Калык серышым возен
Шукерте огыл Общероссийский калык фронтын Марий Элысе пӧлкашкыже Шернур районысо Казанский села гыч серыш пурен. «Кундемысе яллаште санкционироватлыдыме свалке-влак улыт. Нуным кораҥдыме да тӱрлӧ куштыра дене шӱкаҥдыме кумдыкым эрыктыме пашам нигӧ огеш шукто. Тиде ситыдымашлан верысе администраций тӱткышым ойырышаш ыле, но тудо шкежат Казанский селасе шӱкшакым школын тракторжо дене Кугу Пузо (Казаково) ял воктенысе ончычсо ферме олмыш луктын кышка. Полиэтилен мешакым, пластик кленчам мойн мардеж пасу мучко шалатылеш, тылеч посна свалкысе кукшо шудыш, чоҥымо материал деч кодшо куштыраш, тӱрлӧ кушкыл укшыш тул пижын кертеш, а тидыже экологийлан зияным ыштыде огеш кодо.
Палемдыме ситыдымашым кораҥдашлан серышнам шотыш налаш, титакан-влакым мут кучаш шогалташ йодына», – возымо тушто да мучаште «Казанский селаште илыше-влак» манын палемдыме.
ОНФ-ын еҥже-влак тергаш миеныт
Кодшо вӱргечын Марий Элысе ОНФ-ын СМИ шотышто координаторжо Ольга Кузьминан ӱжмыж почеш, мыят Шернур районыш тарванышым.
Казанский ял шотан илем администрацийым 2017 ий сентябрь гыч вуйлаташ тӱҥалше Ольга Логинова рӱдола гыч толшо уна-влакым кумылын вашлие. Ӱмбал вургемжын чиен, мемнан машинашкак шинчын, Кугу Пузо ял воктенысе пасуш шкеак корным ончыктен наҥгайыш.
– Серышым тыланда калык огыл, а ик еҥ возен – кӧжым ме пеш сайын палена… Ончычсо ферме деч кодшо силос лакыш калык кугурак кугытан куштыражым: кушкыл укшым, шӱйшӧ оҥа ден пырням, чоҥымо материал деч кодшо шӱкшакым да мойн – вич-куд ий ончычак транспорт дене конден кышкаш тӱҥалын. Изижак огыл лакыш оптымо куштыра ончычшо шинчалан пернен огыл, но «йоҥгыт» теммеке, тудо чарашке лектын. Верысе администраций велым тидым ышташ чарыме, шӱкшакым конден кышкалмылан штрафым пуымо нерген увертарыме гынат, свалке ий еда «оварен» толын – калык кугурак кугытан куштыражым, пычкемышалтмек, йышт шупшыкташ тӱҥалын, – санкционироватлыдыме свалкын шочмо амалже дене палдарыш Ольга Павловна. – Икана тушто школ тетрадьым муна, комыштыжо возымо тунемшын лӱмжӧ да фамилийже дене ача-аваж деке мийышна, конден кышкалме шӱкшакыштым кораҥдаш кӱштышна. Нине еҥ каласымынам шуктеныт – шке куштыраштым тӱрыснек кораҥденыт. Тылеч вара шӱкшакым тиде верыш конден кудалтымым чарнат манын шонышна – йоҥылыш лийынна улмаш… Но ме кажне нарушительым нигузеат эскерен шуктен огына керт!
Ыле да лийын…
Верысе «полигон» кугорно деч палынак тораште верланен. Да, тышке кугурак ма тыгыдырак куштырам вачӱмбалан пыштен от кондо – ноен пытет, сандене тидлан иктаж технике кӱлеш.
– Санкционироватлыдыме свалке-влакым куштыран озажлан кораҥдыкташ лийме нерген палена, но тиде случайыште, манмыла, кидше але йолжо гыч кучен огынал гын, кӧлан каласена, кӧлан кӱштена, кӧм мут кучаш шогалтена? Тидымак умылен, тудым ял шотан илем администраций кӱшеш кораҥдаш кутырен келшышна. «Шернур вӱд канал» МУП деч техникым тарлышна да ынде кок арня можым 40 километр коклаште верланыше Шернур полигоныш шупшыктена, мо лиймыжым йӱлалтена. А лишыл ял гыч илалше ик еҥ, пум ямдылен огеш кертат, коҥгаш олташ лийме оҥа ден пырням теве тыге посна поген оптен, – вуйлатыше парняж дене кок пу ора велыш ончыктыш. – Пожалуйста, ида йӱлалте, полигоныш ида колто манын, моткоч сӧрвалыш да лишыл кечылаште мӧҥгыжӧ оптен наҥгаяш сӧрыш… Кум-ныл кече гыч калыкын паленак шӱкаҥдыме тиде верым тӱрыснек эрыктен шуктена. Вараже кумдыкым «йошкар тасма» дене авырен налына, шӱкым кышкаш чарыме нерген ушештарыше табличкым возен сакена.
Вуйшиймаш сынан серышыште фото дене ончыктымо свалкым да кызыт эрыктен шуктымо гаяк кумдыкым ончалат да тымарте мо лийме, ынде мом ыштыме шотышто ойыртемым ужатак. Тыштыже Казанский ял шотан илем администрацийын вуйшиймашым жапыштыже шотыш налмыжым да палемдыме ситыдымашым кӱлынак кораҥдымыжым, тыгак кундемын арулыкшо верч тыршымыжым сай велым палемдыде огеш лий. Мут толмашеш, Ольга Павловна кок кӱшыл шинчымашан – экономический да юридический, сандене шке пашаж дене кылдалтше чыла гаяк законым, программым пеш сайын пала да шукта.
Калыкым умылаш неле
– Тиде свалкым вуйым шийме деч поснат кораҥдена ыле. Манамыс, кум-ныл кечылан варашрак толыда гын, тиде верыште нимогай куштырам огыда му ыле, – пеҥгыдын мане вуйлатыше. – Мыйым калыкын койышыжо тургыжландара… Казанский селаште 1300 утла еҥ ила. Лӱмын келыштарыме 14 площадкыш 56 контейнерым вераҥденна, «Благоустройство» ООО-н техникыже шӱкшакым арняш кок гана поген наҥгая. Чаманен палемдем, калык куштырам погымо, наҥгайыме да пытарыме радамым пешыжак огеш умыло да умылашыжат огеш тырше: 82 теҥгем тӱлем, сандене контейнерыш мом шонем, тудым кышкем манын шона. Тыге лийшаш огыл… Пожарник-влакын пакчаште мойн йӱлалташ чарымыштым шотыш налын, кушкыл укш, оҥа гай кугурак куштырам иквереш погымо да тудым наҥгаяш лӱмынак траспортым тарлыме нерген увертарена гынат, шукынжо тидым шотыш огыт нал: контейнер воктеке чылажымат айда-йӧра гай конден кышкат але теве пасуш луктын кудалтат… Но шӱкшудо гай куштыражым ӱяҥдышлан компост ораш опташ, кушкылын кӱжгырак укшлажым пулан пӱчкедаш, кагаз дене пӧрт але монча коҥгаште тулым ылыжташ лиешыс… Пайдаже шканак огыл мо? – ӧрмӧ да сырыме гай кумылжым огеш шылте Ольга Павловна. – Селаштына шӱкшакым оптымо контейнерым шындаш келшыше верым лӱмынак ямдыленна. Бетон плита шартышан, ныл велымат профнастил да йымачынже эше сетке авыртышан, тыгак тӱкылтышан теве тыгай площадкым ныл вере ыштенна, – ончычсо вокзал воктенысе изи да чатка «оралтым» ончыктыш вуйлатыше. – Тенийже, очыни, огына шукто, но шушаш ийын моло площадкымат тыгайымак ышташ палемденна. Тидыжым калык гына аклыже ыле…
Туныкташ да тунемаш жап
Йошкар-Олаш пӧртылмӧ корнышто тыгай иктешлымашым ыштышым: Российыште шӱк реформым илышыш пуртымылан 10 тылзат шуо, но тудын дене кылдалтше сай вашталтыш эше пеш начарын палдырна. Амалже – калыкын культуржо. Тудо шке шӱкшакшылан мутым кучаш тунемын огыл. Мутлан, шке жапыштыже Японий эн лавыранлан шотлалтын, а кызыт? Тудын деч яндар эл тӱнямбалныжат уке, очыни. Молан? Японец-шамыч куштырам фракций еда погат, адакше тидлан изинекак туныктат. Тыгай койышым мемнан элыштат вияҥдаш жап шукертак шуын.
Маргарита ИВАНОВА
Авторын фотожо
