Чечня сарыште 104-ше парашютно-десантный полкын 6-шо ротыжын подвигше, тудын командирже Российын геройжо подполковник Марк Евтюхин Россий армийын историйыштыже мондалтдыме кышам коденыт.
Гвардий подполковник Марк Евтюхин геройла колышо 84 десантник кокла гыч иктыже.
Эрге шочын
Сылне шошо кечын, 1964 ий 1 майыште, 22 ияш Лидия ден 33 ияш Николайын, изи эргышт шочын. Изи патырлан ачаж ден аваже казак-кочажын лӱмжым пуэныт да йоҥылыш лийын огытыл. Марк кочаж гаяк пеҥгыде койыш-шоктышан, ӱшанле кушкын.
Рвезын ачаж ден аваже Йошкар-Олаште, офицерын пєртыштыжє эртыше куштымаште, вашлийыныт. Тудо жаплан Лидия ешыж дене Киров гыч Марий Элын рӱдолашкыже илаш куснен. Николай ты кундемыш военный академийым тунем пытарымыж деч вара распределений почеш логалын. Тылеч вара нуно эре пырля лийыныт.
Марклан ик ий теммыж годым Николайым Чукоткыш колтеныт. Изи рвезе чӱчкыдын черланен, сандене аваже тудым Гагрыш (Абхазий) коваж деке колтен, а шкеже пелашыж дене кодын, вет ты жаплан нуно кокымшо йочам вученыт. Игорь шольыжо жап деч ончычрак шочын. Мўндыр кундемыште илыш условий начаррак лиймылан кєра кокымшо йочамат кечывалвелыш ковашт деке колтеныт. Пиалешышт, Николайлан Тбилисиште пашам темленыт. Тушто самырык ешлан кок пєлеман пачерым пуэныт. Тыге нуно тудо кундемыште вич ий иленыт. Варажым адакат вес вере, ындыжым Североморскыш, илаш кусненыт. Туштыжо Николай Евтюхинын службым эртыме пытартыш верже лийын. Эргыштым 7-ше №-ан школыш колтеныт. Марк ден Игорь сайын тунемыныт. Ача-авашт нунын дене кугешненыт.
Оҥай: нылымше классыште Марк Лилия лӱман ӱдыр дене ик парт коклаште шинчен. Варажым ты ӱдыр тудын пелашыже лиеш.
Ачажын корныжым шуен
Марк ончылгочак пален – военный лиеш. Чыла экзаменым сайын кучымеке, рвезе Рязаньысе юж-десант войскан кӱшыл командный училищышкыже тунемаш пурен. Студент улмыж годымак Лилия дене ушненыт. Тунемме жап моткоч писын эртен каен. Теве Марк Евтюхин – лейтенант, училищын выпускникше. 1985 ийыште тудым Псков областьысе 76-шо воздушно-десантный дивизийыш колтеныт. Тунам самырык военный, мутат уке, боевой йолташыже-влак дене Афганистаным, Абхазийым, Киргизийым, Боснийым эрта манын шоненат огыл. 13 ий жапыште Марк Евтюхин шуко «шокшо» точкышто лийын. Командировкыжо Киргизийыште, Азербайджаныште, Арменийыште да Афганистаныште эртен. Югославийыштат лияшыже логалын.
1985-1988 ийлаште М.Евтюхин Афган сарыште лийын. Тушто тудо ротын командирже марте кушкын. 1993 ий гыч Евтюхин ты полкынак батальон штабшын начальникше лийын. 1995 ийыште тудо ончычсо Югославийыште ООН-ын миротворческий вийжын 554-ше посна пехотный батальонжын ротыж дене командоватлен, миротворческий миссий дене Боснийыште да Герцеговиныште лийын.
1994-1996 ийлаште тудо икымше Чечня сарыште кредалын. 1998 ийыште Марк Николаевичым 76-шо гвардейский юж-десант дивизийын 104-ше батальонжын командиржылан шогалтеныт.
Изажын примерже почеш Игорят Рязаньысе десант училищым тунем лектеш. Тудо икымше Чечня сарыште нелын сусырга. Мӧҥгыж марте Екатеринбург гыч толын. Ачаж ден аваже тудын колымыж нерген йоҥылыш уверым налыныт. Мо-кузежым рашемдыме жапыште Игорь мӧҥгыжӧ толын. Шучко уверлан кӧра Николайын инфаркт лийын – тєрланен кертын огыл, ӱмыр лугыч лийын.
Марк ден Игорь воинский порысыштым умбакыже шуктеныт, локальный сарлаште лийыныт. Кокымшо Чечня сарыш ончыч Игорь каен, почешыже – Марк. Тыгай уверым тудо ешыжлан кайымыж деч кок кече ончыч веле увертарен.
Чечня Республикыш Марк Евтюхин подполковник званий дене логалеш.
Пытартыш командировко, неле бой
Чечняш черетан командировко дене гвардий подполковник Марк Евтюхин 2000 ий 31 январьыште шке батальонжо дене толын. Иканаште ончыланышт шындыме задачым шукташ тӱҥалыныт. 9 февральыште икымше боевой крещенийым эртеныт: колонно дене Дышне-Ведено кундемыш кайымышт годым боевик-влакын засадышкышт логалыныт. Нуно моткоч кӱчык жапыште писын аралалт шуктеныт.
Тыге боевик-шамычын шонымашышт кӱрылтын. Тиде вашпижмаште мемнан-влак тушманын 30 боевик ден кок автомашинажым пытареныт.
29 февраль. 104-ше парашютно-десантный полкын 6-шо ротыжо 776 метр кӱкшытыштӧ лийын. Лач ваштареш ты корно дене сепаратист-влакын кок тӱжем утла еҥан тўшкашт толын (вуйлатышышт — Басаев ден Хаттаб). Чынжым гын, 2500 боевик улыжат 90 еҥан десант рото ваштареш тарванен.
Майор Сергей Молодовын колымыж деч вара Евтюхин командованийым шке ӱмбакыже налын. Тидын годым эреак лӱдыкшӧ направленийыште лийын.
Цель деч вич километр ончыч ик кўкшытеш шогалыныт (тудыжо штабын картыште 776-шо номер дене гына палемдалтын), ончыко 12 разведчикым колтен. Шукеш огыл, десантник-влакын разведкыже боевик-шамыч дене вашлийыт. Лӱйылташ тӱҥалыт. 2000 ий 29 февральыште12 шагатат 30 минутышто 6-шо ротын пытартыш бойжо тӱҥалеш. Тунам Псковысо десантник-влакын ротышт Хаттабын вуйлатыме тале боевик-шамыч дене вашлиеш манын нигӧат шонен огыл. Кредалше-влак коклаште шукынжо срочный службым эртеныт. Лач нуно сайын ямдылалтше, опытан 2000 утла тушман дене вашлийыныт. Икымше кечынак ятыр салтак ӱмыр лугыч лийын. Неле бой 16 шагат шуйнен. Хаттабын отрядше 400 утла еҥым йомдарен.
Бандит-влак ваштареш кредалмаште Марк Евтюхин моткоч нелын сусырген гынат, командоватлен. Кӱшнӧ, курыкышто, оружийым кидыш кучаш йӧршӧ ныл гвардеец гына кодын. Эн лӱдыкшӧ жапыште подполковник Евтюхин ден капитан Романов артиллерийын тулжым «ӱмбакышт» колташ йодыныт. Икмыняр жап гыч лӱддымӧ да патыр комбатын илышыже кӱрылтын.
Тыге, шке илышым чаманыде, десантник-влакын лӱддымын кредалмышт, патырлыкым ончыктымышт арам лийын огыл. Шуко гана сусыргышо комбатын чын командоватлымыж почеш нуно тушманын планыштым кӱрлыныт.
Ты бойышто 6-шо ротын 84 военнослужащийже вуйжым пыштен. Нунын коклаште – 13 офицер.
Колымыж деч вара
Комбатын патырлыкшым да героизмжым шотыш налын, террорист-влак ваштареш кучедалмаште геройлыкым ончыктымыжлан землякнам десантник, Марк Евтюхиным Российын Геройжо лӱм дене палемденыт.
22 боецлан Российын Геройжо лӱмым пуэныт. Нунын кокла гыч 21 еҥлан – колымышт деч вара. 68 салтак ден офицерым Мужество орден дене наградитленыт. Нунын кокла гыч 63 боецым – колымышт деч вара.
Герой М.Евтюхиным шарныме лӱмеш Йошкар-Олаште кажне ийын дзюдо дене всероссийский турнир эртаралтеш. Североморскышто (Мурманск область) 7-ше №-ан школ пырдыжеш (Марк тиде школым тунем пытарен) мемориал оҥам сакеныт, Псковышто 5-ше №-ан школлан тудын лӱмжым пуэныт. Тыгак Йошкар-Олаште Геройын шочмо да илыме пєрт пырдыжыш (Гагарин проспект, 18-ше №-ан пєрт) мемориал оҥам почыныт.
2017 ий 2 августышто Йошкар-Оласе Сеҥымаш бульварыште Российын Геройжо Марк Евтюхинлан бюстым почыныт (снимкыште).
Тыгак В.И.Ленин лӱмеш культур полат кумдыкышто Воин десантник-влаклан скверым келыштареныт.
Марк Евтюхиным Псковысо иза-шольо шӱгарлаш тойымо.
Е.ЭШКИНИНА
