ЛӰМГЕЧЕ

«Ияш гын – Кумалде эн шыде толкынлан!»

Кеч-кӧ нерген ойлымо, возымо годым тудым гына почын пуышо шомаклам муаш куштылго огыл, а теве порын да тыгодымак пуйто вӱрж гай тыйым вошт керын ончышо тиде айдеме нерген – поснак. Тудын лӱддымылыкшӧ, чолгалыкше нерген республикыштына чылан палат, а, чынжым гын, могай тудо – шкеже гына пала ынде…

1 январьыште Волжский район Шемъер ялын эргыже, литератор, журналист, мер пашаеҥ, марий Оньыжа (2004-2008 ийлаште), «Марий ушем» мер организацийын председательже Владимир Козловлан (снимкыште) 60 ий темын.

 

Йӱкын ойлен, ӱчашен… да утыш лектын?

Эртыме илыш корныжым эсогыл ӱмбачын веле шергалын ончалат гынат, куштылгыжак лийын манаш ок лий. Пашажымат кушто гына ыштен огыл, но эн йӧратымыжым – сылнымут, историй дене кылдалтшыжым – ик татланат кудалтен огыл. Сотнур школ деч вара Марий кугыжаныш университетыш тунемаш пурен, тушечак Москосо А.М.Горький лӱмеш Литературный институтыш куснен. Тушто кусарышылан тунем лекмеке, Совет Армийыш налмешкышт, икмыняр жап Марий радиошто тыршен, салтак гыч толмекше, «Ончыко» журналыште сылнымут редакторлан пашаш пурен, но варажым уэш Марий радиошкак пӧртылын.

А уремыште – 90-ше ийла тӱҥалтыш, тунамсе КПСС ЦК-ан Генеральный секретарьже М.Горбачёв элыштына перестройкым увертарен. СМИ-лан илышыште вашлиялтше ик эн пӱсӧ йодышлам, мутлан, национальный кыл, социальный могырым вияҥме да молымат нӧлталаш мыняр-гынат эрык лийын. А Владимир Никифорович пуйто тидымак вучен, манаш гына кодеш: марий калыкын пӱрымашыж нерген чонжо йӱлен веле огыл, тудо йӱкын ойлен, ӱчашен, кумда каҥашымашке лукташ тыршен…  Ик тыгай пример семын Сергей Чавайн 1942 ийыште колен огыл, а тудым 1937 ийыште лӱен пуштыныт манме материал. Тунам, 1987 ийыште, тыге ойлаш лӱддымылык веле огыл, шуко палымашат кӱлын. Тудым колыныт, да, очыни, лӱдыныт, санденак Марий радиошто пашажым кудалташыже логалын. Тыге 1988 гыч 1994 ий марте Владимир Никифорович Йошкар-Оласе 2-шо ТЭЦ-ыште чоҥымо пашаште ыштен.

 

Саман шкежак ӱжын

Ласкан шӱлаш «южым петыраш» тыршеныт гынат, чакныме нерген шонымаш авалтен огыл. Адакшым 1980-90-ше ийлаште озаланыше куштылго огыл саман тидымак ышташ ӱжын. Тидлан кӧра тунам эл мучко шагал огыл тӱрлӧ мер организаций шочын, нунын кокла гыч иктыже – «Марий ушем» да, мутат уке, Владимир Козлов тудын ик эн чолга организаторжылан да членжылан шотлалтын. Санденак 1990-ше ийлаште марий калыкын национальный толкынжо поснак виян лийын, манына гын, йоҥылыш огыл, шонена. Мер паша дене «йӱлышӧ» эрге тыгодымак сылнымут деч посна илен кертын огыл. Лач тунамак, самырык-влакын «У вий» ушемыштлан эҥертен, «Саман» марий сылнымут альманахын вич номержым савыктен луктын, шкежат Лайд Шемйэр псевдоним дене тушко возен. Ик номерже пӱтынек тудын творчествыжлан пӧлеклалтын. Тидын деч посна 1991 ийыште самырык-влаклан «Кугарня» республиканский газетын икымше номерже лектын, тыгай марла савыктышлан тӱҥалтышым пыштыше-влак кокла гыч иктыже – адакат Владимир Никифорович. Чоҥымо пашаште тыршен гынат, варажымат газет дене пеҥгыде кылым кучен, тӱҥ редакторын алмаштышыжын сомылжымат шуктен. Но варажым 1994 ий гыч тиде пашам Владимир Никифорович официально ышташ тӱҥалын, ТЭЦ гыч йӧршеш каен, а 1997 ий гыч тӱҥ редакторжак лийын. Адакат шукылан огыл: Марий Эл Республикын президентше Вячеслав Кислицынын командыже тудым тӱҥ редактор гыч тыглай корреспондент марте волтен. Молан? Газет лаштыклаште «утыждене эрыкын возымылан» манын увертареныт. Владимир Никифорович вуйым сакен огыл, 1998 ийыште «Валентин Колумб лӱмеш тоштер-рӱдер» кугыжаныш огыл учрежденийын соучредительже лийын. Лайд Шемйэр Валентин Колумбын илышыжым да творчествыжым шукертсек шымлен да XX курымын 60-70-ше ийласе марий поэзийын эн чолга шӱдыржылан шотлен. Тыге 2003-2010 ийлаште тудо ты поэтын возымыжым вич том дене ямдылен да савыктен луктын.    

 

«Kudo+Kodu» –  уло тӱнялан палыме газет

Содыки, перестройко марий национальный толкыным вияҥден да литератор Лайд Шемйэрым мер пашаеҥыш савырен кертын. Тудо тӱрлӧ национальный мер организацийын участникше лийын: 1989-1991 ийлаште «У вий» ушемын сопредседательже, 1990 ий гыч «Марий ушемын» членже, Финн-угор калык-влакын молодёжь ассоциацийыштлан шочаш негызым пыштыше-влак кокла гыч иктыже, 1996 ий гыч – Мер Каҥашын еҥже. 1999 ийыште Владимир Никифорович «Kudo+Kodu» финн-угор газетым савыкташ тӱҥалеш. Но тушто возымо статья-влак Марий Элын тунамсе вуйлатышыже Л.Маркеловлан огыт келше. Каласыман, «Kudo+Kodu» газетым мемнан кундемыште веле огыл лудыныт, тудо Российын моло регионышкыжо, тыгак Венгрий, Финляндий, Эстоний, Даний, Германий да моло элыш шуын. Но редактор семын тудым кӱкшын акленыт: 2001 ийыште Александр Смирнов лӱмеш «За журналистскую смелость, гражданское мужество и принципиальность» республиканский премий дене палемдалтын, ты ийысе вес кӱкшӧ кугыжаныш наградыже –  Эстон Республикын «Крест Маарьямаа V класса» орден.  

 

Марий калыкат сайын илаш праван

2004-2007 ийлаште Владимир Козлов демократий верч, школ ден тӱвыра объектлам оптимизироватлыме да, мутат уке, марий калыкын праважым ишыме ваштареш выступатлен. Тыгай докладым тудо Марий кундемыште веле огыл, Таллинныште, Бухарестыште, Хельсинкиште, Сыктывкарыште, Ижевскыште, Озаҥыште, Чебоксарыште да моло вере ыштен. Марий-влакым арален, эсогыл Гаагыште да Брюссельыште тӱнямбал кӱкшытыштӧ докладым ыштен. Тунам Владимир Никифорович Мер Каҥашын председательже – марий калыкын сайлыме Оньыжа лийын. Мутат уке, тиде адакат республикысе кучемым вуйлатышылан келшен огыл, туге гынат марий калыкын эргыже тӱҥалме пашажым да шонен пыштымыжым эреак мучашке шукташ тыршен да кызытат тыгак. 2009-2010 ийлаште, 2015 ий гыч вуйлатыме «Марий ушемын» пашажым вияҥдаш тыршен, Россий мучко марий землячестве-влак коклаште кылым ыштен, тыгодым Москосо  «Марий тӱня – XXI курым» мер организаций дене кылже пеҥгыдемын. Каласыман, мер организацийым вуйлатышын пашажым Владимир Козлов 1979 ийыштак тӱҥалын, эше тунамак, 40 ий ончыч,    тудым Моско оласе «Марий землячествын» сопредседательжылан сайленыт.

2009-2011 ийыште Йылмым, литературым да историйым научнын шымлыше В.М.Васильев лӱмеш марий институтын сылнымут пӧлкаштыже шанче пашаенлан тыршен.

Тудын XIX-XX курымласе просветитель-влакын марий калыкын эртыме корныж дене кылдалтше паша-шамычым уэш савыктымыже, кундемнан историйже дене кылдалтше поянлыкым арален кодаш тыршымыжым аклаш лийдымылан шотлыман.

 

Депутат лийынам…

Владимир Никифорович идалык наре мемнан «Марий Эл» газет редакцийыште сылнымут йодыш дене редакторлан пашам ыштен. Тыштат тудо кыртмен тыршен, шонен пыштымыжым шуктенак толын. Но ынде шукерте огыл эртыше сайлымаш деч вара Волжский районысо Сотнур ял шотан илемын депутатшылан шотлалтеш. Пашаже кузе ворана? Тидын шотышто Владимир Никифорович социальный сетьыште тыге возен:

«Депутат лийынам… Ончыч возымем семынак, лийынам ПАШАДЫМЕ. Содыки, пашадыме-влакын радамыштым кугемденам, пуйто вӱдыш онченам…  Но российысе кызытсе илышыште мужедше лияш ок кӱл: шкан ӱшаныше, аҥыра чиновник-влакым кӧ огеш колышт, нунын дене мом ыштат – тугакат умылаш лиеш.

Но мый ынде Сотнур ял шотан илемын эрыкан депутатше улам. Ме кок сессийым эртаренна. ГРАЖДАН-ВЛАКЛАН ПРИЁМЫМ ик гана шке эртарен шуктенам. Но тушко иктат толын огыл. Калык иктыланат ок ӱшане, шонем. Мыламат.

Умбакыже мо?.. Мужедме ок шу. Но шке корнем гыч, историй-тӱвыра поянлыкым аралыме да вияҥдыме пашам деч кораҥаш ом шоно. Шагалрак, но мыйын семын шонышо-влак улыт. Кокымшо сессийыште тиде направлений дене волонтёр, рашракше депутат группым чумыренна. Тудым вуйлатышылан мыйым ойыреныт. Тидыже 30 октябрьыште, кокымшо сессийыште лийын…»

Санденак мый ял шотан илемыште илыше да ты кундемыште шочшо, но элнан тӱрлӧ кундемыштыже илыше-влак деч йодам: сайлымаш деч ончычсо  программем лийын, мый тудым шукташ тӱҥалам, но тендан деч земляк-влакын нравственно-психологический могырым илышыштым саемдаш  темлымаш-шамычым вучем… Кажне темлымаш мылам веле огыл шергакан, тудо ял калыклан кӱлеш».

 

 

Пелаш, ныл шочшан ача, ик уныкан коча

2 январьыште Марий самырык театрыште Владимир Никифоровичын 60 ияш лӱмгечыжлан пӧлеклалтше «АРУ Элнет» пайрем концерт лийын. Тушко тудым пагалыше, аклыше еҥ-влак погынен миеныт. Но эн шергаканже тудлан, мутат уке, ешыже, родо-тукымжо. Пелашыже дене ныл шочшым ончен куштеныт, ик уныкашт уло. Илышыште ала-моат лийын, но Владимир Никифоровичын эн тӱҥ эҥертышыже да ӱшанле йолташыже эн ончычак лач нуно лийыныт да лийыт.

 

Материалым ямдылыме годым «Марий Эл: жап, событий, еҥ-влак. 2020 ийлан утларак кугу дате-шамычым ончыктышо календарь» савыктышыште историй науко кандидат В.Востриковын статьяжым кучылтмо.    

Г.КОЖЕВНИКОВА

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий