КУЛЬТУР ДА ИСКУССТВО

Пашам «чаракла», но садак кӱлешанлан шотлат

Гармоньым шоктен, сылне мурым мурен ошкылшо-влакым кызыт уремыште шагал ужат. Лийыт гынат, тыгайышт лач иктаж пайрем але сӱан кечын коштыт.

Такшым кызытат ялысе тӱвыра пӧртлаште, оласе культур полатлаште моткоч шуко культур мероприятий, концерт эртат. Но пытартыш жапыште билетым налме шотышто нелылык лектын. 2017 ий 1 июль гыч 54-ше №-ан Федеральный закон дене келшышын, культур учреждений але тӱшка мероприятийым эртарыше-влак билетым контрольно-кассовый технике гоч ужалаш тӱҥалыныт.   Тыгай сӱрет артист-влакым веле огыл, билет налшыжымат, поснак ужалышыжымат чот тургыжландара.

Морко районышто шочын-кушшо, а кызыт Йошкар-Олаште илыше да республикысе Калык усталык да культур ден каныме паша шотышто шанче-методике рӱдерын пашаеҥже Татьяна Степановалан тыгай паша пеш лишыл. Администраторлан тудо ынде 23 ий ышта. Татьяна Николаевна – моткоч чолга, писе айдеме. Шонен пыштыме пашажым тӱрыс шукташ тырша, санденак тудым республик мучко веле огыл, ӧрдыжтӧ  илыше-влакат сайын палат. Коло утла ий жапыште Татьяна Николаевна марий чонан, калыкнан тӱвыражым да йӱлажым, ыштыш-кучыжыжым арален кодышо да шкеж гаяк проста еҥ-влаклан  сай йолташыш савырнен. Т.Степанова шкенжым нигунамат кӱшкӧ ок шынде, садланак, очыни, лӱм да ачалӱм дене ойлымо олмеш, тудым изижат-кугужат  Морко Таня маныт.

Морко культур полатыште ятыр ий пашам ыштымеке, 1998 ийыште Йошкар-Олашке толынам да вик Калык усталык рӱдерыш администраторлан пашаш пуренам. Икымше гана билетым «Марий памаш» ансамбльын концертышкыже ужалаш логалын, — самырык пагытшым шарналта Татаьяна Степанова. — Такшым тиде коллективыш эше культпросветучилищыште тунемме годымак мураш-кушташ миенам ыле. Но тунам налын огытыл. А коло ий эртымеке, администратор пашам тушечак тӱҥалеш манын, ӱшаненат омыл. Икымше гана гастрольыш «Марий памаш» дене Шернур районыш миенам, Кукнурышто, Чисолаште, Шӱдымарийыште лийынна. Яллаште илыше-влак унам шокшын вашлийын моштымышт дене чотак ӧрыктареныт, чылт шкенан морко калык деке логалмыла чучын. Кызытат нунын деке чон шокшем кодын. Шарнем, Шӱдымарий ялыште ик пӧръеҥ билетлан ик кормыж тыгыде оксам пуэн ыле. Тудым вашталташ верысе кевытыш мийымеке рашемын: коклаште тошто логалын. Тиде мылам ӱмырешлан урок семын лийын. Очыни, тиде пӧръеҥ ондалашат шонен огыл, но тыгай пашаште пеш тӱткӧ лийман, чылажымат ужын да шижын шуктыман.

Тиддеч вара Татьяна Николаевнам мурызо-влакат билет ужалаш йодыныт. Тудо жапыште лачак «Ший памаш» фестиваль-конкурс эртаралташ тӱҥалын. Тунамже Т.Степанован артист-влак дене кылже эшеат пеҥгыдемын. Нунын дене пырля республик мучкат, тудын деч ӧрдыжтӧ марий-влакын тӱшкан илыме кундемлаштат лияшыже логалын.

— Тунамсе пагытыште билетым ужалаш куштылгырак лийын. Тудым концерт деч икмыняр жап деч ончычак ужален кертме але иктаж-кӧлан ужалаш кодымо, — палемдыш Татьяна Николаевна.

Жап эртыме, тӱрлӧ технологийын илышыш шыҥдаралтмыж дене билетым налме шотыштат вашталтыш лийын. Кызыт чылалан кассе аппарат гоч лукмо чек кӱлеш. Тений шыже гыч поснак налог органын ты шотышто йодмашыже пеҥгыде лийын:  культур учреждений-влак иктаж-могай услугым оксала темлат гын, кассовый аппаратым налшаш улыт. Тидыже нунын ыштен налме оксаштым контрольышто кучаш полша.

Республикысе калык усталык рӱдер идалык мучко моткоч шуко мероприятийым эртара. Сандене туштат контрольно-кассовый техникым шыжым налыныт. Тудлан рӱдерын администраторжо Т.Степановак вуйын шога.

— У технике пашам изишак «чактара», тиде аппарат кугу мешанчыкла чучеш. Ончыч кидыште улшо билетым ужалыме, туштыжо могай верыш шинчаш кӱлмым да кунам мероприятий лиймым чыла возымо. А кызыт тыгай билетшым уверым пуышо кагазлан шотлыман. Билет налшын оксажым пуымеке, мылам кӱлеш верым палемдыман,  варажым  мероприятийын эртыме залын графический сеткыштыже верым палемдыман, тиддеч вара аппаратым чӱктыман да иже кассовый чекым печатлен лукман. Ик чекым лукташак ала-мыняр кнопкым темдыштман. А тыгай аппаратше тудым эше «шонен-шонен» луктеш. Тиде жапыште мый ала-кушкат савырнен миен толын шуктем ыле, — тургыжланымыжым ок шылте Татьяна Николаевна. — Южгунамже концертат тӱҥалеш, а мый эше билетым кассе гоч луктедем.

Чынак, администратор паша чолгалыкым, писылыкым йодеш.

— Пӱчӧ гай писе от лий гын, тыгай пашам ыштен от керт, — ойла Т.Степанова. — Южгунам онлайн кассе дене чекым печатлен лукмым вучымо годым мероприятийыш толшо-влакат сырат, умылыдымаш лектеш, вет шукышт лач мероприятий деч иктаж вич минут ончыч куржын толыт да писын гына залыш  пурынешт.

У закон, мутат уке, мошенник-влак деч мемнам арала, но тудын илышыш пурен шумешкыже, администратор-влаклан изишак «орланаш» логалеш. Чынжымак, теве кугу олалаште шоя билетым ужалыше-влакын улмышт нерген шуко колалтын. Тыгай билетлан кугу оксам луктын пыштет, а мероприятийыш мийымеке, ни артистше уке, ни оксатым мӧҥгеш огыт пӧртылтӧ, маныт.

Онлайн кассе дене пайдаланаш кӱлмӧ нерген вашталтыш лекмеке, ялысе тӱвыра пӧрт-влакынат пашашт «окшаклаш» тӱҥалын. Вет дискотекым але иктаж концертым оксала эртарат, а оксам тӱлен пурышо еҥлан кассовый чекым пуыман. Тыгай аппаратше кажне тӱвыра учрежденийыштыже уке, шерге. Ик аппаратше эн шулдыжо 22 тӱжем шога, маныт.  

Мутлан, Звенигово районышто куд социально-культурный рӱдер уло. Ик рӱдерыш икмыняр тӱвыра пӧрт пура. Нунын кажныжын кассовый аппартше уло.

— Ме Красногорский посёлкысо тӱвыра да каныме рӱдер гыч кондена, — палдара Ташнур тӱвыра пӧртым латик ий вуйлатыше, шукерте огыл «Калык чон» премий дене палемдалтше Алексей Дружинин. — Теве вашке У ий лишемеш. Тидын вашеш чыла гаяк клубышто пайремым эртарат. А кассовый аппарат дене чыланат кузе пайдаланаш тӱҥалына? Чыла верыш ик жапыште кондыштаренжат шукташ ок лий. Тиде пеш пӱсӧ йодыш. А такшымат дискотекым монь ме пайрем кечылаште веле эртарена, вет самырык-шамыч тора кундемлашке пашаш кудалыштат. Шукышт пайрем кечылан  веле ялышкышт толыт. Туге гынат планым темена, мемнан тӱвыра пӧрт пелен ятыр кружок пашам ышта.

— Кассовый аппарат дене пашам ышташ тӱҥалмын пайдажат уло: пашам изишак куштылемын, — манеш Т.Степанова. — Ялласе тӱвыра пӧрт-влак тылзаш отчётыштым районысо культур пӧлкаш пуат, а тушечын Калык усталык рӱдерыш колтат. Тушто тергем, эскерем. Но садак могай-гынат экшык лектеш, южгунам оксат огеш сите.

Теве шукерте огыл Кужэҥер район Йывансола клуб пеленысе «Мурсесекем» ансамбль концерт дене Йошкар-Олашке толын ыле. Тушто культур пӧлкан пашаеҥже кассовый аппарат дене чекым луктеден. Мом ыштет, паша чытышым йодеш гынат, илыш деч вараш кодман огыл, ойлышт кужэҥер родо-влак.

Тиде йодыш артист-влакымат тургыжландара. Нунынат кассовый аппарат дене чекым пуышаш улыт. Тений кеҥеж марте индивидуальный предприниматель-влаклан отсрочкым пуэныт ыле, но 2021 ий гыч нунат кассовый аппаратан лийшаш улыт, — манын ойлат калыкыште.

КоАП дене келшышын, контрольно-кассовый технике деч посна тӱлыман услугым пуышо-влаклан штрафшат изижак огыл: индивидуальный предприниматель-влаклан эн шагалже 10 тӱжем теҥге, а ООО-шамычлан  — 30 тӱжем теҥге. Закон уэш пудырталтеш  (расчётын чумыр кугытшо миллион теҥгем эрта) гын, бизнес паша 90 суткалан чаралтеш.

Билет ужалыме паша эреак калык дене пырля лияш кӱшта. Сандене Татьяна Николаевнат – эреак еҥ коклаште. Кушто да могай мероприятий лийме нерген тудо моткоч сайын пала. Арам огыл туддеке тӱрлӧ кундем гычат йыҥгыртат. Татьяна Николаевна дене кодшо кечылаште вашлийме годым лу минут жапыште ятыр еҥ дене мутым вашталтен да тыгодымак пеленже улшо телефонжо дене вашештен шуктыш. Теве могай лийман улмаш: писе, раш да вашкен умылтарен ойлен моштышо. Татьяна Николаевна шукерте огыл 60 ийым темен гынат, самырыкше годсыж гаяк куржталыштеш, тырша.

— Концерт, мероприятий шотышто веле огыл, чыла марий илыш нерген тургыжландарыше йодыш-влакымат пуат. Сандене шукынжо «уверым пуышо бюро» семынак пашам ыштет маныт, — чонжым почеш Т.Степанова. — Калык дене мутланаш, нунын дене пашам ышташ мылам моткоч келша. Паша жапыште нелылык лектеш гынат, шуктымо сомылем куаным конда, сандене йӱдшӧ-кечыже пашам ыштен кертам. Паша деч посна иленжат ом сеҥе, вашке шоҥгемат докан.  Калыклан кӱлешан улат гын, илымет шуэш.

 

А.БАЙКОВА

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий