Чолгалык
Уста озаватын сурт-печыже волгалтеш
«Ӱдырамаш йомдара, ӱдырамаш пойдара», — ойлат калыкыште. Чынак, ешыште шукыжо ӱдырамаш дене кылдалтеш. Озавате могай кумылан да койыш-шоктышан, еш илыш туге ворана. Озавате кидмастар, чолга, пашаче гын, икшыве-шамычат шотан кушкыт, сурт-печат волгалтеш.
Параньга районысо Изи Пумарий почиҥга ялыште илыше Шулеповмытын кудывечышкышт кузе пурен шогална, туге ойлышаш мутнат йомо, да тиде ой утыр пеҥгыдемдалте. Тыште лач тыгай озавате илымым чылажат палдара. Эн ончычак мом тӱслен ончалшашымат от пале. А вет тунам эше ужар шудо лектын, пеледыш пеледалтын огыл, южо вере мланде лум дене петырнен ыле. Тугеже кеҥежым тыште могай сӧрал лиеш?! Вате-марий Шулеповмытын шонен муын моштымо мастарлыкыштлан ӧрын куанен, чылажымат тӱсленна. Теве кудывече покшелне ик вере воштыр гыч тодмо лапка пече коклаште пластик кленча гыч ыштыме кугу «пеледыш», вес вере «кугу пальме-шамыч», кумшо вере, лум коклаште, сакура «кушкын» да «пелед» шогалыныт. Печылен налме вес тыгаяк воктел кумдыкышто «сӧснаиге», «пингвин»-шамыч «толын лектыныт», «поҥго» «шочын шинчын». А тоштемше кем гыч жираф, орава гыч теҥгыл, руль гыч «машина», лӱҥгалтыш, кудывече мучаштырак камин, беседке, ослик пӱтынь оралте кумдыкым каласен мошташат лийдымын ойыртемалтшым ыштат.
Мийымына годым Римма Эвакимовна (такше еҥ-влак тудым Евдокимовна маныт) ден Григорий Владимирович, пиалешна, мӧҥгыштыштак улыт ыле. «А кечывал кечын кушто эше лийын кертыт? Мӧҥгыштӧ огыл гын, пашаште гына», — ойлен кертыт лудшо-влак. Уке. Нуно эше Параньга поселкышто пачерыштышт лийын кертыт, вет тиде ялыште пӧртым тӱҥ шотышто … уна-шамычлан манме гай веле чоҥат.
— Кӧ мемнан деке унала толеш, тудо тыште илаш тӱҥалеш. Уке гын але марте тиде изи пӧртыштына кӱварвалне монь веле маленна, — палдарыш озавате.
Чынак, кызыт жапын-жапын толын кайымышт годым илаш келыштарыме пӧртышт дачысе гай гына — изирак, но моткочак чаткатан ыштыме. Воктенак, пырдыж вес велне, монча верланен.
Мо кӱлеш – изи пӧртыштат чыла уло. Но уна толмо годым тушто вер шагалракак.
— Пелашем водительлан ышта. А мый ӱмаште пенсийыш лектынам. Марием тиде ял гычак, да сандене пӧртым тыште чоҥаш тӱҥалынна. Тӱҥалтыштыже даче семын веле лийын да пареҥгым, вара, олмапум, моло вондер ден пушеҥгым шынденна. А кок ий ончыч у оралтым нӧлташ тӱҥалынна. Тушто вер чылалан ситыже манын, кок пачашаным ыштена, — каласкала Римма Эвакимовна.
А уна-шамыч поснак кеҥежым шукынак лиедат.
— Чоҥаш утларакше икшывына-шамыч полшат. Эргына шыже гыч шошо мучаш марте Йошкар-Олаште пашам ышта, а кеҥежым Москвашке коштеш. Ӱдырна Москвашке марлан лектын да ешыж туштак ила, «Данон» компанийыште технологлан ышта. Веҥе, ача-аваже, йолташышт, тыгак Йошкар-Ола гыч шӱжарем ешыж дене, эсогыл Севастополь гыч уна-шамыч мемнан деке толаш да тыште колым кучаш, сонарыш кошташ йӧратат. Шкеныштын дачышт уло гынат, садак чылаштланат тыште утларак келша, — палемдыш кумылзак ӱдырамаш.
Тудо тӱрлӧ кидпашам ышташ мастар. Чоҥалтше пӧртыштышт улшо икмыняр пашажым мыланна ончыктыш. Нунын коклаште крючок дене пидме роза ден гвоздике пеледыш аршаш-влак, пушкыдо модыш улыт.
— Кугу шальым, тапочкым, жилетым, ятыр молым пидынам. Вес семын ойлаш гын, кӧн мом пидмыжым ужам да келша, тудымак мыят ышташ тыршем, — ойла кидмастар. – Но мӧҥгыштӧ шагалже кодын. Шукыжым пуэден да пӧлеклен пытаренам.
Пластик кленча гыч кидмастар эн ончыч пальмым ыштен. Ойлымыж почеш, тӱҥалтыште тудо лӱмынак тӱрлӧ журналым наледен да тушто ончен ышташ тунемын. А пытартыш жапыште Интернетлан эҥерта. Туштыжо, чынжымак, ала-момат муаш да чонлан келшыштым ойырен налын, шке келыштараш лиеш.
— Нуным мый кеҥежымак ярсыме семын кас еда ыштылам. Пелашем сурт коклаште улшо кугурак пашам ышта, кӱлеш годым техникымат шкежак пога. Теве кызыт пареҥге шындаш сажалкым ышта. У пӧртыштынат паша эше ятыр уло. Тудым ме шке вий дене гына, ӧрдыж гыч еҥым тарлыде, чоҥена. Тӱҥ шотышто марием ден эргым ыштат. Мый ӱмырем мучко штукатур-маляр лийынам да у пӧртыштӧ тиде пашам шкеак шуктенам, — умбакыже каласкала Римма Эвакимовна.
А кузе тудо тӱрлӧ укшым келшен толшын келыштарен кучылт мошта?!
— Тӱҥ шотышто кеҥежым лӱмынак чодырашке коштам. Орвашке бензопилам пыштем да ошкылам веле. Могайже ойыртемалтшын коеш, тугайым шкеак пӱчкынат толам, — ойла шкеже.
Чыла тидын дене пырля кызытеш даче семын пайдаланыме сурт-оралтыштыштак виноградым ончен куштат, кроликым шагал огыл ашнат. Ӱмаште 80 наре вуйлийын. Тений кызытеш 20 нарын веле улыт ыле, но кеҥежлан эше ешараш шонат.
Икманаш, могай шӧрыным ит нал, тиде ешыште чыла пашажат ушна да лектышыж дене шкеныштым веле огыл, млымат куандара.
Любовь Камалетдинова.
М.Скобелевын фотожо.
