УВЕР ЙОГЫН

Кӱртньым «таптен», пашам тыршен ыштен

Шукерте огыл Волжский районысо шочмо Корамас кундемышкыже  Социалистический Паша Герой Виктор Фёдорович толын, школышто вашлиймашымат эртарен» манын ойлышт. Ты пашаче айдеме дене вашлияш кутырен келшышна да мыят ялышкем тарванышым.  

Автобус гыч волен шогальым, а кава пуйто шўтлен: шыже йӱр чарныде йўреш да йӱреш. «Те мемнан дек огыда тол?» – ӱдырамаш йӱк шоктыш.  «Можыч, такшым…», – манаш тӧчем. «Пуйто тыйымак вученна. Теве машина, шичса», – мане садет (варажым пале лие: тиде удырамашыже вашлийшаш еҥемын шӱжарже) да, машинаш пурен шичмем шижынат шым шукто. Пӧрт гыч лопка туп-вачан, илалше пӧръеҥ вашлияш лекте. Саламлалтмеке, мутнажат тыге рончалте, пуйто ме тудын дене шукертсек палыме улына.

Виктор Фёдорович 29 сентябрьыште 77 ийым темен, шочынжо Кабаксола ял гыч. Шўжарже деке Чодраялыш унала толын.

В.Евдокимов Зеленодольскысо училищым пытарымекше, Алтай кундемыш пашаш каен да таче кече мартеат ешыж дене туштак ила. Пашам тыршен ыштымыж ден (Рубцовск оласе Алтай трактор заводышто    апшат сомылым шуктен) Социалистический Паша Герой лӱмым сулен налын. Тыгак Ленин, Октябрь революций орден-влак дене палемдалтын. Виктор Фёдорович «Высокая должность» (1980 ий) книган авторжо. 1986 ийыште Рубцовск олан Почётан гражданинже лӱмым пуэныт.

Ял илыш шуарен

Виктор изиж годым чӱчкыдынак ялысе апшаткудыш коштын. Тушто тудо апшат-влакын кӱртньым таптымыштым да имньым таганлымыштым ончаш йӧратен.

– Варажым, кеҥеж жапыште, ачамын Василий йолташыжлан полшенам. Ты пашалан кумылан улмем ужын, Семон чӱчӱ тунемаш каяш темлен. Тыге, кандаш классым пытарымеке, 1961 ийыште Зеленодольскысо ПТУ-шко апшатлан тунемаш каенам, – манеш шкеже. – Тунем лекмеке, мемнан группым Алтай крайыш трактор заводыш пашам ышташ колтеныт. Паша пеш чот нелылан кӧра тӱшка гыч икмынярынже веле чытен лектынна, тушан кодынна.  

– Алтай трактор заводышто мыйын ыштыме цехыште 1500 еҥ  апшат-штамповщиклан тыршен. Чылаже тунам тушто 25 тӱжем еҥ пашам ыштен. Шке жапыштыже ты завод совет калыклан чодыра ден ялозанлыклан келшыше тракторым луктын. Мыйже 10 тонн нелытан пресс-чєгыт дене 35 ий апшатлан ыштенам. Ончыч бригадирлан, вара цех вуйлатышыланат шогалтеныт. Чынжымак неле лийын. Газ да мазут дене олтымо коҥга-влак… Моткоч шокшо. Тушто тыршаш, чынжымак, пеҥгыде тазалык кӱлеш. Шукын палат: ты пашаште пылыш пыта, илен-толын, шукышт соҥгыра лийыт, вет пресс-чєгытын перымыж годым пуйто уло мланде чытырналтеш. Кўртньє заготовко 130 килограмм да утларак лийын. Теве тыгайрак нелытан тӱрлӧ детальым штамповатленна. Мутлан, чодырам лукташ тележкылан рычагым, – эртен кодшыш пєртылын ойла апшат Виктор Фёдорович.

Можыч, ял пашаш шуаралтын кушмыжо, можыч начарынрак илымыже айдемым чытышаным ыштен. Санденак Евдокимов трактор заводышто тынар ий тыршен. «Тунам вет жапшат тыгай лийын: ялыштына чийыме, тыгак кочмо шотыштат начаррак ыле. Школышкат йыдалым чиен коштынна. Тиде йолчиемжым шканем шкеак пидынам, йодмо почеш молыланат тодынам. Ачам туныктен. А пашаш кает гын,  «ик тоям» але паша кечым налат да йӧра. Тидлан кӧрак пеҥгыдырак лийын кушмо, докан, – шарналтен каласкала В.Евдокимов.

Тыршет гын, лектышат куандара

1975 ийыште В.Евдокимовын бригадыже заводышто ик эн сайлан шотлалтын. Соцсоревнованийыште кугу показательым ончыктымыжлан 1977 ийыште Виктор Фёдоровичым Ленин орден дене наградитленыт. А 1982 ийыште бригадыжым Кугыжаныш премий дене палемденыт.

– Соцтаҥасымашыже кажне ийын лийын. Тушко Волгоградысе, Челябинскысе, Харьковысо, Минскысе трактор завод-влак ушненыт. Нуно мемнан деке толын каеныт, меат – нунын дек. Вара идалыкаш планым кузе шуктымым тергеныт, иктешлымашым ыштеныт. Тыгодым паша качествым шотыш налыныт, – адакат шарналтен ойла В.Евдокимов. – Тунам ик сменыште мыняр детальым ыштыме шотыштат нормо лийын. Мутлан, сменыште 170 штукым таптен лукмо. Южышт ик детальжылан мыняр жап кая манынат йодыныт. Такшым – кум минут. Мемнан детальна-влакым Урал гыч Владивосток марте колтеныт.    

Эн кугу наградыже… Индешымше пятилеткыште кӱкшӧ производственный показательжылан Виктор Евдокимовым 1982 ийыште Социалистический Пашан Геройжо лӱмым пуэныт, а 1986 ийыште кокымшо гана Ленин орден дене наградитленыт. Пашам сайын ыштымыжланак тудым олан Почётан гражданинже семын палемденыт. 1993 ийыште Виктор Фёдорович ты заводысо охранышке куснен, а 2006 ийыште сулен налме канышыш лектын.  

– Нимолан єраш, но шукынжо пашадар да окса нерген йодыт. Тунам кугыжаныш премийжым группылан индеш тӱжем теҥгем, кажне лауреатлан 450 теҥгем пуэныт. Сай апшат кыртменак ышта гын, тынарым ик тылзыште налеш. Сандене пеш шукыжак манаш ок лий, но пагалымаш шергырак лийын. Тыгодым куанжымат ом шылте, вет тылеч вара мыланем кеч-могай кундемыш яра кудалаш йӧн лийын. Тыгак пачерлан пел акым веле тӱлымӧ, а варажым пенсийыш 25 процент ешартыш лийын, – умылтара Пашан Геройжо. – Нелылык эре лийын. Пашаеҥ-влак пеш чӱчкыдын вашталтыныт. «Тетла ом керт», – манын каеныт. Но мыйын бригадыштем шукынжо ял гыч толшо улыт ыле,  сандене ӱшанле лийыныт.

Неле, йӧсӧ, лӱдыкшӧ, но…

Моло деч ты паша моткоч ойыртемалтше. Нелырак улмыж нерген В.Евдокимов умылтарыш гын, вес ойыртемже – чием. Ты пашаште куэм гыч ургымо ош тувырым огыл, а кӱртньӧ гыч келыштарыме носкиян ботинкым чият. Уке гын, йол йӱлен кертеш. Вуйыштат каске лийшаш. Тылеч посна оҥ гыч йол марте, манаш лиеш, адакат лӱмын йӧнештарыме ончылсакышым чийыман.

– Кӱртньӧ йолчиемже шокшо дечат арален. Иктаж нелыт, йӱлышӧ детальын сусыртымыж дечат кораҥаш полшен. А ончылсакыш тўрлє кўртньє логалме  деч утарен. Тыгайже, уке, уке да лиеден, – умылтара Виктор Фёдорович, – Эше ик лӱдыкшӧ – кӱртньӧ пурак. Тушто ыштыше-влак кӱртньӧ пуракым шӱлат. Тидыже шодылан сай огыл, сандене шукышт селикоз чер дене орланат.            

Койыш-шоктыш пеҥгыдемын

Трактор заводышто тыршымыж годым Викторым армийыш налыныт, вет кажне рвезе шке порысшым шуктышаш.

– Внутренний войскаште кум ий служитленам. Салтак илыш койыш-шоктыш денат, капкыл денат эшеат пеҥгыде лияш туныктен. Сандене кызытсе южо рвезе семын жапем арам эртен ом ман. Икте-весе дене иза-шольо семын иленна. Варажым нуно ӱшанле йолташыш савырненыт. Южышт дене кызытат кылым кучена. Такшым армий деч ончычак физически таза улмемлан кєра тўрлє таҥасымаште вием тергенам, поснак ече дене сайын мунчалтенам. Туштат таҥасымашлашке ушненам, варажым старший сержант марте кушкынам, взводым вуйлатенам, – манеш Виктор Фёдорович. – Ме тунам патриотизм шўлышеш воспитатлалтын кушкынна, ача-авам пагаленна, колыштынна. Самырык тукымланат теве мом темлем: тек шке шочмо-кундемыштым, элым йєратат, историйым тунемыт, пашам йєратен да тыршен ыштат.

Вашлиймаш – поро шарнымаш

Виктор Фёдорович ўмыр мучкыжо, манаш лиеш, тора кундемыште илен. Сандене Алтай крайын илышыжым шке гыч пала. Жапше годым кундем киндылан поян лийын, шемшыдаҥ дене пўтынь элым пукшен, пырчымат ятырак шийыныт.

Но, йєн лекме семын шочмо кундемышкыже толын каяш тырша. Тыгодым верысе школышко йоча-влак дене вашлиймашке ўжыт. Теният тыгак лийын. Ты патырым ужаш шуко ўдыр-рвезе погынен. Нунылан чыла оҥай. Лекше йодышланат мўндыр уна раш вашмутым, кўлешан ой-каҥашым пуэн.  

Корамасыште шкеже кум ий ончыч лийын. Тунамат школышто вашлиймашке ятыр тунемше чумырген. Йўла почеш, кундемнан талешкыжлан имне скульптурым пєлекленыт гын, тений – адакат пу гыч ыштыме, лакироватлыме сўретым. Пєлек Социалистический Пашан Геройжылан шочмо кундемжым, школжым, самырык жапшым шарныкташ тӱналеш.

Ӱмаште Валентина пелашыж дене пырля илымыштлан 50 ий темын,  шєртньє сўаным палемденыт. Коктын ўдыр-эргым йол ўмбак шогалтеныт. Кызыт коча-ковам уныкашт куандарат.

Тек ты еш ончыкшымат таза, пиалан лиеш.

Е.ЭШКИНИНА.

Снимкылаште: В.Евдокимов – Кугу Корамас школышто, тунемше-влак дене вашлиймаште.

Н.Михайлован фотожо.

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий