5 мартыште композитор, Марий Эл искусствын сулло деятельже Эллина Архипова шке лӱмгечыжым палемдыш.
Эллина Анатольевна жапше годым Йошкар-Олаште музыкально-художественный интернат-школым (Национальный президент школ) тунем лектын, а кызыт тудо тушто пашам ышта: ынде 30 ий утла йоча-влакым музыклан шӱмаҥда, фортепиано дене шокташ туныкта. Тений Национальный президент школланат – 60 ий. Шкенжын да школын юбилейже лӱмеш уста семмастар «Марийской лиры сладостные звуки…» авторский концертым эртарыш.
Э.Архипова тӱрлӧ жанр дене пашам ышта да тӱрлӧ семӱзгарлан (домр, виолончель, скрипке, кларнет, фортепиано, кӱсле) музыкым воза. Тидыжым ме пайрем концертыште шкеак ужын да аклен кертна. Эллина Анатольевнан возымо произведенийже-влакым чапланыше артист-влак Светлана Сушкина, Виталий Шапкин, Александр Сальников, Альберт Мусинский, Герман Власов (Удмуртий), Валентина Архипова, Александр Иванов (Чуваший), Марат Ахметов (Татарстан), Ася Корепанова (Моско) калыкыш луктыт. А эн кугу пашажлан, мутат уке, «Алдиар» оперым шотлыман. Тудын премьерже 2001 ийыште лийын. Тиде произведенийже марий профессиональный искусствышто кугу событийыш савырнен, пашажым кӱкшын акленыт. Уста семмастар И.Палантай лӱмеш кугыжаныш да Йыван Кырла лӱмеш театр премий-влак дене палемдалтын.
Эллина Анатольевна изинекак шочмо сем шепкаштыже «рӱпшалтын». Тудын аваже Ольга Ивановна ялысе школышто марий йылме ден литературым туныктен. Тиддеч посна почеламутым, мурым возкален, сандене музыкальный илышыште вашталтышым чыла пален. Но икана аваже фортепианом мӧҥгыжӧ налын конден, ӱдыржӧ-влакат музык шӱлышан кушкышт манын шонен.
Эллина марий мурым колышташ кумылан лийын, сандене ялысе ик сӱанымат ончыде коден огыл, вет тунам сӱанжат яллаште чӱчкыдынак эртеныт. Шкежат варажым мураш тӱҥалын. Но икана ачаже Анатолий Петрович марий композитор Иван Молотовым мӧҥгыжӧ конден да малышыла кодаш темлен.
— Тунам мылам улыжат куд ий лийын, — шарналта Эллина Анатольевна. — Эрдене кынелмеке, авам ден ачам семӱзгар воктеке шогалтеныт да «Муро!» маныныт. Иван Николаевич фортепиано паҥга-влакым темдыштын, а мый мураш тӧченам, но ик нотышкат логалын омыл. Тиддеч вара мурымем чарнем шоненыт, очыни, но мӧҥгешла: семӱзгар воктене кужу жап шинченам да семынем шоненам: «Садак тунем шуам. Тыланда эше ончыкте-ем!»
Ӱдыр шонен, шуко тыршен да шонымашкыже шуын: Талантан икшыве-влаклан музыкально-художественный интернат-школыш тунемаш пурен. Тунамже тудо Иван Молотов дене уэш вашлийын, варажым композиций урокышкыжат коштын. Икымше гана лач тиде туныктышыжак ӱдырым «Акпатыр» оперыш наҥгаен. Спектакль деч вара Эллина Архипова оперым возаш кумылаҥын. Но, чаманаш кодеш, произведенийжым композиторлан ончыктен шуктен огыл: тудын ӱмыржӧ вучыдымын кӱрылтын.
Тиддеч вара Эллинам аваже Озаҥ консерваторий пеленысе специальный музыкальный школыш кусарен. Тушто тудын наставникше землякна Анатолий Луппов лийын. Ӱдыр музык тӱняшке келгын пураш шонен. Тыге тудо консерваторийын кок отделенийжым (композитор ден фортепиано) тунем лектын.
Эллина Архипова ойырен налме пашажым моткоч йӧрата: йоча-влакым фортепиано дене шокташ туныкта да эрже-касше веле огыл, каныш годымат – эреак школышто, семӱзгарже воктене у произведенийым воза.
— Уста туныктышо, профессионал композитор дене пырля пашам ыштыме дене ме веле огыл, а уло марий сымыктыш тӱня кугешна. Тыгай талантан еҥ деч мемнан тунемшына-влакат шинчымашым налыт да кумда музык тӱняш икымше ошкылым ыштат, — ойлыш Национальный президент сымыктыш школын директоржо Николай Смирнов.
— Сем тӱняште шкемым ласкан шижам, — манеш юбиляр. — Тунемме годым дисциплине пеҥгыде лийын, сандене кажне кечын пашам ышташ, шонен коштмым шукташ тыршем. Тидлан интернат-школ туныктен.
Тений Марий Эллан – 100 ий. Тидын вашеш семмастар ятыр у произведенийым шочыктен. Пайрем концертыште йоча ансамбль ден солист-влак чылаже 8 у произведенийжым икымше гана калык ончыко луктыч. Фортепиано, виолончель, кларнет, скрипке, кӱсле дене шоктышо-влак Э.Архипован возымо сылне семже гоч пӱртӱснан мотор да поян, калыкнан пашаче улмыштым раш почын пуышт.
— Тиде школышто тунеммем годсекак композитор-влак: Алексей Яшмолкин, Сергей Маков, Виталий Алексеев, Юрий Евдокимов — пашам ыштеныт, а кызыт – Эллина Архипова. Школышто профессионал композитор уло гын, репертуарым пойдараш йӧнан. Эллина Анатольевна – марий чонан, талантан композитор. Тудын дене ятыр ий пырля пашам ыштена. Тунемшына-влак тудын домрлан возымо произведенийже-шамычым («Лирике шӱлышан пьесыже», «Адажио», «Галоп») тӱрлӧ пленумышто, фестивальыште шоктат, кундемнам чапландарат. Домр — мурышо семӱзгар, сандене нине произведений гоч семӱзгарын моторлыкшым, сылне йӱкшым ончыктен кертына. Йоча-влаклан шуйдарен шоктымо семже (кантилена) поснак чот келша, – рашемдыш Марий Эл культурын сулло пашаеҥже, домр дене шокташ туныктышо Антонина Елизарова.
Кундемнан лӱмгечыж вашеш ямдылыме ик эн кугу пашажлан симфонический оркестрын шоктымыж почеш посна артист але хор дене мурымашым, мистерийым шотлыман. Тудым «Чумбылат кӱдыратле» манын лӱмден.
— Эллина Анатольевнан ыштыме пашаже суапле гына огыл, а тӱнямбал кӱкшытан. Композиторлан сем аланыште нимогай жанр йот огыл. Пытартыш кугу произведенийжат калык ончыко вашке лектеш манын, ӱшаныме шуэш, – рашемдыш культурологий доктор, Марий кугыжаныш университетын тӱвыра да сымыктыш кафедржым вуйлатыше Галина Шкалина. – Семмастар калыкнан тӱвыражын нергышкыже, лончышкыжо шыҥен пурен да чылажымат музык гоч каласкала. Тидлан гений лияш кӱлеш. Тудын пашажым мыят палем, а тидлан тудо шымлызе семын мифым монь мыняр шымлен…
Э.Архипован шке жапыштыже возымо «Мотор Пампалче» балетшат сценыш лекташ «жапым вуча».
— Тиде произведенийым возаш Анатолий Спиридоновын «Югорно» эпический поэмыже чонем тарватен, — манеш шкеже.
Талантан туныктышо, музыкант нигӧн шоктыдымо произведенийже-влакым шке семынже келыштара. Тудын тыршымыж дене Анатолий Незнакинын, Анатолий Тихомировын, Григорий Архиповын произведенийышт калык коклаште йоҥгалтыт. Возымо произведенийже-влакым музыкальный школлаште, училищыште тунемше-влакат уло кумылын шоктат да тӱрлӧ конкурсышто, фестивальыште йоҥгалтарат да тудын дене сеҥыше радамыш лектыт.
Э.Архипова да тудын ешыже – марий калыкнан кугешнымашыже. Кажныже марий сымыктышым вияҥдымашке кугу надырым пышта: пелашыже Вячеслав Созонов – Марий Элын калык артистше, Э.Сапаев лӱмеш опер да балет академический театрын солистше, Григорий эргышт – Марий Эл Кугыжаныш премийын лауреатше, опер да балет театрын дирижёржо, а Яндияр эргышт — музыкант, опер да балет театрын оркестрыштыже альтым шокта.
Эллина Анатольевнам лӱмгечыж дене меат шокшын саламлена да пеҥгыде тазалыкым, пиалым да усталык пашаштыже эшат кугу кӱкшытым тыланена.
Алевтина БАЙКОВА
Е.Никифоровын фотожо
