ПӰСӦ ЙОДЫШ

«Полшена, полшена» манын сӧрат, но…

… Йыҥгыр йӱк йоҥгалт шуктыш ала уке – школ омса почылто, тушеч йоча-влак уремыш «кышкалалтыч» да, тошкалтыш дене волен, иктаж шӱдӧ наре метр тораште верланыше пу оралте-шамыч велыш куржыч. Икте, весе, кумшо… Ӱмбал вургемыштым чиеныт, но шот дене полдыштен огытыл, а южыжо йӧршеш тудын деч посна лектын. «Кушко куржыда?» йодмемлан «Столовойыш!» шоктыш. А уремыште февраль мучаш гынат, йӧршынат чаравуй коштшашлык огыл. Мылам, тышке командировкыш толшо айдемылан, тыгай сӱрет вучыдымо лие гын, Морко район Унчо калык тидлан шукертсек тунем шуын. У школ омсажым 2007 ийыште почын, но «у школ» манаш йылмыжат ок савырне – «пел» шомакым ешарет гын, чынрак лиеш, шонем. «Национальный» лӱмым нумалше тунемме верым тачат чоҥен шуктен огытыл, тачат тудын «вуйдымо пел капше» мӱндыркӧ волгалтеш…

 Теве-теве сӱмырла гын?

Шым чыте, мыят йоча-влакын куржмо велышкышт ошкыльым. Теве вес тӱшка кочкын лектын, витне, ӱдыр-рвезе-шамыч ынде ваштарешем куржын толыт, южо пел могырышкыла кайыше лапка пу пӧрт гыч лектытат. Кӧргышкыжӧ пурен шогалмеке, ушышкем ала-молан Госпожнадзорет, Роспотребнадзорет, икманаш, кажне тунемме ий деч ончыч школлам тергыше-влак пурышт. Пытартыш жапыште нуно «строгын» тергат, кеч изишак нормым пудыртет гынат, штрафым пуат манын ойлат. А тиде оралтыжлан нуно шинчаштым кумат мо? Уке-уке, мутем арулык шотышто огыл – пашаеҥ-влак тудым эскерат. Мыйже кызыт весым йоднем: эше 1968 ийыштак чоҥалтше оралтыже теве-теве сӱмырла гын?

Столовый гыч лекмеке, тыгайракак тошто оралтыште верланыше спортзалыш пурышым. Шинчалан вигак пурла лукышто верланыше коҥга перныш. Тудыжо кочмывер гаяк тошто пу оралтыште, но изиш ончылнырак верланен, а вара вес тыгаяк пӧртышкат пурен лектым. Тыштыже йоча-влакын технологий урокышт эрта. Паледа, чылажымат ончен лекмеке, эртыше жапыш, пионер годсыш,  ошкылым ыштымыла веле чучо. Уремыш лекмеке, адакат школ могырыш ончальым. А вет таче кечылан тиде тунемме верыште 212 ӱдыр-рвезе шинчымашым пога. 20 але, мутлан, 50 йоча гына тунемеш гын, эше умылем ыле, а 212 икшывылан молан школым чоҥен ынешт пытаре – омак умыло…

 

«Тугеже «национальный» манашыжат ок кӱл ыле»

– Тачысе кечылан тиде мемнан эн пӱсӧ йодыш, –  ойла ӱмаште сентябрь гыч школым вуйлатыше Андрей Сергеевич Григорьев. – Тунемме верым чоҥен  пытарыме йодыш шотышто Морко районысо администрацийым вуйлатыше, Марий Эл Правительстве председательын икымше алмаштышыже Михаил Васютин декат миенна. Но, чаманаш логалеш, тиде проектым налаш районыштына окса уке манын каласеныт, сандене таче кечылан ты паша верже гыч тарванен огыл.   

Тидлан кӧра таче Унчо школышто спортзал уке, санденак физкультур урокым тӱҥ шотышто уремыште эртараш логалеш. Уке тачат актовый зал, садланак республик кӱкшытан краеведений да этнокультур дене кылдалтше семинарыш толшо уна-влак дене «йыргешке ӱстел» классыште гына эртен. Тыгай татыште, очыни, кажне туныктышо «актовый зал лийшашет» ман шоналта. Но, чыным ойлаш гын, ындыжым ӱшанжат эркын дене йомеш, но тудо эше укежак огыл. Уло тудо Унчо ял шотан илем администрацийым вуйлатыше Иван Михайлович Евсеевынат.

– Тиде йодышым ме кажне сессийыште нӧлтенна, кугу вуйлатыше-влакын толмышт годым нуным тышке пуртенна, эре «полшена, полшена» манын сӧрат, но… Адакшым тачысе школ «маломобильный» радамыш пурталтше айдеме-влаклан келыштаралтшаш. Сандене тунемме верыште нунылан келшыше лифт да моло йӧн лийшаш. Тидлан кӧра проектым уэмденна,но тудо ынде типовойлан огыл, а индивидуальный заказ почеш ыштымылан шотлалтеш, садлан нимогай программыш пурен огына керт. Проектым  ямдылыме, ынде 2021 ийлан тудым бюджетыш пуртышт манын тыршаш тӱҥалына. Вет чоҥен шуктыдымо лач тиде ужашыште столовый, спортзал, актовый зал, компьютер да производственный класс-шамыч лийшаш улыт. Йоча-влак тошто столовыйышто кочкыт. Тудыжым Роспотребнадзор ок приниматле, но тунемше-шамычым пукшыман. Садлан туштак гына тидым ышташ кодеш. Тыге йоча-шамыч йӱштӧ ма, йӱран ма, лавыран ма тушко шӱдӧ метрым столовыйыш куржыт, – каласыш тудо.   

Ӱмаште Унчо кундемым финн-угор тӱнян рӱдыверже семын увертареныт, тышке республикыштына кугу должностьышто ыштыше-влак толын коштыныт, пел «капан» тунемме верымат ужыныт – неужели вара нунылан садикте? Неужели намыс огыл? Иван Михайлович тыге вашештыш:

– Чылан палат – Унчышто школым чоҥен пытарыме огыл. Санденак мыйжат ойлем: ме марий калыкым арален кодымо, национальность нерген ойлена, а тиде школ лачак национальныйлан шотлалтеш. Тугеже молан тудым таче кече мартеат чоҥен огына керт? Тугеже «национальный» манашыжат ок кӱл ыле… Кодшо ийын мемнан деке Совет Федерацийын тӱнямбал паша шотышто комитетшын председательже Константин Косачёв паша дене толын коштын. Тудланат ме чыла ончыктенна. Серышым ямдылаш каласен, полшаш сӧрен. Ынде тудлан гына ӱшанаш кодеш.                    

 

… Теве мый школын чоҥен пытарыдыме ужашыштыже коштам. Мыйын «гидем-влак» «тыште спортзал лийшаш ыле, а тыште – актовый зал, тыште – столовый…» ончыктат. Леведышат уке, тыге шогышо кеч-могай оралтат эркын дене пыта. Уна, икымше пачашын туврашыж гыч вӱд чыпча, а мучаш марте ыштен шуктыдымо кӱварыште чевер-ужар мокат палдырна…

 

Г.КОЖЕВНИКОВА

Авторын фотожо

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий