ӰДЫРАМАШ КОРНО

Кок калык келшымаш верч чонжо йӱленак тырша!

Таче мый акам, авамын шӱжарже Зинаида Владимировна Левукова, нерген каласкалынем.

Школ гыч – заводыш

Зина акам Тольятти олаште ила. Шке жапыштыже Йошкар-Олаште Н.К.Крупская лӱмеш Марий кугыжаныш педагогический институтым тунем пытарен, тӱҥалтыш класслам туныктышо специальностьым налын да Тольятти оласе школлаште 9 ий пашам ыштен. Икшыве-шамыч тудым моткочак йӧратеныт, но кодшо курымын 90-ше ийлаштыже туныктышо-влакын пашадарышт пачерлан кредитым тӱлаш огыл, кочкаш налашат пыкшерак веле ситен. Тиде амаллан кӧра Зинаида Владимировналан школым коден каяшыже да Волжскысо автомобильный заводыш малярлан пурашыже логалын. Но акам туштат кызыт – эн сай пашаеҥ-влак радамыште. Тыршен ыштымыжым аклен, АвтоВАЗ-ын президентше ик гана веле огыл Чап грамот да Тауштымаш дене палемден.

Акамын, кӱшыл шинчымашан еҥын, заводышто тыглай пашазылан ыштымыжым ончыч мый умылен кертын омыл. Но кунам тудын ӱмбалне могай кугу ответственность улмым пален налынам, чыным ойлем — кугешнаш тӱҥалынам. Икана Почмо омса кечын уло ешна дене заводыш миенна ыле. Тунам автомобиль-влакым погымо кум километр кужытан тӱҥ конвейер мучко ошкыл эртенна, паша верыштыжат лийынна. Чыла тидым ужын, паледа, чонлан кузе чучын?! Содыки легковой машинам ыштен лукмо отечественный производствын гигантыштыже, АвтоВАЗ-ыште, пашам ышташ – кугу чап!

 

Мер паша

А мыняр шуко жапшым Зина акам оласе мер пашалан ойыра – тидат мыйым моткочак ӧрыктара. Тудын пелашыже — чуваш писатель, Россий писатель-влак ушем член, тале гармоньчо, Тольятти оласе Чуваш национально-культурной автономийын еҥже Владимир Леонтьевич Левуков. Сандене пырля илаш тӱҥалме икымше кечышт гычак оласе, областьысе чуваш-шамычын мер илышышкышт чолган ушнен. Эн ончычак рушарня школышто (тушто пелашыже пашам ышта) чуваш йылмым тунемаш кумылаҥын. Йылме дене пырля ты калыкын йӱлаже, кухньыжо, мурыжо, историйже денат палыме лийын. Тудын шочмо марий йылмыже да тӱвыраж дене ятыр икгайлык улмылан кӧра акамлан шинчымаш куштылгын пуалтын.

Лу утла ий жапыште тудо чувашла умылашат, кутырашат тӱҥалын. Тидым шотыш налын, адакшым чуваш калыкын семже чонжылан чотак келшымылан кӧра пелашыж дене коктын Тольяттиште чумырымо «Хĕлхем» (Искорка) чуваш муро ансамбльыш ушнаш кумылышт лектын. Акам икмыняр чуваш мурым эсогыл сольно йоҥгалтара, тыгак чуваш дискотекым вӱда! Кызыт ты олаште да областьыште эртаралтше ик мероприятият тиде ансамбль деч посна огеш эрте.

Зинаида Владимировна Тольяттиште веле огыл чолгалыкым ончыкта. Шочмо Марий Турек районысо Сардаял ялышкыже толмыж годымат тӱрлӧ пайремлашке кумылын ушна.

Илыме олаштышт гын, тудо, чынжымак, могай гына мер паша ден мероприятийлашке огеш ушно?! Марийже, чуваш обществын чолга еҥже дене пырля школлаште, йочасадлаште, гимназийлаште, институтлаште, моло тунемме верлаште погынышо-влаклан чуваш калыкын историйже, йӱлаже, тиштыж нерген каласкала, чувашла веле огыл, марлат мура, почеламут-влакым лудеш.

Кок ий ончыч Левуковмыт Самара ден Тверь область-влак коклаште эртарыме «телекӱварыш» ушненыт. Тушто нуно Самара областьыште илыше марий-влак, калыкнан могай аралтышыже улмо нерген каласкаленыт да «Марий ӱдыр» мурым йоҥгалтареныт.

 

Паша лектыш ден чап

Самырык-влакым патриотизм шӱлышеш кушташ полшымылан Зинаида Владимировналан Самара областьын правительствыжын «Куйбышев – запасная столица» Шарнымаш знакым кучыктеныт. Тыгак тудо Чуваш национально-культурной автономийын, Тольятти олан администраций вуйлатышыжын, Оласе Думын Тауштымашышт, Чап грамотышт да дипломышт  дене палемдалтын. Чуваш калык ончылно заслугыжлан 2015 ийыште Чуваш национальный конгрессын Чап грамотшым кучыктеныт.

 

Уста кидмастар да озавате

А мыйын акам могай уста кидмастар!? Тудо – «шӧртньӧ» кидан айдеме! Мом гына ышташ огеш тӱҥал, чылажат тунар сӧралын лектеш! Уа гыч тодмо корзиҥгажым, пидме  кофточко ден салфеткыжым, оригами йӧн дене ыштыме, тӱрлымӧ, ургымо ятыр-ятыр пашажым ончен ӧрат! Кузе нуным чаткан да келшен толшын келыштарен мошта?!

А пытартыш жапыште акам курчак-шамычлан Юл кундемыште илыше калык-влакын вургемыштым ямдылен чикташ кумылаҥын. Утларакше чуваш калыкын костюмжым ямдыла. Но, мутат уке, марий калык вургеманат улыт. Мордванымат ужаш лиеш. А вет кажныжлан тӱрымат, орнаментымат ойырен налын да келыштарен моштыман. Нине курчакше дене акам Тольяттиште, Самарыште, Татарстаныште эртыше пайремлаште лийын да чыла вережат мастарлыкшылан мокталтымым гына сулен.

А эше тудо нимо гыч манме гай тугай тамле сийым ышта – йылмет нелат! Когыльым кӱэштеш гын, кӧргыжлан мом гына огеш кучылт?! Тиде веле мо? Тудо роллым ышташат, чуваш-шамычын пайремлан ямдылыме «Хуплу» когыльыштым кӱэшташат, шыл гыч «Шырттан» кочкышым шолташат, умла дене «Сăра» чуваш сырам шолташат тунемын.

А ӱмаште У ий деч ончыч «У ий хоровод» национальный кухньо конкурсыш ушнен. Но тушто тудо чуваш калыкын огыл, а шочмо марий калыкшын ик эн йӧратыме кочкышыжым – шӱрашан мелнам – ямдылен да конкурсын престижный манме «Эн кумдан палыме сий» номинацийыштыже сеҥен! 

Ме Зина акам деке шуэн огыл унала миен толына да дачыштыже лиймем годымат кажне гана ӧрам: могай пеледыш тушто огеш куш, могай кушкыл саскаж дене огеш куандаре?! Кузе тудо чыла тидым ончен кушташ жапым муэш, ала? Ик кугу йыраҥ пион, икмыняр кушкыл роза, флокс, гортензий, астра, циний да ятыр моло. Тудо кажныж дене «кылым ыштен» мошта, санденак нунат озаватым веле огыл, толшо уна-шамычымат сӧрал сынышт дене куандарат.  

 — Мый шошым лум шулен пытымым изин-кугун вучем – росотам-влакым писынрак шындылаш вашкем. Мландым кузе от йӧрате? Ала-могай изи пырче-шамычым ӱдет да тугай кугу лектышым налат! Мемнан гын шке ончен куштымо пакчасаскана идалык мучкылан сита. Адакшым шканна веле огыл, родына-влакланат пуэдаш кодеш, — ойла акам.

 

Иктешлыме семын

Тений 24 июньышто чуваш калык автономийыштым ыштымылан 100 ий теммым палемдаш ямдылалтеш. Вате-марий Левуковмытынат тудым пайремлымашке ушнаш кумылышт уло.

Но Зина акамын ик эн кугу вес шонымашыже – Марий автономийым ыштымылан 100 ий теммым палемдымаште лияш. Вет эреак шарна: тудо – марий калыкын шочшыжо да тидын дене моткочак кугешна. Арам огыл Тольяттиште Зинаида Владимировна – Марий Эл деч посол гай.

 

Тыгаяк кодаш тыланена

Ӱмаште 16 декабрьыште тиде чолга ӱдырамашлан 50 ий темын. Йӧн дене пайдаланен, эртыше йыргешке лӱмгечыж дене Зинаида Владимировнам родыжо, йолташыже, палымыже, лишыл еҥже-влак лӱм дене эше ик гана саламлена да пеҥгыде тазалыкым, пиалым, тыгак кок калык кокласе келшымаш верч ончыкыжымат тыршен пашам ышташ тыланена. 

Людмила АГАЧЕВА

Марий Турек район,

Сардаял ял

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий