Коронавирусын тӱня мучко кугу писылык дене шарлаш тӱҥалмекше, еҥ-влак икте-весышт дене тидын нергенак гына мутланат, СМИ-лаште тиде вирус дене кылдалтше сӱрет могай улмым гына эскерат, манаш лиеш. А кузе вес семын? Чыланат илынешт! Шучко инфекций шканышт, лишыл еҥыштлан, родыштлан, палымыштлан, йолташыштлан… ынже пиж манын, кызыт кажныже шона, тургыжлана.
Пытартыш жапыште Италийыште моткочак шучко сӱрет озаланыме нерген рӱдӧ телеканаллаште чӱчкыдынак ончыктат. Мемнан эл гыч тушко илаш кайыше-шамыч кокла гыч южышт мо ышталтме нерген интернет гоч каласкалат, палдарат. Мутлан, эше арня утла ончычак ик палымемын Италийыште илыше палымыже йыҥгыртен да моткочак шуко еҥ колымо, нуным тояш наҥгаен шуктыдымо нерген ойлен. Карантин семын увертарыме дене чылан мӧҥган-мӧҥгыштышт шинчат. А вет южышт шкетын илат. Сандене, колат гынат, тидын нерген иктат огеш пале да пӧртыштышт але пачерыштышт икмыняр кече дене, ӱпшалташ тӱҥалмешкышт, кият, манын. Да палымыже-влакым шучко вирус деч чотак аралалташ ӱжын!
Теве Волжский район Корамас кундемыште шочын-кушшо Елена Нестеренко ятыр ий Италийыште ила. (Тудын нерген пеш шукертыжак огыл «Ӱдырамаш корно» мужыр лаштыкыште возенам ыле.) Елена Александровнат шочмо элже, калыкше верч моткоч тургыжлана. Таче ме тыланда кызыт Италийыште могай ситуаций улмо нерген каласкалымыжым савыктена.
Пагалыме лудшына-влак, шотышкак налза, шкендам аралыза!
Курыкыш эше миен шуын огыл
— Ме Сандро пелашем дене ӱмаште мужыраҥынна да кызыт Умбрия областьыште илена, — палдарен интернет гоч вашмутланымаште Елена Александровна. — Тиде — рӱдӧ Италий. Тудым вес семынже «зелёное сердце Италии» маныт. Лишыл олаже Губбио маналтеш. Тушко кызыт огыт пурто, а ончыч кочкыш сатум налаш тусо кугу супермаркетлашке коштынна.
А ме курыкышто илена. Мемнан дене кызытеш коронавирус дене черлыше уке, шып гына киена.
«Тек чылан колыштыт»
Тыгак Италийыште шучко вирус шотышто сӱрет могай улмо нерген аудиозаписьым Елена Александровна ик палымыжлан колтен. Тудак интернетыште чылалан колышташ лийшын шынден. Мыят тиде материалым тудын каласкалымыжым колыштынак возенам. Елена Александровна тушто палымыжлан ойла: «Кумылет уло гын, ойлымем чылаштлан колышташ шынден кертат. Тек колыштыт. Ала кеч тыге сӱретын чынже денак чот шучко улмыжо иктаж-кӧлан «миен шуэш».
«Тыгайым ончыч ужалтын огыл»
Тудо теве мом каласкален:
— Интернетыште, моло вереат коронавирус нерген кӧ мом огеш возо, огеш ойло?! Кӧлан ӱшанашат от пале. Ала тиде лабораторийыште искусственно шонен лукмо вирус, ала натуральный иктаж-кушеч лектын? «Америке биологический оружийым колтен» маншат улыт. Но пытартыш жапыште тиде вирусшо лач туштак эн чот шарлен!
Италийыште тиде вирус дене кылдалтше ситуаций нерген кажне кастене ойлат да данный дене палдарат. Кызыт шӱгарлашке катафалк дене машина-шамыч черет дене шогат! Ончыч тыгайым телевизор дене ужынна мо? Шӱгарлаште вер уке! Крематорийыште колышо кап-шамычым йӱлалтен огыт шукто. Эсогыл пошкудо регионлашке колтат. Военный машина-шамыч колоткам эсогыл кужу колонно дене наҥгаят.
Черланыше еҥым эмлымверыш наҥгаят да, тудо огеш тӧрлане гын, лишыл еҥже-шамыч тудым тетла нигунам огыт уж! Ны больницыш тудын дене огыт пурто, ны шӱгарлаште чеверласаш огеш лий…
«Шоякым возгален шинчаш ом ярсе»
Умбакыже ойла:
— Мылам палыме-шамыч кокла гыч чот шукын йыҥгыртат да «Лена, кузе иледа?» манын, чот тургыжланат, могай ситуаций улмо нерген йодыт, интернетыште лаштыклашкем возат. Мый кажныжлан посна вашештен ом шукто, сандене чылаштлан иктым возен вераҥденам. Шукынжо ужында, очыни.
Южышт, лудын лекмекышт, эсогыл йодын возат: «Але вара тиде чынак?» Конешне, чын! Нунылан тыге торжанрак веле вашештыме шуэш: «Мылам нимом ышташ мо? Шоякым возгален шинчаш ом ярсе!» Могай цифрым возенам гын, шке гыч шонен лукмаш уке! Нуным мый телевизор дене пуымо официальный данный статистике гыч налам.
12 ийлан петырен кертыт!
Италийыште коронавирус дене кылдалтше шучко сӱрет тылзат пеле шуйна. Тышеч кум арняже карантиныште шинчена. Уремыш лекташ кугу амал лийшаш. Шӱкым кудалташ лектат да иктаж шӱдӧ метр наре веле кайыман гынат, маске да перчатке деч посна лийман огыл. Полицеский эртен кудалеш да уремыште тыглай перныл коштшо логалат гын, икымше гана, мемнан оксашке кусараш гын, 1500 наре теҥге штрафым тӱлаш пуат. Эсогыл 12 ийлан эрык деч посна коден кертыт!
«Мемнан дене мо лиеш?!»
Кечывалвелне ик шоҥго пӧртыштӧ илалше-шамыч чылан колат – огыт чыте. Эмлымверлаште ИВЛ (Искусственная вентиляция лёгких) аппарат огеш сите. Сандене мемнан дене иктаж районышто, тора яллаште шарла гын, мо лиеш?! Тидын шотышто моткочак ойгырем! Йӧра, кызытеш Марий Элыштына икмыняр случайым веле пален налыныт. А шарла гын? Вет Италийыштат январьыште Римыште Китай гыч паша дене толшо ик еш мужырым кученыт. Йӧра, шкешт коктынат тӧрланеныт. Но нунын гычак чылажат тӱҥалын! Ончыч черле-влак икмыняр лу дене улыт ыле, вара – шӱдӧ дене, ынде тӱжем дене.
Шкем аралаш вожылман огыл!
— Но мемнан Российысе калык вирус дене кылдалтше ситуацийым эше кӱлеш семын огеш акле, чот серьёзныйлан огеш шотлыла чучеш, — ойла умбакыже. — Маскым чияш вожылман огыл! Тый вет шкендым аралет, тугеже молан вожылаш?
А интернетыште возымо серышыштыже тыге каласен: «Йолташ-влак, коронавирус нерген уверым серьёзнын вашлийза! Паледа, кызыт йӧршынат мыскарам ыштыме жап огыл! Чыланат кеч-моланат ямде лийшаш улыт. Ме кызыт ик пушышто улына. Уло тӱня… Карантин семын увертареныт, мӧҥгыштӧ шинчаш кӱштеныт – тугеже мӧҥгыштыдак шинчыза. Весе-влак дене контактым ыштыдыме, маске ден перчаткым чийыме, кидым чӱчкыдын мушмо гына мемнам утарен кертеш.
Меат шоненна: вашке тиде пыта да чыла сай лиеш! Но йоҥылыш лийынна… Тачысе кечылан (31 мартлан) мемнан дене 101739 коронавирус случайым регистрироватлыме. Тышеч 75528 еҥ чер дене кучедалеш, 14620 еҥ, пиалеш, вирусым сеҥен кертын да мӧҥгышкыжӧ пӧртылын. Тыгодым 11591 еҥ ош тӱня дене чеверласен. Утларакше шоҥгыеҥ-влак, 80-90 ияш-шамыч, колат».
Притче
Елена Нестеренко «Марий Эл» газетым лудшо-влаклан тыгай притчым темла.
«Ыштен кертмым ыштыман»
Кугу чодыра йӱлаш тӱҥалын. Осал мардеж шыдын пуалын, тулойыпым утларак да утларак гына шара. Пеш шучко. Чодыра покшелне верланыше изи мотор ерыште илыше колжо-влак ынде кузе лийыт? Куржынат, чоНештенат, кудалынат огыт кертыс, калтак. Чодырасе чыла кайык-янлык, шке илышыштым утараш манын, утлаш тыршен, чодыра гыч лектыт. Ончылно — чодыра оза -маска. Изи кисам вашлиешат, йодеш:
— Киса, чылан куржыт, тыйже куш мӧҥгешла чоҥештет?
— Чодыра ерышке вӱдлан — тулым йӧрташ кӱлеш, — шокта вашмут.
— Мо? Тый изи киса нерет дене кунарак вӱдшым налын кертат?
— Мый шке кунар ыштен кертшашем ыштем, — манят, киса чодыра ер декыла чонештыш…
Притче мучаште Елена Александровна тыге палемден: «Мыят изи киса семын калыкемлан уверым пуымем дене полшен кертам гын, тудат пайда лиеш, шонем.
Тыгай неле жапыште кажныжат изи киса гай лийшаш улына, кажныже шке полышыжым шуялтышаш. Кузе кертеш, туге.»
Моткоч чын каласен. Вес гана шкем титаклаш, шкем титаканлаш шотлаш огыл манын, айста, чынжымак, кажныже тудын ваштареш кучедалмаште мо кертмынам ыштенак! Тунам тиде шучко вирус деч ала чыланат утаралт кодын кертына! Тидлан такше кажныже ӱшанена, вет ӱшан пытартышлан йомеш. А ме вуйнам сакышаш огынал! Йӧршынат!
Л. КАМАЛЕТДИНОВА
