ИЛЫШ ЙЫЖЫҤ

Самырык тукым – илалшылан, кугурак-шамыч – уныкалан

Тенийысе телын койышыжым ончен, мом ойлашат ӧрат. Я чот кылмыктен шында, я лум йӱдшӧ-кечыже опта, я чот левешта, да йӱр, манмыла, намысшым йомдарен, теле тылзын йӱреш, вара адакат йӱкшемда, да чылажат ий дене комыжлалтеш… Тыгай годым поснак илалше-влак орланат: кудывечыште ма капка ончылно лумым куэн от пытаре, ий дене авалталтше корным шотыш кондаш кӱлеш. Леведыш ӱмбач шучкын кержалтше ий йӧршан неле лумат тургыжландара. «Пӧрт коклаштыже айда шогылтам, но лумым куаш мойн вий кӱлеш…» – кочын шоналта шоҥгыеҥ.    

Тыге тургыжланен шинчымыж годым Волжский районысо Ӱлыл Азъялыште илыше тылын труженикше, 89 ияш М.Павлован окнашкыже колт-колт-колт тӱкалтеныт. Чурк лийын, озавате уремыш ончалын да капка ончылно 10-12 ияш ӱдыр-рвезе-влакым ужын. Мо кӱлеш, молан толыныт манын, содор чарашке лектын – Пӧтъял школын визымше классыштыже тунемше-шамыч туныктышо Людмила Леонидовна Аканаеван вуйлатымыж почеш кудывечым эрыкташ толыныт улмаш! Пеленышт кольмымат, пластик волымат конденыт. Мария Ивановна, полшаш толшо-влак дене келшен, «давай» манын, кидшым куанен лупшалын, да паша шолаш тӱҥалын веле: икте, лумым кольмо дене кошталын, волыш оптен, весе тудым уремыш шупшын луктын да ик орашке кышкалын, кумшо ийсӱс дене «ковыртарыше» леведышым эрыктен … Кок шагат гыч кудывече волгалтынат шинчын.

Шоҥгыеҥын чарныде тауштымыжым колын¸ ӱдыр-рвезе-влак пуйто шулдыраҥыныт да ты ялыштак шкет илыше пашан ветеранже, орденоносец С. Крючкован кудывечыжымат эрыктеныт, поро пашашт дене тиде ӱдырамашынат кумылжым налыныт.

– Самырык-влакын илалше еҥ-шамычым умылымышт, пагалымышт шӱм-чоным куандара. Тыштыже эн ончычак поро пашалан туныктышо-влакым мокталташ кӱлеш. Ӱдыр-рвезе-влак мыланем пеш полшышт, кидем кандарышт, вет шкетланем мыняре шогылташ кӱлеш ыле! Адакше нуно яра толын огытыл, пеленышт костенечым конденыт! – кумылжо тодылалтын манеш 68 ияш Светлана Михайловна.

Пашам мучашлымек, ӱдыр-рвезе-шамыч илалше еҥ-влаклан ончыкыжымат мо дене лиеш, тудын дене полшаш кутырен келшеныт.

Тыгеже Ӱлыл Азъялыште илыше кова-влак пеш чолга улыт: сурт сомылкаштым кошартат да кевытыш мойн огыл, а верысе книгагудо пеленысе «Сельчанка» клубыш але культур пӧрт пеленысе «Азъял кундем» фольклор ансамльыш погынат. Заседаний але репетиций деч вара илыш нерген мутланат, ыштышаш пашам радамлат. Нунын иквереш кутырен келшымышт почешак 23 февраль, Элым аралыше-влакын кечышт, вашеш СДК ден книгагудым вуйлатыше-влак Г.Негмонова ден Л.Романова кӱшнӧ ушештарыме «тимуровец-шамычымак» шарныктыш йырысе кумдыкым эрыкташ полшаш йодыныт. Йоча-шамыч вуйым шупшын огытыл, чоным пыштен тыршеныт, вет Кугу Отечественный сарыште сеҥыме верч вуйым пыштыше-влакын спискыштышт кажныжын лишыл еҥже – кочаже, кугезе кочаже, родыжо – уло. Сандене тиде паша нунылан – сеҥыше-влаклан – тауштымо, вуйым савыме семын лийын.  

  Шкат шижда, очыни, Ӱлыл Азъялыште кугурак ден самырык тукымла коклаште пеҥгыде кыл уло. Тыштыже кок велжымат мокталташ кӱлеш: ӱдыр-рвезе-влакын поро пашаштлан илалше-шамыч тыгакак порын вашештат. Тидыжым нунын 26 февральыште, вӱргечын, ялыште Кугу Ӱярням палемдымышт денат пеҥгыдемдаш лиеш. Тиде пайрем йӱлам кызытсе коча-кова-влак ача-авашт, коча-ковашт дечын кӱсынлен коденыт да тудын дене самырык тукымымат палдареныт. Кундемыште имне уке гаяк, сандене ялын старостыжо Василий Иванович Очетов тудым тӱшкан погынымо верыш, тайылыш, куэ пу дене келыштарен, да пайремыш толшо-влак «терыш шинчын, урем мучко кудалыштын кертыныт». Кова-влак культур пӧртыш ӱян мелнам, тӱрлӧ кӧрган когыльым, тутло сийым конденыт, а йоча-шамыч чыла тидым тамленыт, можым кузе ямдылыме нерген йодыштыныт, тыгак Ӱярня годсо тӱрлӧ модыш дене кумылын модыныт, муреныт, куштеныт… Но пашаже кочмаште, йӱмаште, мурымаште да куштымаште огыл, а кугезе йӱлам пагалымаште, тудым умбакыже шуйымаште, икте-весым умылен да пагален илымаште.   

Теве тыгерак ила Волжский районысо Ӱлыл Азъял калык, а тудын дене пырля – кугурак тукым.

М.ИВАНОВА

Л.Григорьеван фотожо

 

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий