ойла Параньга район Усола ял администрацийым вуйлатыше Ю.Сидоров.
Усола ял администрацийым Юрий Александрович латвизымше ий вуйлата. Тиде кундемыштак, Сидыр почиҥга ялеш, шочын-кушкын. Ончычшо школ директорлан ыштен, Олор сельсоветымат вуйлатен. Тиде кундемын эргыже да тысе кажне еҥым, тыште илыше калыкын проблемыжым сайын пала. Тудын дене газет пашаеҥ В.Смоленцев вашлийын да лийше сай вашталтыш, улшо нелылыкым кузе сеҥен толмо нереген каласкалаш йодын.
— Юрий Александрович, ял администрацийын илышыштыже пытартыш жапыште могай вашталтыш лийын?
— Латныл ий ончыч Олор ден Усола ял администраций-влакым ушышт. Тушто ынде шым ял шотлалтеш. Моркэҥер руш ялыште илыше уке, кеҥежым веле кок суртышко жаплан толыт. Сабанурыштат ик сурт гына кодын, кум еҥ шотлалтеш. Олорышто кызыт 842 еҥ ила. Эше шукерте огыл тыште ик тўжем марте еҥ шотлалтын, пӱтынь ял шотан илемыште – 1542 еҥ. Икшыве-влак шагалрак да шагалрак шочыт. Олор школышто шке жапыштыже эн шукыжо 420 тунемше лийын, кызыт шымле утларак веле кодын. Усола школышкат витле йоча гына коштеш. Ынде школ-сад семын пашам ыштат. Олорышто, мутлан, йочасадын оралтыже яра шинча, эркын-эркын лунчырга. Тидын дене мый мом каласынем: яллаште калык ий еда шагалем толеш. Ончыкыжым мо вуча, каласаш неле.
Шукерте огыл Хабаровскышто верысе самоуправлений орган вуйлатыше-влакын конгрессышт лийын. Тушто тыгай шонымашым ойленыт: 2025 ий марте ял округ-влакым ышташ. Мутлан, мемнан районышто кок але ик округ гына лийшаш. Тыге пуйто бюджет окса аныклалтеш да пайдалынрак кучылталтеш. Ты шотышо серыш мемнан декат толын. Шонымо семын тыгак лиеш гын, тидыже яллан кугу эҥгекым гына конда. Эн ончычак самырык-влак ялеш илаш кодаш огыт тӱҥал. Кызытшат Олорышто илыше-влак пачерым эсогыл Москваште налыт. Моло вереже ойлыманат огыл. Совет пагыт годым ончыкылыкдымо ял манын, эсогыл тыште шкалан пєртым чоҥаш лийын огыл. Тыгай экспериментын саскаже ынде шинча ончылнак.
— Тендан велнат паша вер шотышто нелылык кугу. Нимогай вашталтышат лийын огыл мо?
— Еҥ-влак бюджет организацийлаште пашам ыштат. Икмыняр фермерна — Роман Степанов, Вера Пектубаева, Василий Григорьев — улыт. Эдуард Кузьминыхын ешыже ончычсо «Дружба» колхозын фермыжым арендыш налын. «Дружба» ООО шочын. Тудо ик тӱжем гектар мландым арендыш налын да кушкылым ончен кушта. Лачак пасу тургым жаплан гына ик-кок механизаторым пашашке налеш. Калыклан паша вер пеш шагал, тыге мемнан кундем гыч вичшӱдӧ наре еҥ оксам ыштен налаш ӧрдыж кундемлашке кудалыштеш.
— Кундемым тӱзатымаште еҥ-влак кузерак тыршат? Верысе калыкын тӱ‰алтышыжлан полышым пуымо программыш ушненда мо?
— Ме тыгай программыш ушнен огынал. Кодшо ийын ты программе почеш август мучаште конкурсым увертареныт, кок-кум арня жапыште проектым ямдылен, комиссийыш пуыман ыле. Жапшым пеш шагал пуэныт. Но «Ял кундем-влакым комплексно вияҥдымаш» программылан ўшан кугу. Такшым эн ончыч шке вийлан, йєнлан эҥертыман, ямдым вучен шинчыман огыл. Вес ийлан меат кок проектым ямдылаш тўҥалынна, калык дене кутыренна, спонсор-влакым муынна. Усолаштат, Олорыштат Кугу Отечественный сарыште вуйыштым пыштыше-влак лўмеш шогалтыме шарныктыш-влак чот тоштемыныт. Кокытшымат олмыктыман, кундемыштым тўзатыман. Усолаште, мутлан, шарныктышым 1976 ийыштак ыштыме да тўсшє шапалген, шелын, каткалалташ тӱ‰алын. Очыни, уэш ыштыде ок лий.
2017 ийыште Олорышто 300 метр корныш тыгыде кӱм оптенна. Корно фондын ойырымо оксаже 57 метрлан веле ситен, моло кужытшылан оксам шкенаным кучылтынна, калыкат полшен. Тыгак Олорыштак 3,2 гектар кумдык шӱгар йыр кӱртньӧ печым ыштенна. Тыште старосто, депутат-влак чот полшышт, калык шкеак тўшка пашашке ушныш. Тиде ийынак Олор гыч Сидыр почиҥга марте 1,6 километр корным ыштыме, тидлан 31 миллион теҥгем кучылтмо. Утларак ужашыжым федерал бюджет ойырен.
— Старосто-влак нерген мут лекте гын, нунын нерген каласкалыза, пожалуйста. Нуно тыланда могарак полышым пуат?
— Мемнан старостына-влак чолга улыт. Олорышто, мутлан, шым старосто уло. Нунын ушемыштым ыштыме, тудым Людмила Романова вуйлата. Сергей Степановым, Евгений Бирюковым, Вячеслав Фёдоровым, Сидыр почиҥга гыч Игорь Ямаевым поснак палемдыман. Старосто-влакын тыршымыштлан кєра Кугу Отечественный сарыште вуйыштым пыштыше-влак лўмеш шарныктышым ачалаш кумло тӱжем теҥгем кызытак ямдылыме. Олор школ директор Александр Никитинын тыршымыжлан кєра мини-футбол дене модаш кумдыкым келыштарыме. Турнирым эртарыме да тышке Шернур, Марий Турек, Морко районла гычат рвезе-влак модаш толыныт ыле. Старосто-влак мыланна пашаште пурла кид семынак палдырнат, кеч-могай кугу пашам, мероприятийым эртарыме годым эн ончыч нунылан эҥертена. Депутат-влакынат надырыштым палемдыман.
— Яллаште лиймына годым шўкым погымо у контейнер-влакым ужна. Тендан дене шўкым жапыштыже шупшыктат?
— Сабанур деч моло ялыштыже чыла вереат контейнер-шамычым шындылме. Тӱҥалтыш жапыште тўлымє шотышто йодыш лектын гын, кызыт тыгай нелылык уке. Но ынде тыгай проблемым кора‰даш кўлеш: контейнер-влакым вераҥдыме кумдыкым ышташ. Тидлан шагал огыл окса кӱлеш. Республикна «Ял кундем-влакым комплексно вияҥдымаш» федерал программыш пурен да, тений Параньга ден Оршанке районлаште контейнер-влакым вераҥдыме кумдыкым ышташ тӱҥалыт. Эн ончыч мемнан районышто тиде пашам шукташ палемдыме. А кызытеш контейнер-влакым машина деке лишкырак шӱкен лукмо да мєнгеш пуртымо шотышто нелылык шижалтеш, лумат чаракым ышта. Тидлан посна пашаеҥым кучаш, тўлаш оксана уке.
— Ял калык тендан денат вольыкым шагал ашнаш тўҥалын?
— Кызыт мемнан кундемысе яллаште 101 ушкал гына кодын, а эше шукерте мо 150-160 марте вуй лийын. Утларакшым фермер-влак ашнат. Шєрым кок предприниматель пога. Ушкал оза-влак кокла гыч шєрым южыжо шкеак Параньгашке шупшыкта, тыгак ялыштат пошкудыжо, палымыже-шамычлан ужала.
— Ме Усола урем дене эртен кайышна да чоҥалтше, тыгак нєлтен шуктыдымо пєрт-влак шинчалан пернышт. Тугеже тендан дене илыме верым чоҥат?
— Кызыт мемнан дене шым пєрт чоалтеш. Кєжє лишыл жапыште илаш пураш шукта, а весышт але пырдыжым веле оптен шуктеныт. Ончыч «Ял кундемым комплексно вияҥдымаш» программе дене келшышын, индеш еҥ пєртым чоҥен шукташ субсидийым налын ыле. Вара тиде программе пашам ыш ыште, еҥ-влак ўшаным йомдареныт ыле. Кунарышт тиде программе гыч лектыныт, шке вий денак чоҥен шуктеныт, а кунарынже уэш ушненат огытыл. Программе адак ышташ тўҥалын. А шукерте огыл районна гыч вич еҥлан уэш субсидийым пуышт. Тыгай программыш ушнаш мемнан кундемыште производство вияҥын огыл, социальный сферат кўкшытыштє огыл манаш лиеш. А тыгай субсидийым налшашлан чоҥышо еҥ ялыште илышаш да пашам ыштышаш.
В.СМОЛЕНЦЕВ
Авторын фотожо
