Ме, еҥ-влак, койыш-шоктыш, капкыл, уш-акыл денат тӱрлӧ улына. Тыгодым пӱрымашнажат, илыш корнынажат тӱрлӧ.
Таче мутем журналист, мурызо, драматург, Марий Эл радион тӱҥ редакторжо В.Матвеев нерген. Тений шошым тудлан 30 ий темын. 29 ноябрьыште эртышаш концертшым лач ты лӱмгечыжлан пӧлекла. Тиде амал денак мутланымашна тӱҥале.
– Володя, лӱмгечылан айдеме шкешотан иктешлымашым ышта. Тыят, докан?
– Такшым кеч-могай творческий шӱлышан айдеме тидым ыштышаш. Мыйын шонымаште, пашалан акым калык пуа. Мо ышталтмымат раш ужеш. Мутат уке, таче кечылан шуко у шонымаш уло: драматургийыштат, радио пашаштат, сем аланыштат. Нуным илышыш шыҥдарыме шуэш. Кажне пагытыште ала-молан гынат кӱйын шуат – ыштет. Уке гын, тугеже эше ондак. Чылажланат жап кӱлеш.
– Семже ӱдыр гай мотор, а мутшо пӧръеҥ гай пеҥгыде, маныт южышт муро нерген. Муро тыланет мо?
– Мурымо годым умылаш лийдыме шижмаш авалта. Такшым тидым кажне айдеме тӱрлын эрта. Ончыч сценыште шкем кучымо, шогымо, тарванылме, кидым нєлталме, эсогыл ончалме шотыштат пеш тургыжланенам, сандене ончылгоч ямдылалтынам. А опыт садак шкенжыным налеш. Тудо ийгот эртыме дене погына. Мый сем тӱняште йомам, муро дене пырля илем. Муро дене пырля пуйто ик йогынышто лиям, ик шлышыштӧ, а вара – калык дене пырля. Тудо мыланем чонан, аза шочмо дене иктак. Уло йӧратымашем пурташ тыршем. У муро тӱняшке шочеш тудо калык деке миен шуэш – куан, кеч ик еҥын кумылжым, чонжым тарвата – тугеже арам лийын огыл.
– Поэзий шӱлыш кунам авалта?
– А поэзий… Мо тиде ом пале, умылтараш неле. Чылажат этап дене эрта, векат. Образ-влакым кычалам. Тудыжым тӱрлӧ ситуаций гыч налам. Образ шочеш, сюжет лектеш, а тидыжым паша пуа. Тидлан жап, келшыше вер кӱлыт. Паша – пӱрымаш. Юмын пӱрымӧ корнышто верым муаш – пиал.
– Поро кумылым ончыктышо концертыш ушнет?
– Калык коклаште, шуко еҥ ончылно коштшо, выступатлыше улат гын, социальный ответственностьымат палыман. Калык тылат ӱшанен, шӱкалын, тыйын верч тыршен, тыят тидым умылышаш, полшышаш улат. Мутлан, черле йочалан эмлалташ окса кӱлеш але вес йодыш лиеш. Кертмына семын окса денат полшена, радио денат рекламым ыштена, тореш лийме огыл. Тыгак поро кумылым ончыктышо концертым эртарена. Ик гана веле огыл шоҥго, йоча, инвалид пєртлаште лийме. Ме тыгай пашаш кумылын ушненна.
– Володя, тыят спорт дене пеҥгыде кылым кучет. Тачысе саманыште модно, маныт, сандене?
– Тачысе саманыште тидын деч посна ок лий. Спорт – илышын нормыжо. Спортсмен тӱрлӧ амаллан кєра тренировкым ыштымым чарна гын, тудым садак тушко шупшеш. Мыят лач тидымак шижам. Ом муро гын, мурымем шуэш, спортзалыш ом кай гын, чогашыллан нелыт ок ситыла чучеш. Физический формышто лияш манын спорт дене та‰лалтынам. Тидыже ынде кум ийыште режимышкак пурен. Таза илыш-йӱлам кучаш тыршем. Тӱрлӧ упражненийым ыштет, тєрштылат, куржталат да тыге оккӱл шонымаш деч кораҥат. Паша деч вара канашат, кумылланат – моткоч сай йӧн. Кеч-могай тӱҥалме пашам йӧратен ыштыман. Чыла велым шуаралташ сай, шонем. Тидлан кумылет лийже, а йӧн лектеш.
– Пиалын рецептше уло, маныт… Тыйын тудо могай?
– Ончыч «Тидым ыштем, теве ты пашам эртарем да пиалан лиям» шоненам. Тидат ышталтеш, весат, кумшат… Тунамак нылымше лектеш. Икана… Пуйто кӱдырчӧ кӱдыртыш. Шого, мыйже эре чемодан ӱмбалнысе гай шинчемыс. Чечас, вара, эрла… Ну, вучен шинче пиал толеш манын. Пиалже теве, таче, кызыт. Тыге тудым изи тат гыч шижаш тӱҥалынам, тидын дене пайдаланаш тыршем. А мый, чынжымак пиалан улам. Эн ончыч ты ош тӱняш шочмем дене. Воктенем поро, ӱшанле, йӧратыме айдеме-влак, родо-тукымем улыт. Чонлан келшыше паша. Пиалым ужын, шижын, изи татлан куанен моштыман. Юмылан тау, ты умылымаш кызыт толын. Мыйын, можыч удажат шукырак лийын, но ӱчашен кертам, мый садак пиалан улам. Чылажат айдеме, тудын кӧргӧ чонжо дене кылдалтын. Илышыштем мо лийын, нимолан ом єпкелалт.
– Волжский районысо Отымбал ялыште школ лийын, но тый Пӧтъялыш коштынат. Могай амал тушко кошташ таратен?
– Музыкальный школлан кӧра. Тыге арня дене интернатыште иленам. Изинекак самостоятельностьлан, ответственностьлан тунемынам. Вургемымат мушкаш логалын, южгунамже кочкашат ямдыленна. «Молан тыгай изи «пыльдырикым» 15-20 меҥге торашке колтет?» – авам деч пошкудыжо-влак чаманен йодыныт. Изи «пыльдырдикет», ваче гоч сумкам сакалтен, эше кок километрым остановко марте топкенам. Теле чатлама йӱштӧ, поран ма, шыже лавыра – чылажат шеҥгелан кодын. Теве тыге койыш-шоктыш денат пеҥгыдемме. Шонымашат шукталтын: баян дене шокташ, гитар денат сылне семым йоҥгалтараш тунемынам. Моткоч кугу тау авамлан. Школым тунем лекмекат, кӧ лияш, кушко тунемаш каяш – шкеак ойыренам. Ты жапыште ачам уке лие, сандене адакат ответственность шкеӱӱмбакем возын. Ешыштына вич икшыве улына. Мыйже нылымшыже улам, эн кожмакше (шыргыжеш – авт.). Ӱшан шканак веле. Тидым пеш ондак умыленам. Кеч-могай ситуацийыште шкан веле ӱшаныман.
– Нелымат чыташ тунемме.
– Кеч-могай неле лийже, шкем кучен, шотыш конден моштыман. Кертат – молодец, уке – лушкыдылык. Мыйым кеч-могай уда ситуаций, еҥын уда койышыжо туныктеныт гына. Тыгай годым ончыкылыклан урокым налаш, пайдам муаш тыршенам. Кеч морально але психологически «тошкалтынат», лавыраш волен возынат, мыскылалтынат (ме айдеме улына, сандене илышыште тӱрлыжат лиеш), тыгодым вийым муын, йӧным кычалын, шкем вашталташ, кидыш налаш кӱлеш. Чылажат айдемын кӧргӧ вийже дене кылдалтын. Лийын тыгай тат: еҥын мутшо чонышко кӱм кудалтыме гай. Ийгот эртыме дене тӱняончалтыш вашталтеш. Тек ойлат. Мыйже Кремльыште омыл. Чот палынешт гын, толын йодышт – вашештем. Чын, мемнан кажнынан шке шонымашна. Мыят шке семынем шонем, весе – вес семын. Поро лийман, но тыгодым шкем арален, кунамже кӱлеш семын вашештенат моштыман.
– Паша паша дене, но еш умылымаш, йӧратымаш деч посна ок лий.
– Лач тидымак эн тӱҥлан шотлем. Икте-весылан ӱшанле лийман. А мо тугай йӧратымаш?.. Кунам ӱдырамаш тыйым пагала, умыла, ӱшанлыкым пуа, тунам пєръеҥ – тӱткышым, аралтышым. Молан ончыч ӱдырамаш? Илышыште, ешыштат шукыжо ӱдырамаш дене кылдалтын. Ӱдырамаш – тӱням ылыжтыше, илышым пєлеклыше. Кум икшывем уло: кок ӱдыр, ик эрге. Кокытшо вес ешыште кушкыт, иктыже пеленем. Мый иктыштымат ом ойыркале. Йочалан кеч-могай ийготыштат ачан улмыжо кӱлеш. Но илыш корно тӱрлӧ семын савырна. Мый гына тыгай омыл. Йоча мо дене ила, шӱла – палыман, тудым йӧратыман. Мыйын кажнышт дене кыл пеҥгыде. Вашлиям, эрелан ачашт улам. Тӱняште уке тыгай вий, кудо мыйым йочам-влак деч йӱкшыктарен, шӱкалын кертеш.
– Пеҥгыде лияш, чыла велым шуаралташ вий-куат кӱлеш, канашат жапым ойырыман.
– Эн сай каныш мыланем – монча. Сандене ялышке чӱчкыдынрак кошташ тыршена. Тыгодым теве мом каласем: ял, шочмо-кундем, мландем юзо виян манын кертам, вий-куатым пуат. Тидымат кызыт раш умылем. Волжский вел, Порат кундем, Отымбал ял калыкемлан шӱм гыч лекше кугу тау. Авамлан ончылно поснак вуем савем. А эн кӱлешан ой-каҥаш, темлымаш семын Маргарита Ушакован мутшым палемдынем. Саламлен, кӱчыкын да раш каласымыже эре ушыштем. «Кажне кечын угыч шоч», – кӱчыкын да раш мане тудо. Тыге уш-акыл денат эре пойдаралтман, чон денат уэмдалтман, чыла шотыштат яндар лийман. Тидымак самырык тукымлан тыланем.
Е.ЭШКИНИНА мутланен
