Шернур район Изи Мушко ялыште шочын-кушшо Александр Ивановым марий муро тӱняште Саша Иванов семын сайын палат. Кодшо арня мучаште уста гармоньчо, мурызо дене посёлкышто, А.Конаков лӱмеш тоштер-комплексыште, вашлиймаш эртыш.
Тудын илыш корныжо да творчествыж нерген пален налаш шонышо-влак шукынак погыненыт ыле.
Саша йочаж годым вожылшырак кушкын, но жап эртыме семын, чыла тидым сеҥен, кумда сценыш корным таптен. Тидлан тудо тӱҥалтыш класслам туныктышо Римма Ивановна Созоновалан таушта. Лач тудо музык тӱняшке икымше ошкылым ышташ полшен. Варажым кугурак класслаште тунеммыж годым музык урокым вӱдышӧ Нина Семёновна Пенькоат рвезын талантан улмыжым ужын шуктен да районышто эртаралтше тӱрлӧ конкурсыш ушнаш темлен, районысо тӱвыра пӧртын сценышкыже луктын.
А кузе тудо мастарын гармоньым шоктен! Тидлан тудо кокымшо классыште тунеммыж годымак шӱмаҥын.
— Шочмо кечемлан ковам налын конден ыле. Тиддеч вара кажне кечын гаяк эрже-касше полдыш гай паҥга-шамычым темдыштынам, — ойла Саша.
Мастар гармонист улмыжым усталык вашлиймашыште тудо эшеат чот пеҥгыдемдыш. Йолташыже, шкеж гаяк уста гармоньчо Алексей Горинов дене пырля тӱрлӧ сем дене куандарышт.
— Икымше гана гастрольыш лекмымат шарнем, — мане Александр. — 2005 ийыште Татарстан Республик Агрыз районыш «Марий Эл» газет редакцийын вуйлатышыже Александр Саликович Абдуловын йодмыж почеш миенам. Опытан артист-влак дене пырля вич кече ӧрдыж кундемыште лийме жап йомакысе гай эртен, сандене кызытат тудо шарналт кодын. А такшым «Марий Эл» газет илышыштем кугу верым налеш. Лач тушто мыйын нерген икымше материал савыкталтын. Тудым журналист, Шернур кундемыштак шочын-кушшо Светлана Пехметова возен.
Тиддеч вара гастроль дене Саша Пермь, Урал, Киров, Пошкырт кундемлаште, тыгак Удмуртийыште, Мордовийыште лийын.
Саша изинекак шонымашкыже шуаш тыршен. Мутлан, 2001 ий гыч тӱҥалын 2007 ий марте республикыштына эртаралтше «Ший памаш» эстраде муро кункурсышто мастарлыкшым терген. Тидыже тудлан артист-вокалист семын шуаралташ полшен. Но тиде гына тудлан шагаллан чучын. Школ деч вара Марий радиомеханический техникумышто токарь специальностьым налше рвезе И.С.Палантай лӱмеш тӱвыра да сымыктыш колледжысе эстраде пӧлкаш тунемаш пурен. Тушто уста марий композитор Валерий Кульшетов дене палыме лийын да кызытат тудын дене кылым куча.
— Тудын ой-каҥашыже, туныктен каласымыже муро тӱняште мылам эм гаяк улыт, — ойла Иванов.
— Саша чынжымак талантан рвезе, гармоньым мастарын шокта. Но кызыт семӱзгарым шоктышо-влак шагалемыт. Тиде пашалан Саша кушкын толшо тукымымат шӱмаҥдаш тӱҥалеш да йоча ансамбльым чумыра гын сай ыле, — каласыш усталык вашлиймаште Валерий Дмитриевич.
Туныктышыжын ойлышаш шомакшым Саша пуйто ончылгочак шижын. Кызыт тудо Шернур тӱвыра да каныме рӱдерын – аккомпаниаторжо, солистше. Рӱдерыште эртаралтше кажне гаяк мероприятийыште мастарлыкым ончыкта. Но тидын дене гына тудо огеш серлаге, чон йодмо пашажым шукта: Марисола вел Купсола гыч йыгыр изак-шоляк Алексей, Илья, Никита Шабдаровмытым гармоньым шокташ туныкта.
— Но кызытеш эше сайынжак шоктен огына мошто. Вес ийын Саша изай тыгай вашлиймашым эртара гын, тушто мастарлыкым ончыкташак лектына, — маньыч рвезе-влак да туныктышыжын йолташыже-влак дене гармоньым шоктымышт почеш веселан тавалтен ончыктышт.
— Нине эрге-влак дене шошым «Гармонь пайремыште» Василий Тёркинын кубокшо верч турнирыште мастарлыкым ончыктенна. Шабдаровмыт чылт артист гаяк шкеныштым сценыште кученыт. Сандене ме кандаш районысо гармонист-влак кокла гыч кубокын да тӱҥ призын озаже лийынна, — палемдыш Александр.
А.Иванов муро, семӱзгар деч посна кидпашам ышташ чот йӧрата. Лу ий токарьлан тыршымыже арам лийын огыл. Сурт кӧргыштӧ кучылташ йӧршӧ лу наре тӱрлӧ станок ден агрегатым шкежак поген. Тиддеч посна тудо шокшо мастерскойыштыжо лияш, поснак теле кас еда жапым пайдалын эртараш йӧрата. Окна рамым ышта, тыгак окнасергам, карнизым пу гыч тӱрлӧ узораным пӱчкеден лукташ мастар, пӧрт кӧргысӧ мебельымат (кроватьым, шкафым, ӱстелым, теҥгылым… ) шкежак ямдыла.
— Його еҥ иктаж амалым кычалеш, а ышташ шонышо – йӧным, — манеш кидмастар. — Чылажымат шот-рат дене, «нулен ышташ» йӧратем.
Яра жапыштыже Саша кидышкыже фотоаппаратым налын, йыр улшо пӱртӱсым, еҥ-влакым да молымат фотографироватлаш кумылан. Коло ий чон йодмо сомылым шукта. Еш архивыштыже 6 тӱрлӧ фотоаппарат, тӱжем дене фотосӱрет-влак аралалтыт.
— Икмыняр ий ончыч свалкыште эртыше курымын 50-60-шо ийлаште ыштыме фотокартычке-влакым муынам. Тунар жал чучыныт, сандене нуным мӧҥгӧ поген наҥгаенам да кызытат архивыштем аралем, — чонжым почеш А.Иванов. — Фотокартычке-влак гоч ялнан историйже, колхозын, кугезе коча-кова-влакын илышышт палдырна. Тиде — историй. Тыгайым ме мондышаш огынал, шинчасортала аралышаш улына.
Усталык вашлиймаш поро шӱлыш дене эртыш. Тидын гоч ме гармоньчын муро аланыште кушмыж нерген веле огыл, сеҥымашыже-влак нергенат пален нална. Икмынярже дене палымым ыштена:
2016 ий. «Мемнан годсо муро» лӱман сборникым ямдылен. Тушко 27 лирический муро пурталтын.
2017 ий. Регион-влак кӱкшытан «Ший памаш» фестиваль-конкурсышто Александрын вуйлатымыж почеш Дария Лебедева кумшо степенян лауреат лӱм дене палемдалтын.
2018 ий. Киров олаште гармоньчо-влакын «Вятские хватские» всероссийский конкурсышктышт Петр Токтаров дене ушненыт, «Кас гармонь» дуэт семын сценыш лектыныт, лауреат лӱмым налыныт. Тиде дуэтак Москошто «Интурмаркет» тӱнямбалсе выставкыште Марий Элын чапшым арален.
2019 ий. Изи Мушко ялыштыже «Шочмо ял» мурыжлан икымше видеоклипым войзен.
2019 ий. Чуваш кугыжаныш педагогике университетысе музык пӧлкаш тунемаш пурен. Преподавательже — Российын калык артистше Анатолий Канюка.
Усталык вашлиймашым эртарыме дене С.Ивановым республикын тӱвыра, савыктыш да калык паша шотышто министрын алмаштышыже Михаил Матвеев, Россий сымыктышын сулло пашаеҥже, туныктышыжо Валерий Кульшетов, генерал-майор, кугурак йолташыже Валерий Осипов, «Марий Эл» газет редакцийым вуйлатышын алмаштышыже Светлана Пехметова саламленыт, пӧлекым кучыктеныт. Шернур район администраций лӱм денат ятыр поро мутым ойленыт.
Алевтина БАЙКОВА.
Авторын фотожо
