СЫЛНЫМУТ

«МО ЛИЙЫН, ЛИЙЫН ДА ЭРТЕН – ШЕМ ПЫЛЫМ МЫЙ ЛЕКТАМ ТОШКЕН…»

Тачысе «Сылнымут садвечыште» лаштыкын унаже –  Морко район Кугу Шале ялын мотор ӱдыржӧ, «Ямде лий» газетыште редакторын пашажым шуктышо Елена Иванова (Сергеева) (снимкыште). Индешымше класс марте Купсола, 10-11-ше класслам Коркатово школлаште тунемын. Школ деч вара Йошкар-Оласе технологический колледжым тунем лектын, Марий кугыжаныш университетын «Журналистике» факультетыштыже заочно шинчымашым поген. Икмыняр ий шочмо ялысе частный кевытыште пашам ыштен, а 2019 ий 1 февраль гыч тудо «Ямде лий» газет редакцийын пашаче ешышкыже ушнен. Тений Еленам «Сылнымут шыже-2019» республиканский семинарыште эн ойыртемалтшын возышо автор семын диплом дене палемденыт.

 

Ойгаҥше чон гыч муро шолын лекте,

Шинчавӱдан да кочо комылян гынат,

Эртен шем корным ончык ийын керте –

Пиалын солыкшо тек лийже ший гына.

 

Книган ик лаштыкшым шергалын таче,

Ужашын вес кыдежышке омсам почат.

Яндар кагазышке серен пиалым каче,

Шонет: пырля азала угычын шочат?

 

Эх, илыш, илыш! Лодеман сӱретым

Ончен, киносӱретла ушешет возет.

Эн шокшо помышан йоча суртетым,

Шӱмеш ашнен, ньогала шепкашет рӱзет.

 

А илышын кыдежшым – иктым, весым –

Тошкалын рыҥ, вашкет илаш, лач чын илаш.

Ойганыше чонетше муын верым,

Лач муро гочын тӱҥалеш ласкан йӱлаш.

 

***

Вашталтышым пурташ шонем –
Пеш ноенам вучен илен.
Сита, мый ом тӱҥал шорташ,
Лиеш улмаш посна шӱлаш.

Шарнем чыла вашлиймынам,
Тӱрветын тамжымат шижам.
Молан тынар вожылынам?
Шинчам кумем да раш ужам:

Пеледалтеш пеледыш ал,
Шинчаш перна сай качылан.
Тый тудым тодылын ит нал –
Сӧралжым ужыт тек чылан.

«Нӧрга» латшым ияш жапем
Адак ушеш сӱретлалтеш.
Эр шошо, кайык сем, таҥем –
Уке, пыртат огеш мондалт.

Пеледыш савырныш саскаш,
Саска – еҥ чоным йӱлалташ.
Сӱаныште мураш, чӱчкаш –
Чыла вет кодо шарналташ.

Шем пырыс пурыш еш коклаш –
Молан гын торыш кок шӱмнам?
Молан ыш лий ешнам аклаш?
Кок серже ойырыш мемнам…

Куштем шочшемым йывыртен,
Шинчавӱдем уке – кошкен.
Мо лийын, лийын да эртен –
Шем пылым мый лектам тошкен.

***

Илышем вашталтыш волгыдо шижмаш.
Вученам мо тыйым, пиалем? Ала…
Тӱкалтен садерыш пуртыш пӱрымаш,
Пуйто ломбо ойлыш: «Пиалет ила».

Шӱдыран каваште тылзе ойгана,
Кӱчык пиалнам кава гыч эскера.
Ломбо тымык йӱдым садыште кана.

Ӱдыр-качын шӱмышт иктыште кыра.

Шӱлалтен шыман, оҥет пелен пызнен,
Ойырлалтме семым омо шулыктен.
Жап эрта – лиеш таҥет эре пелен,
Таклан огыл шошо лумым шулыктен.

Тӱрлеман йолгорно садыш ужата,
Шӱдыр-влакше совым пералтат шыман.
Кече йыштак модын тылзым ужата,
Ал чечен чурийже чылт чевер ӱман.

Угыч вашлиймаш вашталтыш илышем.
Шыргыжше тӱсет пӧлек мылам лиеш.
Пиалем, йӧратымем, лий шӱмыштем,
Тек чӱкталтше шӱдыр кидышкет возеш.

 

***

Пычкемыш пӧртыштӧ шинчен,
Ме лӱдына лекташ чарашке.
Лач коштын йол йымак ончен,
Лиеш мо чоҥешташ кавашке?

Кунам у сем ташлен шолеш,
А мут, келгем, налеш куатым,
Чын корныш кӧргӧ вий луктеш,
Коден пӧртетым да аватым…

Эн ончыч шонымаш шочеш.
Мут вияҥеш, кычалын верым.
У семлан шокталташ йодеш
Да ямдыла пеледше серым.

Тунам, сай негызым пыштен,
Нӧлталын вуйым, кӱш чымалтын,
Осалым темдалаш тыршен,
Ме кушкына шыман, тыматлын.

Йыргешке кечым вашлияш
Турий тек чоҥешта кавашке.
Ош кече дене тӧр лияш
Нигӧ чонан тетла ок вашке.

Пычкемыш пӧртым сурален,
Чоҥгашке лукто кече тыйым.
А суксо, порын арален,
Ешарыш кушкашет у вийым.

***

Молан айдеме чот вашка илаш?
Молан шагатым писын поктынеже?
Ала садланак чон тулет шӱлаш
Вашка да семым талын шоктынеже.

Ий ийым курым дене алмашта.
Пӱрен гын мом ужаш, ужде ок эрте.
А кайык мурым шуйдарен мошта,
Мурсем чоҥа айдеме шӱмеш пӧртым.

Пакчаште кушшо куптыран куэ,
Чал ӱпшым кудыртен, шинчам пӱяле.
Йорга мардежше, шовырым пуэн,
Илалше шӱргыжым шыман шупшале.

Турий у семым тӱҥалеш шокташ,
Сар шӱшпык деке толын, ойым йодо.
Садерлан гимным сералтен шукташ
Ик шошым шӱшпыкат вашлие родым.

Айдеме-шамыч вашкена илаш.
Йыр улшо йолташнажым шижына мо?
Жап дечын ончыч сомылым тӧрлаш…
Да илыш пӱрымашым шуктена мо?

Йырваш ончал, пиал ден темше еш!
Икшырымын эрта тек илыш йыжыҥ.
Ок лий шагатым пӧртылташ мӧҥгеш:
Ит вашке, илыш икте кажне еҥын.

 

***

Умылем мый кызыт веле тидым:
Мландышке айдеме унала толеш.
Илышым пуа авайже пидын –
Кузерак рончаш шкалан шонаш кодеш.

Шочо икшывет – куан. Айдеме
Шинчавӱд ден шочшыжым мушкеш нулен.
Пиалет тӱргоч ташлалын теме –
Таче эн кугу суксет коштеш пелен.

Кушко икшывет, пеш писын кушко,
Пеледалтын, кӱын шуктыш пеленет.
Йӱр, поран, мардеж корнетым мушкыч.
Илыш пӱрыш тыгеракын тыланет…

Савырнен ончет, куан ден темше
Кечыжат тылатак шыргыжын онча.
Куптыран шӱргетше жапым шижше,
Шукертак пел курымым эртен вонча.

Мундыра рончалте – илыш эртыш.
Пӧрдыктет – киносӱрет шинчаш коеш.
Нимогай лодемже ыш лек утыш,
Кажне йыжыҥланже кумылем нӧлтеш.
 
Тольыч унала – тый иле сайын.
Лий эҥертыш йочалан, пелашетлан.
Акле илышетым – шкендын пайым, –
Пуалтеш вет ик гана пеледашлан.

***

Оралген садеш шыма йолташ,
Лач тораш коеш кӱрен йолаш.
Вашталтен шӧртнялгышке ужгам,
Тудым мый тора гычак ужам.

Шочыктен йошкартыш мӱй олмам,
Шере тамым тӱрвыштем шижам.
Шуялтен, эн тамлыжым темла,
Келшыме йолташыжым шымла.

Пайленам шӱмемым шошо гоч,
Чон ойгемым, кеҥежшат ыш коч.
Лач оръеҥла, кумылем нӧлтен,
Олмапу чӱчкен ковыртатен.

Колыштале шуко, шып шоген
Пеленем шинчавӱдшат йоген.
А кунам вашлийым шӱмбелем,
Кушкылем ӧндальым шӱм пелен!

Лышташет йолгорным петырен,
Мамык лум ден капкылет ырен.
Кыдалетым ӧндалаш садак
Мый куржам садерышке адак.

Шыматале угыч шошо йӱр,
Лывыртен укшетым волгыжтӱр.
Ош садерыш пелашем ӱжам,
Пеледалтше йолташем ужам.

***

Ялыш толмо корныштем
Ковыра куэ шога.
Кажне ийын ушыштем
Ныжыл мурыжо йоҥга.

Шошо кечын ужынам,

Ӱпшым ниялтен мардеж.
Леве йӱрым ӱжынам
Шоненам, айда модеш.

Шижынам, лӧзаҥме жап
Тӱзланен шогалынат,
Шовыран, чеченле кап
Шыргыжал кынелынат!

Май кыдалне моторешт
Шаралтен шога парчам.
Шокшо южым кучынешт
Модыктен вӱдан шырчам.

Вийым нале ош куэ!
Шӱлалтен ласкан уэш.
Кеч лышташыже шуэ
Верым шӱшпыклан муэш.

Ӱдыр-каче, ваш ушнен,
Шӱшпык мурым колыштеш.
Пуйто икшывым ашнен
Таумутым ойлыштеш.

Ош куэ воктен чӱчкен
Мый кидемым шуялтем.
Кажне толмылан вӱчкен
Кудыр вуйжым ниялтем.

***

Илаш келшен, ваш эҥертен, –

Тыгайым шуко колынам.

Эҥер шагал йоген эртен,

А илыш тамым шижынам.

Шонем, пиал шога пелен,

Лач тудым ужын моштыман.

Молан вара изиш илен,

Айдемым шыдым ыштыман?!

А кушто илыш, келшымаш?!

Молан шулыктарен мемнам!?

Кӧранымаш лектеш шымаш

Авалтынежак пеш шӱмнам.

Ом колышт кочо мутым мый,

Ом пурто чоныш шем шинчам.

Кӧранымемым от уж тый,

Тура шӱтен шӱмем почам.

Тӧчем мый умылаш тачат,

Да порылыклан ӱшанем.

Кеч илышем тошкаш тӧчат,

Лиям торжалык деч ушан.

Вара чон почын каласем:

«Могай пиал, илаш келшен!»

Пеледалтеш пелен у сем,

Осалым ӱштылаш полшен.

***

Мланде тӱр гыч тӧрштыл-модын,

Кече шыргыжын лектеш.

Изишлан кучалтын кодын,

Шокшо шӱлышым луктеш.

Кайык еш, эн ончыч шижын,

Кӱсле кылым тӱкалта.

Сылне муро семым пидын,

Шочмо верым кынелта.

Поро эр, пасу, тӧр олык,

Ший памаш, чод(ы)ра,эҥер!

Пеледалтше пуйто солык,

Тӱрлеман ужар садер!

Тошкалам Марий кундемыш.

Шере южым шӱлалтем.

Тукымнан поян пунемыш,

Шке кидемым сӱретлем.

Шергалам йоча йолгорным,

Кече лекмым эскерен.

Нерешташ тӱҥалме жапым,

Ом керт ӱмыреш монден!

***

Шаралте солык, шийын койын,
Ош лыве шочо йывырташ.
Полмезе пыл каваште ийын,
Колта шке игыжым чӱчкаш.

Толеш, вашка, конда унажым.
Ӱжеш ший чинчыжым пелен.
Ош телын пондашан озаже
Шуктен мо сомылым пайлен?

Ший чинче чиялта пӱртӱсым,
Ужга ден упшым тӧрлата,
Тӱрла, келыштара у тӱсым
Мландеш ковёрым шаралта.

Воза сӱретым тӱрлемӱдыр,
Окнаш узорым сӧраса.
У ийлан ош мотор Лумӱдыр
Чылам пайремыш каласа.

***

Шындышыч тый олмапум пакчаште.

Изирак улам ыле тунам.

Шарналтеш, кузе пӱртӱс лоҥгаште

Верым айлышна шындаш унам.

Куштенам мый тудым куаналын,

Вӱдым оптенам, араленам.

Кажне шошым, шӱмым вургыжталын,

Пушыжым ӱпшыч аҥыргенам.

Пеледеш. Ош порсын шовыч дене,

Вӱдалеш ужар сынан садем.

Кайык еш кушта, мура хор дене,

Ӱжыктен садерышке родем.

Жап эртен, йоген вӱдшоржо талын,

Кайыш ачайжат коден тораш.

Олмапун сескем шеремын толын,

Ӱжылда саскам сийлен пураш.

 

***

Садеран пӱртӱс лоҥгаште верланен ялем,

Кайык ешын мурыж дене кынелам эрден.

Тыште мые куаналын, пиалан илем –

Асфальтан шыма кугорно тыш ӱжеш эре.

Шале ялыш толын пуро – шӱм-чонет ыра,

Вашлиеш эн поро калык, кажныжым сийла.

Пуйто шӱшпык муро семым шуйдарен мура:

«Шале ялын калыкшылан лийже сай чыла».

Чашкеран ерна торашке ший гай волгалтеш,

Шаршудан тура йолгорно олыкыш ӱжеш.

Шале калыкемын мурыжо сылнын йоҥгалтеш,

Шочмо ялым ужмо татым шӱм-чонем шижеш.

Йывырта чонемже, ужын Шале кундемем.

Моторешт кушкеш ялемже, ужарген шарла.

Шым уремжым йыр ончалын, каласал колтем:

Йолташем ден родо-шамыч, толза унала.

Г.КОЖЕВНИКОВА

М.Скобелевын фотожо

 

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий