыш икгай тӱрым нигунам ок ыште – эре мом-гынат уым, весым, моторракым ешарен пурта. Узоржым эсогыл тюль але еҥ вургем гыч кӱсынла да шукыжым шканже келыштара. Чылаже мыняр тувырым, мыняр ончылсакышым тӱрлен – каласенат огеш керт. Шотленжат огыл! Но шканже кажне Пеледыш пайремлан у вургемым ямдылаш тырша.
Кок-кум шагат мутланыме жапыште умылышым: кидмастар ик минутымат яра огеш эртаре. Йӱштӧ пагытыште, сурт сомылкам тӧрлымек, утларакше тӱрла, урга, пидеш гын, шокшышто – сад-пакчаште шогылтеш, пакчасаска деч посна тӱрлӧ-тӱрлӧ пеледышым ончен кушта. Телевизорым пешыже огеш ончо, кидпашам ыштымыж годым я Марий радиом, я телефоныштыжо улшо интернет полшымо дене марий муро-шамычым, пайдале да оҥай передаче-влакым колыштеш. Ярарак жапыштыже марий изданий-влакым лудеш, мемнан «Сурт-пече» ден «Марий Эл» газетнамат ий еда налеш. Мыланем гын Зоя Николаевна, руш манмыла, пеш современный ковала койо: эргыже-влак пӧртын ныл векыжат видеокамерым шынденытат, кушто мо ышталтмым монитор гоч веле эскера, адакше интернет дене пеш сайын пайдалана – «Одноклассники», «ВКонтакте», моло социальный сетьлаште регистрироватлалтын, шке лаштыкшым пеш чаткан вӱда. Моторын чия, поснак ош носки ден йолчиемым, шӱшерым йӧрата.
Зоя Петрова нерген оҥай книгам возаш лиеш манын, тӱҥалтыштак ушештарышым вет… Но тачеш тышан чарнен шогалам. Юмо пӱрен гын, вес гана илышыжын вес йыжыҥже, вес шӧрынжӧ дене палдарем.
Маргарита ИВАНОВА
Авторын фотожо
т
