ӰДЫРАМАШ КОРНО

«Пиалан еҥын шонышыжат волгыдо, шӱм-чонжат поро»

Мемнан тачысе унана – Анфиса Эманова. Тудым шукынжо тале журналист, тыгак кумдан чапланыше «Шочмо вер» ансамбльын участницыже, самодеятельный автор да мурызо семын палат. А кызыт тендам тудын дене палдараш икмыняр вес амал амал таратышт. Эн ончычак теве мо: Анфиса Васильевна шукерте огыл йӧршеш вес пашашке куснен. Весе: ныл тылзе утларак ончыч Марий Эл Республикын тӱвыра, печать да калык-влакын пашашт шотышто министерствыжын 2019 ий 4 декабрьысе шӱдыкшӧ почеш Марий Эллан шӱдӧ ий темме лӱмеш «Калык верч тыршымаш» шарнымаш медаль дене суапландаралтын. Наградым 10 декабрьыште Марий тиште кечылан пӧлеклалтше мероприятийыште кучыктеныт. Чыла тидын нерген ынде радамлын каласкалена.

– Шукерте огыл Те журналист гыч йӧршеш вес сынан пашашке кусненда. Тиде чылаштланат моткоч вучыдымо лийын. Тыгай тура ошкылым ышташ мо таратен? Молан лачшымак кугыжаныш архивыш каенда? У паша верым кужун кычалында але темленыт да вигак келшенда?

– О-о-о, иканаште тынар йодыш! Чылт памашшинча гай йоргыктен лектытыс. Такшым уста журналистын тыгакак лийшаш (шыргыжеш – авт.). Вес пашашке куснымемже шкаланемат йӧршеш вучыдымо лие. Усталык корныштем мый журналист профессий деч молыжым тогдаенат омыл. Марий кугыжаныш университетыште тунеммем годымак тендан, «Марий Эл» газетын, тачысе тӱҥ редакторжо, а тунам «Кугарня» газетын тӱҥ редакторжо Александр Абдуловын ӱжмыж почеш газет пашашке ушненам да, марий манмыла, вуйге-почге тушко пуреҥгаенам, вес паша нерген шонаш йӧршын ярсен омыл. А кызыт мый Марий Эл Республикысе колыштмо-ончымо документ-влак кугыжаныш архивын вӱдышӧ архивистше улам. Тӧнежна рушлаже «Государственный архив аудиовизуальной документации» маналтеш.

Ӱмыргорнышто вашталтыш лиймылан ӧрман огыл. Могай корным эртышашым кӱшнӧ суксына-влак сайрак палат. Нуным лач колышт моштыман. А илышыште мо ышталтеш – чыла сайлан. Мый тыгай девиз дене илем.

«У паша верым кужун кычалында мо?» манын йодмылан тыге вашештем: ӱшанле йолташет уло гын, полыш кидым вигак шуялта, а тыгай кид мый декем тӱрлӧ вечын икте веле огыл шуялте.

– Тӱҥалтыш жапыште журналист паша деч посна чот йокрокланенда, очыни? Тыгай годым мом ыштенда? «Марий сандалык» журнал кунар-гынат утарен да полшен дыр?

– Мо ик гана кӧргышкӧ шыҥа, тудо илыш мучко пелен кодеш. Сандене мыят журналист паша дечын кораҥын омыл. Эше 2013 ийыштак Йошкар-Оласе да Марий Элысе епархий (кызыт митрополий) пелен «Шӱм-чон изолык» марла журнал савыкталташ тӱҥале. Тудым Кусарыше комиссийын председательже, Морко район Арын черкын настоятельже протоиерей Николай Чузаев вуйлата. Журнална тылзылан ик гана лектеш, лудшо деке миен шужо манын, мыят моштымашем пыштен тыршем, редколлегийын ик еҥже улам.

«Марий сандалык» журналымат чын палемдышда. Тӱҥ редактор Валерий Мочаевын темлымыж почеш 2013 ий гыч «Марла календарь» рубрикым вӱдем. Тыште лӱмгечыштым палемдыше тачысе юбиляр-влак ден илыш гыч кайыше лӱмлӧ еҥ-шамыч нерген кӱчык да раш, икманаш, энциклопедийлан келшыше сынан, уверым пуэдем. Материалым погымо годым шуко изданийым лудаш логалеш, мом-гынат уым пургед лукташ тыршем.

Архив пашашке ушнымем дене марий литературын классикше Сергей Чавайнын чын шочмо кечыжым рашемдышна. Марий Элын кугыжаныш архивыштыже аралалтше Арын черкын метрик книгаштыже тудо 1888 ий 22 сентябрьыште шочын, 6 октябрьыште тынеш пуртымо манын возымо. А тошто календарьым у стильыш кусарыме годым 1800 ий 19 февраль гыч 1900 ий 18 февраль кокласе числалашке 12 кечым ушыман. Тугеже лектеш: Сергей Григорьевич, кузе шкеже автобиографийыштыже возен, 6 октябрьыште огыл, а 4 октябрьыште шочын. «Марий сандалык» журналын 2018 ийыште лекше 3-4-ше номерлаштыже тидын нерген возенам ыле. Сандене лӱмлӧ еҥнам чын шочмо кечынже, 4 октябрьыште, пагален шарнена гын, утларак келшен толеш, шонем.

Архивыште тыршыше еҥынат пашаже шке семынже сылне. Вет тыште республикынан, калыкнан историйже «ила». Мемнан, Колыштмо-ончымо документ-влак кугыжаныш архивна, кино-, видео-, фонодокумент-влакым, фотосӱрет-шамычым арала. Фондышто могай гына поян материал уке?! Ий еда тудым пойдарена, колыштмо да ончымо у деч у документ-влакым ешарена. Республикысе ятыр палыме еҥын, мутлан, уста музыкант Виталий Шапкинын, писатель-поэт-влак Ким Васинын, Арсий Волковын, Семен Николаевын, Эврик Анисимовын, Зоя Дудинан да молынат личный фондышт уло. Шукерте огыл Марий АССР-ын икымше калык писательже Никандр Лекайнын фондшым почна. Кызыт Марий Эл Республикысе тӱвыра, печать да калык-влакын пашашт шотышто министерствын экспертно-тергыше комиссийжылан ончаш журналист, драматург, Марий Элысе Кугыжаныш Погын аппаратын еҥже Александр Петровын фотодокументше-влакым темленна. Тиддеч посна тӱрлӧ выставке ден электрон йӧнан изданийым ямдылена. «ГААВД РМЭ» сайтышкына пурен ончалза теве: «Отечество – моя святыня», «Личные фонды – яркие личности», «Художники родного слова» да ятыр моло. Кажныжым ямдылыме годым шуко лудына да ончерлан але савыктышлан келшыше текстым возена. Тидат шкешотан журналист паша.

– Кызытсе пашада чонланда келша, тенданлыклак чучаш тӱҥалын тугеже?

– Туге. Вет кеч-могай пашамат йӧратен, тыршен да сай лектышан лийже, калыклан пайдам кондыжо манын шуктет гын, тудо чонлан келшыше веле огыл, эше куаным, ласкалыкым пӧлеклыше да уш-акылым пойдарыше лиеш.

– Мер пашалан кызытат жапым муыда, коеш, вет Те республикысе «Саскавий» марий ӱдырамаш ушемыште, эсогыл вуйверыште, улыда. Туштат ыштышаш паша ятыр дыр?

– Чын, 2014 ий февральыште вуйверын (правленийын) индеш еҥже коклашке мыйымат ӱшанен сайленыт. Тачысе кечылан «Саскавий» ушемын лӱмжӧ Марий Элыште веле огыл, ӧрдыж кундемлаштат, йот элыштат палыме. Тыгай чапым тудо шуктен шогымо пашаж дене сулен. Марий ӱдырамаш-влак дене палыме лияш 2017 ий кеҥежым эсогыл коло финн ӱдырамаш толын ыле. Делегацийым Финляндийысе «Калевала» эпохысо финн ӱдырамаш-влак ассоциацийын председательже Ильдико Лехтинен вуйлатен. Нуным Йошкар-Олаштат, Морко район Унчо кундемыштат лишыл родына семынак вашлийын-ужатен колтышна. Марий ӱдырамашын поро кумылан, мӱкш гай пашаче, кидпашалан мастар, калык йӱлам арален илыше, муралтен-кушталтен моштышо улмыжым нуно шке шинчашт дене ужын кайышт.

«Саскавий» ушемын эртарыме да эртарышаш мероприятийже ятырак. 8 Мартлан пӧлеклалтше «Тый улат мыланем ныжыл йӱр» лӱман концертым, ярмиҥгам да марий касым эртарен шуктышна. Но ынде тӱня мучко шарлыше коронавируслан кӧра изиш вучалташ логалеш. Кызыт Кугу Сеҥымашын 75-ше идалыкшылан пӧлеклалтше выставкылан фронтышто да тылыште пашам ыштыше марий ӱдырамаш-влак нерген материалым погена. Ончыкыжым мемнам пытартыш кокияш пашанам иктешлыме да сайлыме конференций вуча.

– Коронавирус нерген мут лекте гын, йодам тугеже: тиде вируслан кӧра кызыт чылан гаяк мӧҥгыштӧ шинчена. Те тиде жапым кузе эртареда? Шер теммыла ок чуч? Але, мӧҥгешла, молан кид шуын огыл, нине сомылым ыштеда?

– Тӱшка калык дечын ойырлымаш архив пашам чарен шогалтен огыл. Ме кызыт дистанционно манме йӧн дене пашам ыштена, а вуйлатышына-влак, мутат уке, паша верыште тыршат.

Мӧҥгыштӧ улына, сандене еш дене жапым утларак эртараш йӧн уло. Изирак эргым дене сурт сомылкам тӧрлатылына, пакчам шошо тургымлан ямдылена. Тудат школыш ок кошт, мӧҥгыштак тунемеш. Тений А.С.Пушкин лӱмеш 4-ше номеран гимназийын индешымше классшым пытара. Иктаж йодышыжо лектеш гын, мый дечемат, изаж дечат йодеш. Кугу эргымже Угарманыште ила, тыште Россий МВД-ын академийжым тунем лектын. А озавате кеч пашаш коштшо, кеч мӧҥгыштӧ лийже – сомылым шкаланже эре муэш. Мыят моло марий ўдырамаш гаяк улам. Тыгай тат дене пайдаланен, шукертак автор деч пӧлек шотеш налме книгам, Валентин Осипов-Ярчан «Мӱндыр мӧр олыкем» романжым, лудын лектым. Гитарына пеш «куанен» дыр, йӱкшӧ пӧртна мучко чӱчкыдынрак йоҥгалтеш.

Тиде шакше вирус тӱнямбалсе кажне еҥын илыш радамжым пужаш тӧча. Туддеч вашкерак утлаш айдеме тукымлан Юмо полшыжо. Тек кажне еҥ таза, поян, пиалан лиеш. Пиалан еҥын уш-акылжат яндар, шонышыжат волгыдо, шӱм-чонжат поро.

Любовь КАМАЛЕТДИНОВА

А.Титовын фотожо

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий