Моло дене иктӧр лияш манын…
Тений Йошкар-Олаште Инвалид-влакын III всероссийский кеҥеж спартакиадышт эртен. Тидыже физкультур да спорт аланыште идалыкын ик эн кугу мероприятийже семын палемдалтын кодеш. Тушко элнан тӱрлӧ кундемже гыч уш-акыл да капкыл дене начарын шуаралтше, тыгодым физический культур, спорт дене кылым кучышо ятыр участник, команде чумыргеныт.
Ты сферыште тыршыше-влаклан куштылгыжак огыл. Но кажне айдемын ты ош тўняш толмыжым да илышыште мо ышталтмым шотыш налын, тыгай еҥ, нунын дене пашам ыштыше-влак деке йӧршеш вес шонымаш лектеш. Чынжымак, тренер-преподаватель, воспитатель-шамычын пашашт нимучашдыме. Нуно интернат-пєртлаште илыше-шамычын койышыштым шотыш налын, спорт да физкультур гоч тазалыкыштым пеҥгыдемдаш полшат, шкем ӱшанлын кучаш туныктат.
Конешне, калыкыште тӱрлӧ шонымаш коштеш: кӱлеш мо тидлан тынар шийвундым ойыраш, можыч тыглай пашалан туныктымо дене гына серлагыман?
Но тыгай еҥ деч кораҥман огыл, полыш кидым шуялтыман. Сандене пытартыш жапыште уш-акыл да капкыл дене начарын шуаралтше-влакым эше эмлыше физкультур, тӱрлӧ упражнений дене вияҥдаш тӱҥалыныт. Ты шотышто шуко паша ышталтын да кызытат илышыш шыҥдаралтеш. Инвалид-влак таҥасымашлашкат лектыт. Мемнан денат нунылан келыштаралтше мероприятий-влак эртаралтыт. Мутлан, тӱнямбал кӱкшытан специальный олимпиаде, спартакиаде…
Уш-акыл дене начаррак вияҥше-влак кеч-могай элыште, обществыште шкеныштым моло дене тєр улмыштым огыт шиж, нунылан вес еҥын полышыж деч посна илаш нелырак. Таче кечылан тӱняште тыгайже 250-300 миллион еҥ ила. Тӱрлӧ амаллан кєра уш-акыл дене начаррак вияҥше-влак начарын колшо але соҥгыра деч шым гана, сокыр деч 15 гана шукырак шочыт. Мутат уке, тыгайже кажне ешыште лийын кертеш.
Ик семынже начаррак вияҥше йоча шагал годым ешыште ача-аваж дене ила. Тудо тӱҥ шотышто коррекционный школышто тунемеш.
А вес корно – интернат, йочапєрт… Тыгодым нунын опекунышт кугыжаныш лиеш. Начарын ужшо-влак шотышто сӱрет сайрак. Нунылан Савинысе да Семёновскысо интернатшколла улыт. 18 ийым темымеке, нуным вес интернатыш колтат. Медицине пашаеҥ-влак гигиеным тергаш, икте-весе дене кутыраш, тыглай пашам ышташ туныктат. Интернат гыч воспитатель деч посна лекташ огеш лий. Йєн лийме семын кинотеатрыш, экскурсийыш коштыт. Куштылгырак черанже-влак грузчик, уборщик, санитар пашам ыштен кертыт. Но нунылан эше воспитательно-педагогический полыш кӱлеш. Тиде йодышым Йошкар-Олашке специальный модмашке толшо ик тренер рашемдаш полша.
Шымлымашымат эртарат, лектышат уло
– Интернатлаште илыше кокла гыч кажныжын гаяк аваже, ачаже але родо-тукымжо улыт. Нунышт пайрем але каныш кечылан мӧԋгышкышт налыт. Но шукыж годым ача-ава, родо-тукым улмо ӱмбач тыгай йоча-влак «тулыкеш» кодыт манаш келшен толеш. Содыки нунын психикыштат локтылалтше. Адакше черыштат тӱрлӧ. Южо ача-ава ден икшыве коклаште кылат уке. Адакшым экологий, начар илыш условият черым нелемат, – манын ыле Москвасе 16-шо №-ан психоневрологический интернатыште тренер пашам шуктышо О.Николаева. – Ийготым ончыде, физкультур да спорт дене кылым кучымо кугу шӱкалтышым ыштен кертеш. Арам огыл 1978 ийыште Парижыште ик конференцийыште палемдыме: капкыл да уш-акыл дене начарын шуаралтше-влаклан сайынрак вияҥашышт физический воспитаний дене посна программе да спорт кеч изишак полшен кертыт. Ме психоневрологический интернатыштына шымлымашым эртаренна. Нуно ончыкыжым тыглай илышлан тунемшаш улыт, а медико-социальный экспертизе ончыктен: интернатыште илыше 80 процент икшыве пашам ыштен ок керт. Мутат уке, тушко йоча-влак утларакше интернат-пєрт гыч логалыт. Тыгай-влак шочынак психологически физический патологиян улыт.
Чаманен каласыман, тӱрлӧ мероприятийым эртарыше, обществе дене иктєр улмыштым умылтарыше, тидлан кумылан лияш полшышо педагог-влак огыт сите. Вет шукыштын илыш, социум нерген умылымашышт йӧршын уке. Лач нунын пелен улшо-влак мом ышташ туныктымышт дене гына серлагат. Упражнений-влакым тӱрлӧ ситуацийым шотыш налын ямдылыме. Мутлан, илышыште, обществыште вашлиялтше ситуацийым модышыш савырашат логалеш да эркын-эркын тренировкыш кусараш, варажым таҥасымашлашке вий-куатым тергаш келыштаралтеш. Илен-толын, адаптивный спорт дене кылым кучаш тӱҥалыт. Икманаш, физический упражненийлам психоневрологический интернатыште илыше-шамычын кажныжын мом ыштен кертымыжым, тунеммыжым шотыш налын ямдылыме. Тыге уш-акыл дене начарын шуаралтше-влаклан обществыште, социальный илышыште шкем кучаш шкешотан негызым пыштена.
Ямдылыме упражнений-влак шкешотан социотерапевтический шӱлышан улыт манашат лиеш: икте-весе дене палыме лийын, шот дене кутыраш тунемыт. Спортышто шкеныштым ончыктен кертыт, а таҥасымашлаште вийым терген, могай-гынат опытым налыт. Тидыже нунын илышышкышт могай-гынат уым ешара.
Чыла тидым шотыш налын, пашам физический упражненийым кучылтын ыштымылан кєра ты психоневрологический интернатыште сай вашталтыш лийын. Тушто илыше-влакын физкультурлан, спортлан кумылаҥмыштат шижалтеш. Тыге нуно оласе, всероссийский, эсогыл тӱнямбал кўкшытан таасымашлаште вий-куатыштым лӱдде, вожылде тергат.
Тений Йошкар-Ола гычат тыгай-влак коклаш пурышо-шамыч Россий кӱкшытан таҥасымаште вийыштым тергеныт.
Тыгак куанат, шортыт, илат
Марий Элыштат спортивно-адаптивный школ уло. Тудо Йошкар-Оласе «Спартак» ФОК-ышто верланен. «Спортивно-адаптивная школа паралимпийского резерва» маналтеш. Ты кугыжаныш бюджет учрежденийым 2012 ийыште ыштыме. Тудо коммерческий огыл организацийлан шотлалтеш.
Ты школын воспитанникше-влак тӱрлӧ сынан, кӱкшытан таҥасымашлаште вийыштым тергат, ойыртемалтыт. Лач тидым ты спорт школын вуйлатышыже К.Печенин палемдыш.
– Ты школын тӱҥ шонымашыже – Паралимпийский, Сурдлимпийский модмашлашке, Специальный олимпиадыште участвоватлаш спортсмен-инвалид-влакын сборный командыштлан еҥым ямдылаш, – манеш Кирилл Печенин. – Паша вияҥеш манын пеҥгыдын ойлен кертам, вет нуно Российын чемпионатше ден первенствылаштыже ойыртемалтыт. Мемнан школын эше ик шонымашыже – обществыште шкем моло дене иктєр кучаш туныкташ. Спорт дене кылым таҥлалтмылан кєра нуно илыме верышт гыч лектыт, тренировкыш коштыт, икте-весе дене кутырат, палыме лийыт, йолташым муыт, жапым оҥайынрак эртарат. Мутлан, шукерте огыл Алёна Романова дзюдо дене Российын кубокшо верч таҥасымаште кокымшо верыш лектын. Клим Румянцев иймаш дене – шке тӱшкаштыже элнан чемпионжо. Ӱдыр-рвезе-влак тӱнямбал кӱкшытыштат вийыштым тергат. Ме нунын дене кыртмен пашам ыштышаш улына. Койыш-шоктышышт денат, южгунамже кумылышт денат мемнан деч чот ойыртемалтыт. Тыгак куанат, шортыт, илат. Спорт дене кылым кучымо годым могай-гынат сеҥымашке шуыт, шке эмоцийыштым луктыт.
Тыгодым инвалид-влаклан эртарыме всероссийский кеҥеж спартакиадым кугу да кӱлешан мероприятий семын палемдыме шуэш. Тылеч вара кундемыштынат спортивно-адаптивный школ улмо нерген шукырак еҥ пален налын. Мемнан деке шукырак толаш тӱҥалыныт. Палемдыме шуэш, паралимпийский резерван спортивно-адаптивный школыштына кызыт 109 еҥ шотлалтеш. Кугыжаныш велымат тўткыш кугу, полыш уло. Сандене тыште паша вияҥеш, меат тыршена.
К.Печенинын палемдымыж почеш, тачысе кечылан нунын дене тренировкым эртараш специалист-влак ситат. Мутат уке, тренерым муаш неле, вет кажныже тыште ышташ ок келше. Сандене тренер-влакланат тунемашышт кӱлеш. Лишыл жапыште ӱстембал теннис дене школ, бочча денат отделений почылтшаш улыт. Кокымшыжо мемнан дене чылт улан шотлалтеш. Сандене нунын дене ышташ кумылан тренерым туныкташ кӱлеш лиеш.
Марий Элын молодёжный политике, спорт да туризм министрже Л.Батюковат капкыл да уш-акыл дене начарын вияҥше-влаклан кугу тӱткышым ойыраш, нунылан полшаш кӱлмым пеҥгыдемда. «Обществыште шкеныштым моло дене иктӧр кучаш тунемшаш улыт», – манеш тудо.
Тений паралимпийский резерв школлан пел миллион наре теҥгем ойыреныт. Ты окса дене дзюдо, иймаш, мини-футбол дене заниматлалтше-влаклан 373 тӱжем теҥгеш экипировко ден инвентарьым налыныт. А 100 тӱжемжым тренер-влаклан тунемашышт ойыреныт.
Е.ЭШКИНИНА
Эртыше кечылаште «Спартак» ФОК-ышто спортивно-адаптивный школысо воспитанник-шамычлан соҥгыра-влакын спорт отделенийже гыч футболист-влак ден Лев Потапов («Нефтехимик» футбол клубын профессионал модшыжо) мастер-классым ончыктеныт. Рвезе-шамыч пайдале ой-каҥаш деч посна ты модмашын тӱрлӧ видшын ойыртемжым пален налыныт.
Шукерте огыл Пензаште иймаш дене соҥгыра-влак коклаште Российын кубокшо верч таҥасымаш эртен. Тушто элнан 26 регионжо гыч 198 спортсмен вийжым терген. Марий Элын чапшым спортивно-адаптивный школ гыч Полина Желонкина, Евгений Волков, Андрей Лебедев (тренерышт Дмитрий Кудрявцев) араленыт.
Таҥасымаш соҥгыра-влак коклаште иймаш дене тӱнямбал чемпионатыш ойырымо семын эртен. Тудыжо 2020 ийыште Швецийыште лиеш.
Инвалид-влакын декадышт дене келшышын 1-12 декабрьыште Марий Элысе спорт сооруженийлаште акций эрта.
Капкыл да уш-акыл дене начарын вияҥше-влак Йошкар-Оласе «Арена» манежышке (11 гыч 14 шагат марте), «Дельфин» бассейнышке (2,4,10,12 декабрьыште 11 гыч 12,45 шагат марте), «Йошкар-Ола» бассейнышке (4,6 декабрьыште 11 гыч 13 шагат да 14 гыч 16 шагат марте, 4 декабрьыште 12 гыч 15 шагат марте, 7 декабрьыште 10 гыч 12 шагат марте да изи чашыште 13 гыч 15 шагат марте), «Дружба» стадионысо ий полатышке (6 декабрьыште 18-19 шагат марте, 7 декабрьыште 15 гыч 16 шагат марте, 18 гыч 19 шагат марте), «Волга» бассейныш (Козьмодемьянск, 1-12 декабрьыште 10 гыч 15 шагат марте тренажер залышке, 2-6 декабрь марте 11,45 гыч 12,45 шагат марте да 7-8 декабрьыште 10 гыч 13 шагат марте), «Юбилейный» ФОК-ышко (1-12 декабрьыште 9-21 шагат марте), «Марий-Турек» ий полатышке (2-6 декабрьыште 9 гыч 12 шагат марте, 8 декабрьыште 9 гыч 20 шагат марте) яра пурен кертыт.
